Economie zonder groei

Toen ik op latere leeftijd bijgespijkerd werd over economie (ik had het vak op middelbare school en universiteit altijd vermeden) vroeg ik de leraar waarom de economie eigenlijk altijd moest groeien. Zijn gezicht, met de langzaam wegzakkende onderkaak, vergeet ik nooit. Hij kon het me uiteindelijk niet echt duidelijk maken, zo gewend als hij was aan het dogma. Groeicijfers fungeren in de media als barometer voor de welvaart in een land, en owee als er even geen groei is – dan zitten we in een recessie, zoals nu het geval is.

Tim Jackson, hoogleraar duurzame ontwikkeling aan de universiteit van Surrey, heeft zich in opdracht van de Engelse overheid met dezelfde vraag beziggehouden: bestaat welvaart zonder groei? Het rapport van de door hem geleide Sustainable Development Commission vormt de basis van het publieksboek ‘Prosperity without growth?’ dat in Nederlandse vertaling (zonder het vraagteken) is uitgegeven door Jan van Arkel.

Jackson begint met de constatering van het groeidilemma: groei is onhoudbaar omdat het grondstoffen uitput, vervuiling veroorzaakt en de kloof tussen arm en rijk vergroot. We kunnen echter niet zonder omdat dalende vraag tot toenemende werkeloosheid leidt, dalend concurrentievermogen en een spiraal van recessie. Vandaar die blik van de economiedocent.

En dan zijn er nog wat vreemde trekjes in het BBP (bruto binnenlands product – de totale geldwaarde van alle in een land geproduceerde finale goederen en diensten gedurende een bepaalde periode, Wiki). Dit allesbeheersende cijfer houdt namelijk geen rekening met afnemende reserves aan grondstoffen, kosten van vervuiling en schade aan ecosystemen. Geloof het of niet: de huidige economie beschouwt de natuur nog steeds als gratis bron en dump.

‘Samenvattend worden we geconfronteerd met een geweldige uitdaging’, stelt Jackson, ‘een beperkte vorm van bloei door materieel succes heeft onze economieën zo’n beetje een halve eeuw draaiende gehouden. Maar deze is op ecologisch en sociaal vlak volstrekt onhoudbaar en ondermijnt nu de voorwaarden voor een gedeelde welvaart. Deze materialistische opvatting van welvaart moet worden afgebroken.’

Dan volgt een schets van de nieuwe economie. Jackson is een van de mensen achter het New Economics Forum, dat zich bezighoudt met ‘economie alsof mensen en natuur ertoe doen’. De kern van het verhaal is: groei binnen grenzen. Zaken als onderwijs, cultuur, muziek en sport kunnen eindeloos groeien, maar alles wat energie en grondstoffen nodig heeft moet beperkt worden. Dat vergt een forse mentale omslag en een besef dat geluk niet in het kopen ligt, maar in een betekenisvolle rol binnen een gemeenschap.

Jacksons analyse (vanaf pagina 171) is de moeite waard omdat die naar verwachting (van bijvoorbeeld Arjo Klamer) ‘een substantiële rol zal gaan spelen in de discussie over een andere economie’.

Tim Jackson, Welvaart zonder groei, hardcover, 258 blz. Jan van Arkel, 14,95 euro.