Expert sleutelgat operaties Jenny Dankelman: ‘Je moet mensen tegen het lijf lopen’

• In 2021 kwamen er negen Medical Delta (MD)-hoogleraren bij. Dat zijn professoren met bij tenminste twee van de vijf academische instellingen die binnen Medical Delta zijn vertegenwoordigd (TU Delft, Erasmus MC, Erasmus Universiteit, Universiteit Leiden en LUMC). De aanwas bracht het totaal van MD-hoogleraren naar 22. Kennelijk een succesformule. Hoe werkt zo’n dubbelaanstelling in de praktijk? Dat is de achterliggende vraag in deze miniserie onderzoeksportretten.

Makkelijk is het zeker niet. Delftenaren die werken aan technologie voor de geneeskunde moeten hun draai vinden in de medische wereld. De cultuurverschillen tussen medici en ingenieurs zijn groot, ervaart hoogleraar biomechanical engineering Jenny Dankelman, die een dubbelaanstelling heeft bij de TU (faculteit Werktuigbouwkunde, Maritieme Techniek & Technische Materiaalwetenschappen) en het Leids Universitair Medisch Centrum LUMC.

De professor kijkt geregeld mee in operatiekamers over de schouders van chirurgen. Hoe gaan zij precies te werk? Deze aanpak levert verrassende, en soms ontnuchterende, inzichten op. “Zoals die ene keer, redelijk aan het begin van mijn carrière. Ik keek mee met een arts die niet goed wist hoe hij met zijn instrumenten bij de dikke darm moest komen.”

De sleutelgatchirurgie stond nog in de kinderschoenen. Artsen moesten handigheid krijgen met lange instrumenten waarmee ze via kleine incisies operaties moesten uitvoeren. En de instrumenten moesten nog optimaler.

‘Verwachtingsmanagement is belangrijk als je op de grens werkt van geneeskunde en techniek’

“De plek bij de dikke darm waar de arts moest werken, was moeilijk bereikbaar met de bestaande instrumenten. Konden wij niet helpen, vroeg de chirurg. Ik zag daar wel een interessant studentenproject in en werkte een plan uit. Maar een paar maanden later bleek hij het euvel zelf al opgelost te hebben door op een iets andere manier te werken.”

Dankelman raadt startende onderzoekers aan zich goed te verdiepen in de werkwijze van artsen, en veel medische kennis over anatomie en fysiologie op te doen.

“Artsen pakken snel door. Logisch, een patiënt die opengesneden is, moet niet veel later weer dichtgenaaid worden. Dat levert een bepaalde mindset op. Wij zijn daarentegen gewend om met wiskundige formules eindeloos aan het optimaliseren te slaan. Heb je een probleem? Prima, dan zetten we daar een promovendus op. Vier jaar later levert dat een prototype op dat dan vervolgens nog geoptimaliseerd moet worden. Terwijl de arts er vaak vanuit gaat dat je binnen enkele maanden met een oplossing komt. Verwachtingsmanagement is belangrijk als je op de grens werkt van geneeskunde en techniek.”

Minder trauma
Dankelman maakt furore met haar onderzoek naar technieken en apparatuur voor sleutelgatoperaties. Bij minimaal-invasieve chirurgie opereert een chirurg door kleine incisies. Vergeleken met een open operatie resulteert de techniek in kleinere littekens, minder trauma, minder bloedverlies, sneller herstel en een lager risico op infectie. Ze is sinds 2001 hoogleraar minimaal-invasieve chirurgie en interventietechnieken.

Maar haar samenwerking met medici dateert al van voor die tijd. “Ik ben al heel lang bezig met medische onderwerpen, samen met artsen van het LUMC, het Reinier de Graaf Gasthuis, Erasmus MC en het AMC. Rond 2000 besloten we bij onze groep dat al onze postdocs en promovendi naast begeleiding vanuit de TU ook een klinische begeleider moesten krijgen. We moeten goed weten voor welke mensen we de medische instrumenten ontwikkelen.”

Een van haar zeer succesvolle uitvindingen kwam tot stand in samenwerking met gynaecoloog Frank Willem Jansen, die ook als Medical Delta-hoogleraar een dubbelaanstelling heeft aan het LUMC en de TU Delft. Ze ontwikkelden een trainingssysteem waarmee artsen ingrepen kunnen oefenen met feedbackmechanismen. Terwijl je de ingreep uitvoert, voel je door een terugkoppelmechaniek naar je handen en vingers waar je mee bezig bent. “Die uitvinding is doorontwikkeld, en daar is een product uit gekomen die op de markt is gekomen.”

‘Ik ben op zoek naar chirurgen die expertise hebben in ontwikkelingslanden’

Dankelmans aanstelling bij het LUMC dateert van 2007. In 2013 is die aanstelling omgezet in een Medical Delta-hoogleraarschap. Hoe werkt zo’n dubbelaanstelling in de praktijk? Zorgt die voor kortere lijnen tussen de onderzoekers, meer multidisciplinariteit en directere feedback?

“De dubbelaanstelling is deels symbolisch. Maar het kan toch ook wel helpen bij subsidieaanvragen. Het is een soort bevestiging van je nauwe banden met medici. Ik heb gemerkt dat meer artsen bij ons aanklopten naarmate Medical Delta meer bekendheid kreeg. Dat is een goede ontwikkeling.”

Dat ‘aankloppen’ gebeurt veelal met een drankje in de hand tijdens de zogenaamde Medical Delta Cafés, een regelmatig samenkomen van aangesloten leden, waarbij ze telkens een ander actueel thema in de gezondheidszorg bespreken, maar waar ze bovenal veel netwerken en ideeën uitwisselen.

“Je moet mensen tegen het lijf lopen. Met een arts van het Erasmus MC raakte ik (voor de coronalockdowns) aan de praat over patiëntveiligheid. Samen hebben we het plan opgevat om te onderzoeken of we couveuses kunnen ontwikkelen voor transplantatiechirurgie: couveuses waarin nieren, levers of longen bewaard kunnen worden.”

Afgestudeerd in de wiskunde
Ook voor een van haar nieuwste projecten moet Dankelman het hebben van dergelijke ontmoetingen. “Voor ontwikkelingslanden werken we bijvoorbeeld aan herbruikbare vacuümpompen voor bevallingen. Ik ben op zoek naar chirurgen die expertise hebben in ontwikkelingslanden.”

Dat Dankelman in de medische hoek terecht zou komen stond niet in de sterren geschreven. Ze studeerde af in de wiskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Tijdens haar afstudeerwerk werd ze gewezen op een promotieplek bij technische wiskunde in Delft, zo vertelde ze twee jaar geleden tijdens een interview in Delta toen ze net de Leermeesterprijs 2019 had ontvangen, een prijs voor hoogleraren die uitblinken in onderwijs en onderzoek.

“Het leek me verstandig om van tevoren te oefenen door op een andere sollicitatie te reageren. Dus reageerde ik op de eerste de beste andere vacature die ik zag. Toevallig was dat ook een vacature voor een onderzoeksbaan in Delft. Het ging om onderzoek bij werktuigbouwkunde naar de doorbloeding van de hartspier. Ik werd op gesprek uitgenodigd en maakte blijkbaar een goede indruk. Terwijl ik niets van het onderwerp af wist. Ik kreeg artikelen doorgestuurd die ik niet kon lezen, doordat ik de termen niet kende. Maar ik werd aangenomen. Het was een bijzondere manier om binnen te komen.” Spijt van haar keus heeft ze nooit gehad.