Hoe kunnen we zo lang mogelijk aardappelen telen?

Zout kwelwater (grondwater dat onder druk aan de oppervlakte uit de bodem komt) dringt zich van onder op in onze polders en verzilt de kustgebieden. Dat is al eeuwen zo. Dankzij een fijnmazig stelsel van kanalen, sloten en bekkens spoelen we het zout weg met water van de Rijn. Maar hoe lang gaat dat nog goed? Klimaatverandering stelt drogere zomers in het vooruitzicht. Hydroloog Boris van Breukelen, van de faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen, leidt een onderzoek naar klimaatbestendige landbouw met een viertal promovendi. Zijn onderzoeksteam kreeg deze maand 1,5 miljoen euro van NWO.

Tulpen en pootaardappelen, dat zijn het soort – typisch Nederlandse – exportgewassen waar jullie je op richten. Moeten we geen zeekraal gaan verbouwen vlak aan de kust?
Lacht. “Nee, geen zeekraal. We kijken hoe we zo lang mogelijk door kunnen met de huidige landbouwgewassen. Maar misschien is dat tegen beter weten in.”

Er is dus wel reden om somber gestemd te zijn?
“Op de heel lange termijn is de huidige Nederlandse landbouw misschien niet (overal) houdbaar. Op dat punt in de toekomst richten wij ons niet. Wij willen helpen om de landbouw te verbeteren voor de komende tientallen jaren.”

Nederland is een nat land. Toch dreigen er zoetwatertekorten. Kunt u dat toelichten?
“We zijn continu in gevecht tegen zout kwelwater. Door de eeuwen heen hebben we een ingenieus stelsel gemaakt van ringvaarten, boezems, en sloten om het water van de Rijn (en het IJsselmeer, maar dat komt op hetzelfde neer) deels om te leiden naar de kustgebieden zodat we het zoute kwelwater kunnen wegspoelen. Dat wordt lastig als we straks veel drogere zomers hebben en de waterstand in de Rijn naar kritische waarden zakt. De landbouw in het kustgebied moet minder afhankelijk worden van rivierwater.”

Wat gaan jullie precies onderzoeken?
“Zoet water komt in de kustgebieden voor als een dunne lens die als het ware drijft op het onderliggende brakke grondwater. Deze lens wordt aangevuld door regenwater dat de bodem in zijgt. Klassieke drainagesystemen leiden een deel van dit kostbare water naar de sloten. We moeten kijken of we de drainage zo kunnen aanpassen dat er relatief meer zoet water overblijft. Ook willen we onderzoeken of er op grotere diepte op grotere schaal zoetwaterbellen te creëren zijn die in de zomer, als het droog is, aangesproken kunnen worden. En we willen uitzoeken of we polders op een slimmere manier kunnen doorspoelen met zoet water zodat we minder afhankelijk worden van de aanvoer van de Rijn.”

In het onderzoeksvoorstel hebben jullie het over ondergrondse irrigatie. Wat is dat?
“Tijdens de irrigatie verlies je veel water door verdamping. Maar als je het ondergronds doet, verdampt er niets. Het idee is om met drainagebuizen die 1 à 2 meter diep in de grond liggen zoet water aan de bodem toe te voegen waardoor de zoetwaterlens omhoog komt, zover omhoog dat hij tot aan de wortels van de gewassen komt.
We gaan ook meten hoe gevoelig gewassen zijn voor droogte in combinatie met verzilting. Over het effect van droogte is veel bekend. Over dat van blootstelling aan hoge zoutconcentraties – zoutstress – ook. Maar over de wisselwerking tussen die twee, en wat de precieze gevolgen daarvan zijn voor de ontwikkeling van planten, tijdens de verschillende groeistadia – denk aan ontkieming, wortelvorming en bladgroei – moet nog veel uitgezocht worden. Onderzoekers van de Universiteit van Wageningen doen dit deel van het onderzoek. De kennis die we opdoen is misschien ook bruikbaar voor landbouw in andere Deltagebieden in de wereld.”

Gaan jullie ook wat doen aan de vervuiling van het oppervlaktewater?
“Nu wordt het drainagewater uit landbouwpercelen rechtstreeks in sloten geloosd. Er zitten pesticiden en meststoffen in. Om dit vervuilde, maar verder bruikbare zoete water, tijdelijk ondergronds op te slaan moet het eerst gezuiverd worden, en mogelijk zijn meststoffen dan te hergebruiken. De landbouw moet meer circulair worden.”