‘Geef gevluchte wetenschappers zekerheid’

Hoogleraar Marie-José van Tol komt over een maand aan het roer van De Jonge Akademie, een gezelschap van relatief jonge wetenschappers dat is verbonden aan de KNAW. Zij is psycholoog en cognitief neurowetenschapper bij het Universitair Medisch Centrum Groningen. Daarnaast is ze betrokken bij de evaluatie van het Hestia-programma van NWO voor gevluchte wetenschappers, dat in samenwerking met onder andere De Jonge Akademie tot stand is gekomen.

“Het is heel ernstig wat er in Oekraïne gebeurt”, zegt ze. Het is wat haar betreft alle hens aan dek. Ze vindt het belangrijk om al te bedenken wat Nederland kan doen voor wetenschappers die hun land moeten ontvluchten of die er juist blijven. In onderdrukking kunnen zij hun vak niet goed uitoefenen en daarom is het volgens Van Tol extra belangrijk dat ze goed opgevangen of gesteund worden.

Lange-termijn contract
“Bied ze een lange-termijn contract aan op de universiteit, maar denk ook aan toegang tot de bibliotheek of een werkplek, of koppel ze hier aan een wetenschapper die ze op weg kan helpen, zoals nu al gebeurt.”

‘Het is voor gevluchte wetenschappers belangrijk een veilige basis te hebben’

Die meerjarige contracten liggen niet voor het oprapen in de academische wereld, realiseert ze zich. “Maar ik denk dat het vooral voor gevluchte wetenschappers belangrijk is om een veilige basis te hebben, want zij moeten ook nog een nieuwe taal leren, zich aan het systeem aanpassen en stress verwerken.”

De overheid moet daar volgens Van Tol geld voor bijleggen. “Dat is niet alleen een vorm van humanitaire hulp, maar uiteindelijk ook een investering in de democratie. Het gevaar is dat er in Oekraïne een hele generatie wetenschappers wordt weggevaagd en daarmee ook hun kennis en ontdekkingen. Je zou het ook als een maatregel kunnen zien om de academische vrijheid overeind te houden.”

Verklaring
Voor die academische vrijheid maken ook de Nederlandse universiteiten (UvN) zich in een gezamenlijke verklaring hard. Ze zien het als hun verantwoordelijkheid om ‘met onderzoek en onderwijs bij te dragen aan een betere wereld en om ons in te zetten voor vrede, respect en (academische) vrijheid’.

De universiteiten schrijven geschokt te zijn door de Russische inval in Oekraïne. Ze maken zich ‘grote zorgen over de gevolgen die het heeft voor de Oekraïense universiteiten en de academische gemeenschap’. “We zijn solidair met studenten en medewerkers in Oekraïne en we omarmen de academische gemeenschappen in Rusland die zich uitspreken tegen de inval en zich moedig blijven inzetten voor vrede, dialoog en open samenwerking”, schrijven ze.

‘Let’s do science, not war!’

De universiteiten laten weten ‘studenten en medewerkers te ondersteunen’ die direct of indirect geraakt worden door de oorlog. “Wij zien dat er onzekerheid is onder Oekraïense en Russische medewerkers en studenten in Nederland. Wij doen ons uiterste best om hen zo goed mogelijk te helpen.” Daarnaast zeggen de universiteiten te ‘kijken welke mogelijkheden er zijn om academici in Oekraïne hulp te bieden’. Over opvang aan universiteiten in Nederland, zoals waar Van Tol toe oproept, is in de verklaring nog geen sprake.

Open brief
Duitse universiteiten en alle andere wetenschapsorganisaties in dat land hebben vrijdag ook van zich laten horen. Zij stoppen per direct de samenwerking met Russische staatsinstellingen en bedrijven, nadat de Duitse regering daartoe had opgeroepen.

Intussen ondertekenden Russische wetenschappers en wetenschapsjournalisten een open brief waarin fel geprotesteerd wordt tegen de inval in Oekraïne. “Ons land, dat een belangrijke bijdrage leverde aan de overwinning op het nationaalsocialisme is nu zelf een nieuwe oorlog begonnen in Europa.” Ze eisen een onmiddellijk einde aan de militaire operaties: “Let’s do science, not war!”

Ze waarschuwen dat Rusland de paria van Europa dreigt te worden. “Dat betekent dat wij als wetenschappers ons werk niet meer normaal kunnen doen, immers: wetenschappelijk onderzoek doen is ondenkbaar zonder de volledige samenwerking met collega’s in andere landen. Oorlog met Oekraïne leidt tot niets.”

HOP / Hein Cuppen, Josefine van Enk
Delta / Saskia Bonger