Hij was de eerste technoloog in Nederland en richtte DSM en Calvé op: TU-alumnus Jacques van Marken. Een andere TU-alumnus, Jan van der Mast, schreef zijn biografie.
Wie wijsheid slechts uit boeken leert,
En zelf niet wijs ook denkt en leeft,
Wordt steeds meer van haar afgekeerd,
Hoe meer hij haar te nad’ren streeft.
Het leven moet de bodem zijn,
Waarin wijsheid wortel schiet:
Plant gij uw zaad op vreemd terrein,
Ge brengt geen boom, die vruchten schiet.
Dit gedicht ‘Levenswijsheid’, naar F. Bodenstedt, is van Jacques van Marken en verscheen in de Studentenalmanak van het Delftsch Studenten Corps 1865-66. Het is een van de gedichten waarmee toneel- en romanschrijver en TU-alumnus Jan van der Mast zijn biografie over Jacques van Marken verlevendigt.
Vijf jaar lang werkte de als stedenbouwkundige afgestudeerde Van der Mast aan zijn mooi uitgegeven boek over ‘de eerste sociaal ondernemer van Nederland’ zoals de ondertitel luidt. Het resultaat mag er zijn: een kloek boek van zo’n 650 pagina’s vol ingekleurde en zwart-witfoto’s en leuke details. Zo was Van Marken de eerste Nederlander met een telefoon en de derde met een auto.
En wat te denken van de cijferlijst van Van Marken als hij op 12 juli 1867 als enige van drie kandidaten technologie slaagt aan de Polytechnische School, zoals de TU toen nog heette?
- Theoretische en toegepaste mechanica: 4
- Kennis van werktuigen: 7,5
- Burgerlijke bouwkundeconstructie: 4,5
- Ornament en handtekenen: 7
- Mechanische technologie: 8
- Bolvormige driehoeksmeting: 8
- Analytische meetkunde: 6
- Beschrijvende meetkunde: 6
- Toegepaste natuurkunde: 5,5
- Toegepaste en analytische scheikunde: 6
- Scheikundige technologie: 5,5
Twee jaar na zijn afstuderen trouwt hij met Agneta Matthes en richt hij in Delft de Nederlandse Gist & Spiritusfabriek (het huidige DSM) op en later de Nederlandsche Oliefabriek (Calvé). Hij is een pionier op technisch, commercieel en vooral sociaal gebied. Zo voert hij als eerste in Nederland een ondernemingsraad en een pensioenregeling in.
Agnetapark
Op vier hectare weiland naast zijn fabriek laat de vooruitstrevende ingenieur een fabriekswijkje bouwen, waarin hij ook zelf gaat wonen: het Agnetapark. Hij wil het levensgeluk van arbeiders vergroten en introduceert werktijdverkorting en vrije dagen. Hij regelt zelfs een ongevallenverzekering en een ziekenfonds voor ze. In 1891 richt hij Van Markens Drukkerij en de Lijm- en Gelatinefabriek (nu Lijm & Cultuur) op.
Auteur Jan van der Mast in de fabriekswijk. (Foto: Marcel Krijgsman)
Op die laatste plek begon Van der Masts fascinatie voor Van Marken. Hij schreef er in 2007 in een kamertje boven diens directiekamer. Toen de schrijver daar meer over wilde weten, vond hij in het Stadsarchief een dagboek van Jacques van Marken dat pas in 2040 mocht worden geopenbaard.
Dubbelleven
Van de executeur-testamentair mocht Van der Mast het toch inzien. Van Marken bleek een dubbelleven te hebben geleid, met buitenechtelijke kinderen. Het leidde tot de roman Agneta waarover Delta al eerder schreef. Van der Mast ging rondleidingen door het Agnetapark geven en merkte een ‘Van Marken-deskundige’ te zijn geworden.
Hij begon aan zijn lijvige biografie met als werktitel: Ieder uur een woord, een daad. Van der Mast plaatst met zijn beeldend taalgebruik de lezer in een lang vervlogen tijd. Lezers zullen na afloop zeggen: wat heeft die Van Marken veel gedaan! Missie geslaagd, want dat is het effect wat Van der Mast vooraf beoogde met zijn monument voor deze weldoener met wonderlijk dubbelleven.
Jan van der Mast, Jacques van Marken De eerste sociaal ondernemer van Nederland, Nieuw Amsterdam, 656 pagina’s.
Heb je een vraag of opmerking over dit artikel?
c.j.c.vanuffelen@tudelft.nl
Comments are closed.