Hoe fel is de strijd om uitvindingen van studenten?

Van innovatieve enkelbanden tot websites waarmee je thuis vanaf de bank een maaltijd kunt bestellen: studenten hebben soms briljante ideeën. Maar van wie is dat idee dan?

Volgens NOS op 3 , dat gesprekken voerde met ruim zeventig (oud-)studenten en andere betrokkenen, belanden sommige studenten in een jarenlange strijd met hun universiteit om het intellectuele eigendom van hun idee. Gesprekken aan de onderhandelingstafel resulteren dan in het klassieke gevecht van de reus tegen de dwerg: de student zou als eenling niet zijn opgewassen tegen de juridische kracht en kennis van de universiteit. En duidelijke regels over wie de eigenaar is van de uitvinding zijn er niet.

Moeten die regels er dan niet snel komen?

Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Het is lastig om te beoordelen in hoeverre een student door de universiteit bij het bedenken van zijn of haar uitvinding is geholpen. Zo is de ene student misschien intensief begeleid door een docent, maar heeft de ander slechts gebruikgemaakt van een lab of een printer op de universiteitscampus. 

Hoe neem je dan uiteindelijk een beslissing als universiteit?

Door elk geval apart te bekijken, zegt Rob Mayfield, directeur bij Luris, het Knowledge Exchange Office van de Universiteit Leiden. “Het zijn complexe vraagstukken, die soms tot frustratie kunnen leiden bij studenten. Ze zijn geen werknemers, dus in principe zijn zij eigenaar van hun ideeën. Maar in hoeverre heeft de student gebruikgemaakt van materialen en infrastructuur van de universiteit? En was hij afhankelijk van ander publiek bekostigd onderzoek?”

Is er dan geen enkele leidraad denkbaar?

Universiteitenvereniging VSNU wil inzetten op betere informatievoorziening en verwachtingsmanagement. “Het is vooral belangrijk dat studenten met een nieuw idee hun rechten goed in beeld hebben én dat zij weten wat de spelregels zijn”, zegt woordvoerder Bart Pierik. Ook volgens hem is één uniforme regelgeving simpelweg niet mogelijk. “Elke universiteit zit anders in elkaar.”

Studenten aan de TU Eindhoven doen al voordat zij aan hun studie beginnen met een verplicht vinkje afstand van hun intellectuele eigendom. Bij de TU Delft gebeurt dit niet standaard. Zij neemt soms wel aandelen in start-ups van studenten in ruil voor een bijdrage aan de patentkosten.

Gaat het allemaal om geld?

Niet volgens Mayfield van de Universiteit Leiden. “De missie van een universiteit is niet om geld te verdienen aan studenten, maar juist om studenten te helpen om zelf een positieve invloed uit te oefenen op de samenleving.”

En die aandelen dan?

VSNU-woordvoerder Pierik zegt dat het gebruikelijk is dat er iets tegenover staat wanneer een universiteit investeert in een patent. “Universiteiten zijn publieke instellingen, deels gefinancierd met belastinggeld. Daarom mogen zij niet zomaar geld weggeven aan start-ups van studenten. Anders creëer je een oneerlijk speelveld voor andere beginnende ondernemingen.”

Ook volgens Luris-directeur Mayfield kan een universiteit niet zomaar uit haar eerste geldstroom (het geld uit de rijksbijdrage) investeren in een studentenbedrijf. “Zo’n investering moet komen uit tweede- en derde geldstromen, bijvoorbeeld uit de commercialisering van onderzoek.”

Liggen innovatieve studenten vaak met hun universiteit in de clinch? Een Delfts voorbeeld.

“Voor zover wij weten gaat het slechts om enkele gevallen per jaar”, zegt de VSNU. Ook de TU Delft kan slechts twee voorbeelden noemen. NOS op 3 geeft geen exacte aantallen, maar kwam gistermiddag wel met het voorbeeld van voormalig TU Delft-student Marcel Fleuren.

Fleuren is de bedenker van Exo-L, de enkelband die bescherming biedt tegen zwikken zonder de bewegingsvrijheid in te perken. De TU werd medeaandeelhouder van Fleurens bedrijf. Toen de verkoopresultaten tegenvielen, maanden de aandeelhouders Fleuren af te treden als ceo, vertelt hij. “Of jij vertrekt als bestuurder, of wij investeren niet meer en jij krijgt de shit over je heen”, zouden zij de oud-student gezegd hebben.

Fleuren voelde zich uiteindelijk gedwongen te vertrekken, iets wat de TU zegt niet te herkennen. “Toen de aandeelhouders van mening waren dat het beter was voor het bedrijf dat er een andere ceo zou komen, heeft die intensief met Fleuren gesproken over een rol in het bedrijf. Deze pogingen hebben helaas niets opgeleverd”, aldus een woordvoerder.

Wat er precies is gebeurd, is lastig te achterhalen en conflicten komen soms voor. Toch is hoogleraar onderwijssociologie Marc Vermeulen de NOS kritisch over de rol van de TU. “De student is een eenling die tegen een grote instelling aan het opboksen is. Dat moet je niet willen.” Overigens was Fleuren geen student meer toen hij ging ondernemen, vult de TU aan.

Gebeurt dit soort dingen vooral op technische universiteiten?

“We horen deze verhalen voornamelijk vanuit de technische universiteiten, maar ook op kleinere schaal bij de bèta-opleidingen.” zegt voorzitter Alex Tess Rutten van de Landelijke Studentenvakbond (LSVb). “We hopen dat de politiek dit onderwerp oppakt.” Dat is inmiddels gebeurd: de VVD heeft Kamervragen gesteld.

De TU Delft laat weten dat ze zich niet herkent in het beeld dat NOS op 3 schetst. De TU Eindhoven noemt het standaard afstand doen van intellectueel eigendomsrecht door studenten een voorzorgsmaatregel, omdat er veel met externe bedrijven wordt samengewerkt. Ook volgens een jurist van de Universiteit Twente is de praktijk “in ieder geval op de UT, flink genuanceerder”, schrijft onafhankelijk nieuwsmedium U-Today.

Evelien Flink (HOP), Saskia Bonger (Delta)