‘Je moet het klimaat niet zien als een lichtschakelaar’

Door Nathan Lont

Terwijl regendruppels neerkomen op de betonnen tegels voor het Erasmusgebouw in Rotterdam, slepen twee agenten een luid snikkende studente een busje in. Op de achtergrond zijn de kreten te horen van haar medestudenten, gericht tegen de banden die de Erasmus Universiteit onderhoudt met de fossiele industrie. Rector magnificus Annelien Bredenoord verschuilt zich achter haar capuchon, nadat ze de politie op haar studenten heeft afgestuurd.

Deze beelden, te zien op het links-activistische YouTube-kanaal LeftLaser, zijn exemplarisch voor de verharding van het debat zoals dat de laatste jaren op universiteiten plaatsvindt. Studenten verzetten zich vaker tegen samenwerkingen tussen universiteiten en de fossiele industrie, en daarbij spelen de emoties soms hoog op. Op de TU Delft houden Anna Melnyk en James Hutton zich als docenten filosofie en ethiek (faculteit Techniek, Bestuur en Management) met dit soort wrijvingen bezig. Zij proberen zowel hun studenten als medewerkers van de universiteit aan het denken te zetten over de ethische dilemma’s rondom hun studie en werk.

Glazig

Mede door haar Oekraïense afkomst is Melnyk geïnteresseerd in de morele kant van klimaatverandering: haar oma verwarmt haar huis nog steeds met een kacheltje. Al ruim vier jaar doceert ze ethiek en filosofie aan toekomstige ingenieurs. Sinds kort staat ze voor de klas samen met collega Hutton. De koffiemok op zijn bureau verraadt zijn academische achtergrond. Deze is bedrukt met de tekst ‘I Kant even’, een verwijzing naar de verlichte filosoof Immanuel Kant. Zijn gedachtegoed past Hutton nu toe op ethische kwesties rond het klimaat.

‘Niemand wil een klootzak zijn. Dat is allemaal ethiek’

“Wanneer ik voor het eerst over ethiek begin, staren studenten me meestal glazig aan”, zegt Melnyk. Toch zien beide docenten dat studenten zich onbewust al met ethiek bezighouden: “Iedereen denkt constant na over wat goed of fout is. Niemand wil een klootzak zijn. Dat is allemaal ethiek”, aldus Hutton.

Volgens Hutton maken ingenieurs veel morele afwegingen tijdens hun werk. “Onze studenten zijn in Delft gaan studeren omdat ze geloven in technologische vooruitgang. Ze willen niet alleen vette dingen bouwen, maar daarmee de samenleving ook tot een betere plek maken. Daarvoor moet je bedenken wat dat inhoudt.”

Klimaatdiscussies

Een van deze studenten is Gui Alvarenga, die afgelopen jaar begonnen is met de master applied earth sciences. Ook hij was in eerste instantie niet erg enthousiast over ethiek. “Mijn eerste reactie toen ik over het vak hoorde was: mijn god, wat dom,” vertelt hij. “Ik houd van programmeren en wiskunde.” Toch bleek hij ethiek interessanter te vinden dan gedacht. “Het vak was heel anders dan wat ik gewend was. Geen college met eindeloos veel slides, maar meer interactieve discussies. Vooral de gesprekken over de energietransitie vond ik interessant.”

De TU Delft staat voor een moreel dilemma

Gui is niet de enige student die zich bezighoudt met klimaat. Net als in Rotterdam is er in Delft al twee keer een universiteitsgebouw bezet, uit protest tegen samenwerkingen met de fossiele industrie. Sommige studenten willen dat hun normen en waarden ook door de universiteit wordt onderschreven. Zij zijn namelijk ook onderdeel van het instituut. De TU Delft staat voor een moreel dilemma: moeten we fossiele bedrijven helpen om te vergroenen, of moeten we de banden helemaal doorsnijden om te voorkomen dat we bijdragen aan nog meer uitstoot?

Docent Melnyk heeft begrip voor de activisten. “Het is een verhitte discussie. De banden tussen de TU Delft en Shell gaan ver terug en zitten diep. Shell financiert veel onderzoek en organiseert activiteiten om ingenieurs te werven. Dit brengt ethische bezwaren met zich mee. Aan de andere kant zijn er ook gewoon mensen die een baan nodig hebben. Dat maakt het een lastig onderwerp.”

Oneerlijke verdeling

De actievoerders kunnen niet op de steun rekenen van hun medestudent Gui. Hij vindt dat de bezetters te kort door de bocht gaan. “Het is veel te makkelijk om te denken dat we van de ene op de andere dag kunnen stoppen met olie. In veel ontwikkelingslanden is de economie afhankelijk van fossiele brandstoffen. Het is oneerlijk om aan hen te vragen hiermee te stoppen, terwijl het de westerse landen zijn die het probleem veroorzaakt hebben”, zegt hij. Volgens Gui zijn bedrijven als Shell nog steeds nodig om de energietransitie op een eerlijke manier te laten verlopen.

‘We moeten niet tegen onszelf liegen over de intenties van fossiele bedrijven’

Hutton heeft minder vertrouwen in de bijdrage die de fossiele industrie kan leveren. “Het is al erg goed dat onze studenten in elk geval nadenken over wat goed is voor de wereld en wat niet, en niet alleen met geld bezig zijn”, benadrukt hij. “Toch moeten we niet tegen onszelf liegen over de intenties van fossiele bedrijven. ExxonMobil is al sinds de jaren ‘50 op de hoogte van klimaatverandering en BP geeft meer geld uit aan reclames over zonne-energie dan aan zonne-energie zelf. Hebben zij echt het beste met de wereld voor?”

Lichtschakelaar

Waar beide filosofen wel positief over zijn, is de rol die studenten kunnen spelen in de energietransitie. Vroeger waren ingenieurs bijvoorbeeld trots om bij Shell te gaan werken. Dat is geregeld wel anders. “Steeds meer studenten houden zich bezig met de banden tussen fossiele bedrijven en de universiteit. Dit zorgt voor veel positieve veranderingen op de campus. Het pensioengeld van onze werknemers wordt bijvoorbeeld niet meer in de fossiele industrie geïnvesteerd”, aldus Melnyk.

Gui staat weliswaar welwillender tegenover deze banden dan zijn docenten, ook hij ziet de urgentie van de energietransitie in en benadrukt het belang van de rol van studenten. Ethiek is hierbij belangrijker dan hij dacht. “Ik heb door dit vak geleerd om beter mijn mening onder woorden te brengen. Niet op gevoel, maar met op feiten gebaseerde argumenten.” Toch vindt hij dat studenten vooral bezig moeten zijn met de praktijk. “Het heeft geen zin om je eigen mening te blijven verkondigen zonder daadwerkelijk onderzoek te doen naar oplossingen.”

Hutton beaamt dat en voegt toe dat de zoektocht naar oplossingen niet moet worden gestaakt door wanhoop. “Mensen die aan opgeven denken, zien het klimaat vaak als een lichtschakelaar. Het licht is uit, dus het klimaat is verloren. Zo werkt het niet: ja, klimaatverandering is al in volle gang, maar het maakt nogal wat uit hoeveel we blijven uitstoten. Het is meer een soort dimmer, en hoe verder we deze naar rechts draaien, hoe meer het klimaat verandert. Daarom is het belangrijk dat we ons blijven inzetten tegen meer uitstoot.”