‘Vertrouwen is cruciaal’

Hoogleraar filosofie Jeroen van den Hoven, voorzitter van de ingestelde commissie wetenschappelijke integriteit, kan die vraag alleen met ‘ja’ beantwoorden. Het antwoord op de vraag hoe vaak dat dan voorkomt, is geruststellender. De integriteitscommissie heeft in zes jaar tijd slechts één bewezen geval van fraude aan de hand gehad. En toen, ongeveer twee jaar geleden, ging het niet om verzonnen data, maar om plagiaat.

Van den Hoven kreeg nauwelijks meer meldingen binnen. Drie in totaal. “Ik denk wel dat er meer gevallen zijn dan die aan het licht komen, maar het is ook weer niet zo dat dit het topje van de ijsberg was.”



Een veelgenoemde verklaring voor het frauduleuze gedrag van Stapel is de publicatiedruk die steeds sterker wordt in de wetenschap. Van den Hoven ziet dat ook. “De wetenschap is heel erg prestatiegericht geworden. Een promovendus ervaart dat meteen bij binnenkomst. Er moet gepubliceerd worden, iedereen is zeer ambitieus. Tegelijkertijd is de hoogleraar druk, druk, druk. Maar juist daarom moeten we elkaar nauwlettend in de gaten houden. En ik weet, de TU neemt dit onderwerp heel serieus.”

De hoogleraar schreef in opdracht van het college van bestuur een Code of Ethics. Toevallig heeft hij net deze week overleg over hoe voorkomen kan worden dat deze code een dode letter wordt. “Het moet een levend iets worden.” Het geval-Stapel zal zeker ter sprake komen, zegt Van den Hoven. “Het drukt ons nog eens met de neus op de feiten, maar we zijn hier al veel langer mee bezig.”



Van den Hoven betreurt de fraude gepleegd door Stapel. “Het bezorgt de wetenschap een slechte naam. Er gaat heel veel geld naar de wetenschap. Het publiek is geneigd te zeggen: ‘die wetenschappers doen maar wat’.”



Vertrouwen is cruciaal voor de wetenschap, weet de hoogleraar, en niet alleen naar buiten toe. “In natuurwetenschappelijk onderzoek, bijvoorbeeld, werken soms tientallen mensen aan een publicatie. Zij kunnen niet ieder detail van het werk van de ander natrekken.”



Daarom, vertelt Van den Hoven, is de cultuur aan een universiteit zo belangrijk. “Iedereen moet weten dat je deel wordt van een moral community als je hier komt werken of studeren. Ik zeg altijd tegen mijn studenten: je moet het werk en de ideeën van de ander altijd acknowledgen.” Verder is het volgens de hoogleraar belangrijk dat de universiteit integere leiders heeft. “Een rolmodel is heel belangrijk. Neem rector Luyben. Hij is hier erg actief in.”



Laakbaar gedrag

Dagblad Trouw publiceerde naar aanleiding van de affaire-Stapel een rits manieren waarop in de wetenschap ook gefraudeerd kan worden. Zo komt het voor dat ‘onafhankelijke’ wetenschappers hun naam zetten boven een artikel dat door een externe expert, bijvoorbeeld uit de farmaceutische industrie, voorgekauwd is. Ook mogelijk: ongericht zoeken in databestanden totdat er toevallig iets interessants naar voren komt en dit dan presenteren als doelbewust uitgevoerd onderzoek. Gegevens uit databestanden worden ook wel eens zo lang bewerkt en aangepast totdat er eindelijk ‘iets significants’ uitrolt. Verder wordt onderzoek nogal eens opgeknipt in hapklare publicatiebrokjes, zodat er meer publicaties van kunnen komen. En waar sommige hoogleraren van houden, is genoemd worden in de auteurslijsten van artikelen waaraan ze eigenlijk niet hebben bijgedragen.

Hij is energiek, goed in sport en totaal niet chaotisch. Emiel van Elderen geeft eerstejaars studenten het vak analyse, de basis voor wiskunde. En hoewel dit vak door studenten als lastig wordt ervaren, vinden ze het toch leuk. Dat komt door de manier waarop Van Elderen het brengt.

Van Elderen is enthousiast en straalt plezier in zijn werk uit. Hij legt zijn stof erg beeldend uit, hoewel dat misschien wat merkwaardig klinkt als het om wiskunde gaat. “Als hij uitleg wil geven over een grafiek, beeldt hij met zijn handen uit hoe die grafiek loopt”, zegt Benjamin Gardiner, commissaris onderwijs bij de Electrotechnische Vereeniging. Ruimte voor projectie van een grafiek is er immers vaak niet meer na het uitschrijven van wiskundige afleidingen op het krijtbord. Hij vertelt erbij waar die afleidingen vandaan komen en van wie ze zijn.

Als hij college geeft, maakt Van Elderen er volgens Gardiner een show van. “Hij vertelt niet zomaar een verhaaltje. Het is meer een soort toneelstuk. Hij heeft veel energie, is overal mee bezig. En hoewel hij het groots maakt, is hij niet chaotisch. Hij gebruikt voorbeelden uit de elektrotechniek en weet waar de wiskunde voor gebruikt wordt.”

Gardiner geeft een voorbeeld. “In de mechanica heb je een model met een massa en een veer. Van Elderen legt hierbij uit waarvoor je de wiskunde gebruikt. Als eerstejaars zou je dat niet meteen weten.”
Van Elderen maakt geen gebruik van filmpjes, daar leent het vak zich niet voor. Soms laat hij sheets zien, maar meestal schrijft hij alles op het bord. Hij stelt vaak vragen. Wil feedback. ‘Wat denken jullie dat er gebeurt als je deze functie gaat differentiëren? Wat is er zo speciaal aan deze functie?’

De docent analyse wil interactie. “Hij daagt je uit om antwoord te geven”, zegt Gardiner. “Als je een fout antwoord geeft, is dat geen probleem. Hij legt het dan gewoon nog eens uit.” Heb je als student uiteindelijk toch nog vragen? Van Elderen maakt tijd. Tijdens het college, of desnoods in de pauze.
Op blackboard kunnen studenten oude tentamens vinden. Die maakt Van Elderen zelf, de vraagstelling tijdens tentamens is daarom geen verrassing. Wat daarbij ook helpt, zijn de quizzen die studenten bij EWI kunnen doen. “Ze zijn niet verplicht, maar je kunt er wel bonuspunten voor halen”, zegt Gardiner.
Hij weet nog dat hij twee jaar geleden een quiz van Van Elderen maakte. “Hij zei toen: ‘Jullie moeten klaar zijn als ik vijftig push-ups heb gedaan’. Iedereen vond het prima, niet wetende dat hij in twee minuten tijd inderdaad vijftig push-ups had gedaan.” 

Wie is Emiel van Elderen?
54 jaar, zwemmen, fietsen, getrouwd, 3 zoons.