‘Het financiële systeem is geen natuurwet’

Waarom moeten we geld opnieuw uitvinden?

“De financiële crisis van 2008 was voor mij cruciaal. Ik werkte toen als managementtrainee bij ING. Ik zag dat niemand begreep wat er gebeurde op de financiële markten, dat we het niet onder controle hadden. Een jaar later was ik handelaar voor een bedrijf in de Engelse City. Daar zag ik het conflict tussen de gigantische hoeveelheden geld op de financiële markten aan de ene kant en het gebrek aan geld voor vraagstukken als de transitie naar duurzaamheid of armoedebestrijding aan de andere kant. Dat wringt. En dan is er de digitalisering, die vraagt om een andere inrichting van het financieel-monetaire systeem. Geld en krediet worden mobieler, gaan gemakkelijk de wereld over. We gebruiken tegenwoordig nauwelijks papiergeld en munten, waarvan de productie in handen is van centrale banken. In plaats daarvan betalen we met giraal geld van de commerciële banken. Waarom doet de overheid dat niet? Is dat geen basale infrastructuur?”

Zou dat beter zijn?

“We gebruiken nu voornamelijk claims op geld, betaalrekeningen bij commerciële banken, als betaalmiddel. Banken creëren dat geld op basis van krediet. Nemen we dat massaal op, dan stort het systeem in. Commerciële banken verdienen goed aan geldcreatie uit krediet. Maar als het misgaat, dan moet de belastingbetaler ze dekken. Ook bepalen zij wie waarvoor geld krijgt en niet de samenleving. Waarom gebruiken we niet een heel simpel digitaal geldsysteem, dat we allemaal kunnen begrijpen en waarbinnen we beslissingen over investeringen kunnen democratiseren? Een van onze sprekers is de econoom Michael Kumhof. Hij onderzoekt bij de Bank of England wat er zou gebeuren als iedere Brit een rekening met digitaal geld zou krijgen, zodat de afhankelijkheid van commerciële banken verdwijnt.”

Waarom zouden we dat willen?

“In de crisis dreigden veel private banken om te vallen, maar ze waren too big to fail of too interconnected to fail. De angst was dat ze de hele economie in hun val zouden meetrekken. Banken zijn zich daarnaast sinds 1980 steeds meer gaan richten op winstmaximalisatie. Ze hebben financiële producten gecreëerd puur om winst te maken. Maar is dat goed voor de maatschappij? Daar moeten we een visie op ontwikkelen.”



Zoals welke?

“Om grip op geld te krijgen, zijn er tegenwoordig veel voorstellen hoe het anders kan. Zoals helikoptergeld. De ECB (de Europese Centrale Bank, red.) geeft dan maandelijks honderd of tweehonderd euro aan iedere EU-burger, vrij te besteden, om de economie te stimuleren. Wellicht dat dit beter werkt dan wat de ECB nu doet, namelijk voor honderden miljarden staats- en bedrijfsobligaties opkopen. Daardoor zou er in theorie meer geld in de reële economie terecht moeten komen. Maar dat gebeurt in de praktijk niet, omdat bedrijven het verdiende geld direct steken in andere financiële producten.”

Tijdens het symposium stellen jullie de euro ter discussie. Waarom?

“Wat betreft de euro zijn er twee richtingen. Of je kiest voor die munt, maar dan horen daar financiële transfers bij van rijke naar arme gebieden in Europa, zoals we dat nu ook doen binnen Nederland. Want economische samenwerking is een voorwaarde voor de euro. Wil je dat niet, dan lijkt de euro onhoudbaar. Die keuze willen we scherp krijgen. Daarvoor hebben we Stephanie Kelton uitgenodigd. Zij is adviseuse van Bernie Sanders en aanhanger van de ‘modern monetary theory’ (die een systeem beschrijft waarin nationale overheden hun eigen digitale geld uitgeven, red.).”

Jullie hebben ook Tweede Kamerleden uitgenodigd voor een debat. Is deze materie niet te specialistisch voor een publiek debat?

“We proberen er juist veel mensen bij te betrekken, het toegankelijk te maken, keuzes helder te krijgen. De geschiedenis van geld laat zien dat er nooit bewust is nagedacht over wat de rol van geld zou moeten zijn. Wij willen mensen ervan bewust maken dat dit systeem geen natuurwet is, dat het anders kan. Ik ben één van de oprichters van burgerinitiatief ‘Ons Geld’, dat precies hierover gaat. Met onze petitie hebben we vorig jaar bijna 114 duizend handtekeningen opgehaald. Er is een rondetafelgesprek met Tweede Kamerleden geweest en een plenair debat. Dit vraagstuk wordt alleen een groot politiek onderwerp als mensen het belangrijk vinden. Ik hoop dat politieke partijen een visie ontwikkelen op wat de rol van geld over tien jaar zou moeten zijn. Dat die visie nu ontbreekt, is problematisch.”

Je promoveert op een soortgelijk onderwerp. Wat wil je daarmee bijdragen aan het debat?

“De titel van mijn promotie is ‘Money: object of accumulation or enabler?’ . Mijn stelling is dat geld in verschillende domeinen verschillende rollen zou moeten spelen. Ik onderscheid er drie: politiek, economie en cultuur. We zijn efficiënter en productiever dan ooit, maar de gigantische winsten die dat oplevert worden verplaatst naar de financiële markten en niet naar de reële economie of de ontwikkeling van het culturele leven. Wat gebeurt er met dat geld? De financiële economie is andere domeinen gaan overheersen.”

Je verhaal klinkt links. Hoe ga je politiek rechts hierin mee krijgen?

“Deze ideeën komen oorspronkelijk uit liberale hoek en zijn dus zeker niet links. Broederschap hoort thuis in de economie, is mijn stelling. En vrijheid in de cultuur en gelijkheid in de politiek. Uiteindelijk is het een waardendiscussie, los van links en rechts, die gaat over de fundamentele vraag wat geld is en waarvoor het dient in elk domein. Dat is een filosofische exercitie, geen empirisch vakgebied zoals we dat aan de TU gewend zijn. Toch merk ik bij lezingen dat studenten het leuk vinden om hierover na te denken. Het gaat iedereen aan.”

Reinvent.Money

14 oktober, 16:00 uur tot 19:00 uur in de aula. Kaarten zijn vrij beschikbaar. Bezoekers bepalen na afloop de waarde.