‘Niemand is gemiddeld’

In de werkkamer van Johan Molenbroek puilen de kasten uit van boeken over ergonomie en biomechanica. In vier decennia verzamel je het een en ander. “Studenten komen hier om boeken te lenen en vragen te stellen”, zegt Molenbroek. “De laatste vraag die ik kreeg, ging over een operatietafel. De student moest een operatietafel ontwerpen voor heupoperaties. Mensen komen er op rare manier op te liggen, met hun been onder een gekke hoek. Kan dat wel, vroeg de student zich af.”

Het is het soort vraag waar Molenbroek van houdt. “Hoe groot en sterk zijn mensen? Wat is de variatie in maten? Niemand is gemiddeld”, aldus de ontwerper, die biomechanica studeerde in Twente. “Ik ga het erg missen om studenten te helpen”, verzucht hij. “Ik vind het mooi om jonge mensen te stimuleren iets te ontwikkelen waarvan ze dachten dat ze er niet toe in staat waren.”

Beenlengtes
Dat niemand gemiddeld is, ontdekte Molenbroek al snel na zijn aanstelling in Delft in 1978. Voor een van zijn eerste grote onderzoeksprojecten moest hij de beenlengtes meten van achthonderd bejaarden. Op zijn bureau liggen een vergeeld onderzoeksrapport en krantenknipsels uit onder meer De Telegraaf. “Dit werk heeft veel media-aandacht gegenereerd.” Hij moet lachen.

Molenbroek ontwikkelde in de jaren erna de database voor ontwerpers dined.nl, over de variatie van maten van Nederlanders. Duizenden mensen heeft Molenbroek de maat genomen. Drie decennia lang met traditionele meetinstrumenten zoals antropometer en meetlint. Sinds kort maakt hij full body 3D-scans in zijn lab tegenover zijn kantoor.

Hij heeft zich altijd ingezet voor ouderen. “Zelfs als ouderen dement zijn en laaggeletterd wonen ze tegenwoordig nog thuis. Een verpleeghuis kom je alleen nog horizontaal in. Als gevolg daarvan verongelukken veel ouderen in huis. In het verkeer neemt het aantal ongelukken elk jaar verder af. In huiselijke sfeer neemt het alsmaar toe.”

Toiletrituelen
En zo komen we bij een ander paradepaardje van de IO’er. Toiletten. “Ouderen vallen regelmatig in de toiletruimte. Dit zijn van die subtiele dingen waar je moeilijk de vinger achter krijgt, doordat mensen niet graag over hun toiletrituelen praten. Dat maakt toiletten fascinerend om aan te werken.”

Molenbroek was projectleider van EU-project Friendly Rest Room, een toilet speciaal voor ouderen. Het toilet kan op en neer gaan en voorover hellen. Dankzij een systeem met rfid-chips kan de toiletpot onthouden in welke positie de gebruiker het toilet de vorige keer heeft afgesteld en deze positie automatisch weer aannemen bij het volgende bezoek.

Molenbroek was via afstudeerprojecten nauw betrokken bij tal van onderzoeken naar toiletten voor in de trein, op boten en in campers. “Men noemt mij ook wel de toiletprof.”

Zijn maatschappelijke betrokkenheid blijkt ook uit het project Designed to fit. Samen met promovenda Lyè Goto verzamelt hij data over de afmetingen van kinderhoofdjes en gezichten. Dit moet leiden tot betere beademingsmaskers voor kinderen.

Dit maatschappelijke engagement heeft de ontwerper van huis uit meegekregen. “Ik kom van een klein gemengd boerenbedrijf in Twente. Afval bestond niet. Etensresten gingen naar de dieren. We moesten altijd opboksen tegen de grote boeren. Zij hadden meer mogelijkheden om te investeren en hun bedrijf gaande te houden. We leefden daar met drie generaties; opa en oma, mijn ouders, een paar ongetrouwde ooms en tantes en ik met mijn acht broers en zussen. Twee van mijn broers hadden een handicap.”

“Die achtergrond is denk ik de reden waarom ik graag ontwerp voor mensen met een handicap. Ik ben het gewend om te gaan met mensen met een beperking. Ik ben gebiologeerd door het ontwerpen voor de underdog.”

Hij kan zich eraan ergeren dat veel ontwerpen mensen buitensluiten. “We hebben in Nederland twee miljoen laaggeletterden. En wat doen we? We voeren de ov-chipkaart in. Veel mensen kunnen niet lezen wat er op die apparaten staat. De strippenkaart werkte goed. Ander voorbeeld: medicijnverpakkingen. Veel ouderen krijgen die niet open. Zijn we asociaal? Nee ik denk niet dat dat het is. Ontwerpers en fabrikanten zijn onvoldoende op de hoogte van de variatie tussen mensen. Iedereen gaat altijd uit van gemiddelden.”

Afscheidssymposium ’40 jaar passen en meten’. vrijdag 14 oktober bij Industrieel Ontwerpen.

Johan Molenbroek neemt afscheid als universitair hoofddocent bij de sectie applied ergonomics and design. Het symposium geeft een impressie van Molenbroeks onderzoek, onderwijs en projecten vanaf eind jaren zeventig tot nu.

io.tudelft.nl