Psychologische trukendoos voor een duurzame wereld

Om klimaatverandering te beperken is het niet alleen nodig dat we van onze verslaving aan fossiele brandstoffen afkomen, we moeten ook toe naar een circulaire economie met gesloten kringlopen van goederen, water, energie en voedingsstoffen. In heel Europa vinden deze week symposia plaats over dit thema. Een goede zaak, vindt Conny Bakker, hoogleraar sustainable design bij de faculteit Industrieel Ontwerpen. Volgens haar is meer bewustzijn over circulariteit hard nodig.

Bakker leidt een van de onderzoeksprojecten naar circulariteit binnen het Climate Action Programma van de universiteit. De komende tien jaar wordt er binnen dat programma 22 miljoen euro gestoken in extra onderzoek naar klimaatverandering, en tal van aspecten die daarbij komen kijken.

Waar richt u zich met name op?
“We moeten producten langer laten meegaan en zo produceren dat ze hergebruikt kunnen worden. Uit een buggy of wasmachine steekt geen uitlaat waar vieze gassen uit komen. Maar, en daar staan we weinig bij stil, toch zijn alle producten die we gebruiken verantwoordelijk voor veel CO₂-uitstoot. Dat zit hem in de productie, distributie en – als je ze niet recyclet – de afvalverwerking.

“Wat in de autobranche al zeer gebruikelijk is, zou op veel meer terreinen kunnen: leasen. Met leasecontracten heb je als fabrikant een extra stimulans om ze zeer degelijk te maken, en om ze zo te ontwerpen dat onderdelen opnieuw te gebruiken zijn. Product as a service heet dit businessmodel. Hoe kan dit businessmodel wijder verspreid raken en opgeschaald worden? Dat zijn vragen waar we ons op richten.”

Kunt u een voorbeeld geven van een concreet onderzoeksproject?
“Onlangs hadden we een project met kinderwagenfabrikant Bugaboo. We hebben een businessmodel ontwikkeld waarbij klanten een kinderwagen konden leasen. Die kinderwagens gaan makkelijk negen jaar mee. Maar na een paar jaar danken mensen de wagens weer af omdat de kinderen te groot zijn geworden. Dat is zonde. Bij onze pilot nam Bugaboo de wagens na enkele jaren weer terug, knapte ze op en plakte er een garantiekeurmerk op, of ze hergebruikte bepaalde onderdelen als de wagen het eind van zijn levensduur had bereikt. Op deze manier creëer je veel minder afval.”

Het klinkt vrij simpel.
“Ja, maar dat is het niet. Hoe zorg je ervoor dat consumenten respectvol omgaan met de producten? Dat is nogal een uitdaging. Je kent de uitdrukking ‘don’t be gentle it’s a rental’ toch wel? Mensen moeten sympathie hebben voor het businessmodel, anders werkt het niet. Het kan dan nadelig uitpakken voor het milieu. Kijk bijvoorbeeld naar de elektrische deelsteps die je veel ziet in Parijs. Mensen gaan daar zo onvoorzichtig mee om, dat ze gemiddeld maar een jaar meegaan. Terwijl dat minstens twee jaar zou moeten zijn als je alleen kijkt naar het aantal kilometers dat ermee wordt afgelegd.”

“Een andere grote uitdaging is om bedrijven over te laten schakelen naar een heel andere rol. Dat zagen we ook bij Bugaboo. Ze zijn gewend om producten te verkopen, maar nu zouden ze serviceproviders moeten worden. Dat zijn ze niet gewend. Je ziet wel dat start-ups die rol op zich nemen. Er zijn veel voorbeelden. Neem Swapfiets, of het bedrijf Homie, dat koelkasten en wasmachines leaset.”

Hoe zorg je voor een meer liefdevolle omgang?
“Dat willen we onderzoeken. We hebben al wat ideeën. Het lijkt erop dat als mensen het gevoel hebben dat iets hen een beetje toebehoort, ook al is dat in werkelijkheid niet zo, ze er voorzichtiger mee omgaan. Je moet dat ownership – ja sorry, weer een Engelse term – stimuleren.”

Hebben ontwerpers daar psychologische trucs voor?
“Ja. Kent je dat gevoel dat als je in het theater bent en een zitplaats hebt uitgekozen, dat die plek van jou is? Als je na een onderbreking terug de zaal in komt en iemand anders op die plaats zit, kun je daar een beetje door van slag zijn. Je bent ‘jouw’ stoel kwijt. Maar het was natuurlijk niet jouw stoel. Van dit psychologisch mechanisme kun je gebruik maken. The Student Hotel (een Nederlandse keten van hotels en studentenaccommodaties) heeft geëxperimenteerd met deelfietsen die in gekleurde vakken werden geparkeerd. Voor gebruikers is het dan veel makkelijker om telkens dezelfde fiets te pakken. Doordat elk parkeervlak een andere kleur heeft, vind je gemakkelijk de fiets terug die je eerder al had gebruikt. Deze studie werd onlangs gepresenteerd op een congres. Het lijkt erop dat gasten zorgvuldiger met de fietsen omgingen.

“Aan de andere kant kun je natuurlijk ook werken met strafmaatregelen om duurzamer gebruik te stimuleren, door met borg te werken. Als mensen het object beschadigen kan dat verrekend worden met de borg. In geval van deelfietsen -steps en -auto’s ben je afhankelijk van gebruikers die via een app aangeven in welke staat de vorige gebruiker het voertuig heeft achtergelaten. Ik vraag me af hoe effectief zo’n aanpak is.

“Het is belangrijk dat er een cultuuromslag plaatsvindt. Er is nu weinig sociale druk om voorzichtig om te gaan met deelspullen. Als je een deelfiets slecht behandelt, spreekt niemand je daarop aan. We moeten naar een situatie waarbij dergelijk gedrag niet meer maatschappelijk geaccepteerd is.”

• Het Climate Action Programma
  De TU Delft wil de komende jaren het onderzoek naar circulariteit intensiveren. Het onderzoek hiernaar maakt deel uit van het Climate Action Programma dat de universiteit afgelopen voorjaar presenteerde. Er zijn vier thema’s: climate science (met meten en modelleren inzichtelijk maken wat er met het klimaat gebeurt), climate change mitigation (wat kunnen we (nog) doen om klimaatverandering te beperken?), climate change Adaptation (wat kunnen we doen om ons aan te passen aan een veranderend klimaat?) en climate governance (hoe kunnen we politiek en maatschappij ondersteunen bij het nemen van klimaatmaatregelen).
  Onder de vlag van thema’s worden extra wetenschappers aangetrokken om aan de slag te gaan met klimaatoplossingen, waaronder regionale monitoring en modellering van klimaatverandering, klimaatengineering, negatieve emissies, circulariteit, de aanpak van hitte in de stad en waterveiligheid.