‘Praktijk camoufleert vaak de morele dilemma’s’

Dilemma’s

Door: Leo de Vries

De geplande bouw van de gevaarlijke methanolfabriek is weliswaar fictief, maar de subfaculteit scheikundige technologie heeft het serieus opgezet. Tijdens een werkconferentie op 24 februari wordt bekeken in welke fasen van de bouw er ethische vragen opduiken voor de betrokken ingenieurs. Het proces wordt belicht vanuit een industrieel, politiek en een moreel perspectief. Om uit de ‘beperkte sociale context van ons kleine landje’ te breken, is een buitenlandse deskundige gevraagd om te komen spreken. Het publiek kan zijn stem laten horen door middel van een forumdiscussie.

,,De werkconferentie beoogt niet direct sluitende oplossingen te bieden”, zegt de voorzitter van het platform, prof. S.J. Doorman. ,,We willen een proces van bewustwording op gang brengen. Dat is de werkwijze van dit platform: draagvlak creëren van onderaf, en geen dingen opleggen.”

Het Delftse platform wil ethische dilemma’s in de techniek niet alleen aanstippen op werkconferenties, maar deze met name zichtbaar maken tijdens de studie van aankomende ingenieurs. ,,Omdat morele kwesties vaak gecamoufleerd worden door de praktijk”, verduidelijkt Doorman. ,,Degene die zich het eerst bezig hield met het ontcijferen van de genetische code, kon niet bedenken wat voor gevolgen dat in onze tijd zou krijgen. Denk maar aan de mogelijkheden van klonen. En dat geldt voor veel uitvindingen en ontdekkingen. Vroeger sprak je wel van nabuur-ethiek: wat heeft deze ontwikkeling voor gevolgen voor mijn buurman? Tegenwoordig moet je de gevolgen voorspellen voor generaties die nog niet eens geboren zijn.”

Daarnaast wordt de praktijk voor ingenieurs tegenwoordig steeds ingewikkelder, aldus Doorman. Het ontwerpen van roll-on/roll-off schepen is volgens hem tekenend voor die situatie. ,,Deze schepen hebben een zekere intrinsieke onveiligheid. Bij het ontwerpen moeten er afwegingen worden gemaakt van veiligheid, maar ook van economisch belang. En die zijn vaak strijdig. Zulke morele dilemma’s zijn niet altijd even duidelijk, maar vaak versluierd aanwezig voor de ingenieur. Hij moet die kunnen onderkennen.”

,,Vroeger bestond er een duidelijke scheiding tussen waarden en feiten. Politici hielden zich in deze optiek altijd bezig met de waarden; wat kan wel en wat kan niet. De technici verdiepten zich traditioneel in feiten, cijfers en objectieve getallen. Die scheiding van verantwoordelijkheden is tegenwoordig niet zo duidelijk meer. Aankomende ingenieurs moeten zich rekenschap geven van deze vervagende grens tussen waarden en feiten, en dusrekening houden met ethische vragen.”
Heil

Voordat het platform in 1996 geïnstalleerd werd, gingen er stemmen op om een toetsingscommissie voor ethiek in te stellen. ,,Daar heb ik nooit heil in gezien”, zegt Doorman. ,,Zo makkelijk kun je niet ethische richtlijnen en normen ontwikkelen. Daarom hebben we zelf gepleit voor een platform, een discussievorm waarin met regelmaat van gedachten gewisseld kan worden over morele dilemma’s. En dan het liefst aan de hand van duidelijke gevallen.”

Volgens de voorzitter is aan veel Delftse faculteiten al een cursus ethiek ingevoerd in het curriculum. ,,In den lande wordt er echter verschillend over gedacht”, bekent hij. ,,Veel algemene universiteiten vinden hun spectrum veel te breed voor ethische vakken. Maar de TU’s gaan er serieus mee om. In Twente is ethiek ondergebracht in een faculteit filosofie en techniek, en in Eindhoven is er een soortgelijk platform in oprichting.” Of de aandacht voor de ethische aspecten van techniek een typisch tijdsverschijnsel is, kan volgens Doorman voorlopig nog niet worden gesteld. ,,Maar ik hoop het niet”, besluit hij.

Dilemma’s

Door: Leo de Vries

De geplande bouw van de gevaarlijke methanolfabriek is weliswaar fictief, maar de subfaculteit scheikundige technologie heeft het serieus opgezet. Tijdens een werkconferentie op 24 februari wordt bekeken in welke fasen van de bouw er ethische vragen opduiken voor de betrokken ingenieurs. Het proces wordt belicht vanuit een industrieel, politiek en een moreel perspectief. Om uit de ‘beperkte sociale context van ons kleine landje’ te breken, is een buitenlandse deskundige gevraagd om te komen spreken. Het publiek kan zijn stem laten horen door middel van een forumdiscussie.

,,De werkconferentie beoogt niet direct sluitende oplossingen te bieden”, zegt de voorzitter van het platform, prof. S.J. Doorman. ,,We willen een proces van bewustwording op gang brengen. Dat is de werkwijze van dit platform: draagvlak creëren van onderaf, en geen dingen opleggen.”

Het Delftse platform wil ethische dilemma’s in de techniek niet alleen aanstippen op werkconferenties, maar deze met name zichtbaar maken tijdens de studie van aankomende ingenieurs. ,,Omdat morele kwesties vaak gecamoufleerd worden door de praktijk”, verduidelijkt Doorman. ,,Degene die zich het eerst bezig hield met het ontcijferen van de genetische code, kon niet bedenken wat voor gevolgen dat in onze tijd zou krijgen. Denk maar aan de mogelijkheden van klonen. En dat geldt voor veel uitvindingen en ontdekkingen. Vroeger sprak je wel van nabuur-ethiek: wat heeft deze ontwikkeling voor gevolgen voor mijn buurman? Tegenwoordig moet je de gevolgen voorspellen voor generaties die nog niet eens geboren zijn.”

Daarnaast wordt de praktijk voor ingenieurs tegenwoordig steeds ingewikkelder, aldus Doorman. Het ontwerpen van roll-on/roll-off schepen is volgens hem tekenend voor die situatie. ,,Deze schepen hebben een zekere intrinsieke onveiligheid. Bij het ontwerpen moeten er afwegingen worden gemaakt van veiligheid, maar ook van economisch belang. En die zijn vaak strijdig. Zulke morele dilemma’s zijn niet altijd even duidelijk, maar vaak versluierd aanwezig voor de ingenieur. Hij moet die kunnen onderkennen.”

,,Vroeger bestond er een duidelijke scheiding tussen waarden en feiten. Politici hielden zich in deze optiek altijd bezig met de waarden; wat kan wel en wat kan niet. De technici verdiepten zich traditioneel in feiten, cijfers en objectieve getallen. Die scheiding van verantwoordelijkheden is tegenwoordig niet zo duidelijk meer. Aankomende ingenieurs moeten zich rekenschap geven van deze vervagende grens tussen waarden en feiten, en dusrekening houden met ethische vragen.”
Heil

Voordat het platform in 1996 geïnstalleerd werd, gingen er stemmen op om een toetsingscommissie voor ethiek in te stellen. ,,Daar heb ik nooit heil in gezien”, zegt Doorman. ,,Zo makkelijk kun je niet ethische richtlijnen en normen ontwikkelen. Daarom hebben we zelf gepleit voor een platform, een discussievorm waarin met regelmaat van gedachten gewisseld kan worden over morele dilemma’s. En dan het liefst aan de hand van duidelijke gevallen.”

Volgens de voorzitter is aan veel Delftse faculteiten al een cursus ethiek ingevoerd in het curriculum. ,,In den lande wordt er echter verschillend over gedacht”, bekent hij. ,,Veel algemene universiteiten vinden hun spectrum veel te breed voor ethische vakken. Maar de TU’s gaan er serieus mee om. In Twente is ethiek ondergebracht in een faculteit filosofie en techniek, en in Eindhoven is er een soortgelijk platform in oprichting.” Of de aandacht voor de ethische aspecten van techniek een typisch tijdsverschijnsel is, kan volgens Doorman voorlopig nog niet worden gesteld. ,,Maar ik hoop het niet”, besluit hij.