Fernando Del Caro Secomandi (25) verliet in 2004 Rio de Janeiro om in Delft zijn master industrieel ontwerpen te doen. Voor de inwoners van de favelas (sloppenwijken) in Rio ontwierp hij een op het dak te installeren systeem dat regenwater opslaat en zuivert.
Delen
Hij hoopt dat het ontwerp lokaal in productie wordt genomen. Maar: “in de favelas kun je niet om de drugsbazen heen.”
Je hebt vorige maand met je ontwerp de Coram Design Award gewonnen: tienduizend euro.
“Dankzij dat geld kan ik mijn master strategic product design bij IO afmaken.”
Wat maakt jouw ontwerp een nuttige aanvulling op de huidige drinkwatervoorziening in Rio de Janeiro?
“80 Procent van het drinkwater komt uit de Guandu-rivier, waar een gigantische waterzuiveringsinstallatie staat. Er worden behoorlijk wat chemicaliën gebruikt om dat vervuilde rivierwater drinkbaar te maken. Bovendien wordt het water gedistribueerd via een verouderd systeem van pijpleidingen. Een groot deel van het water gaat verloren door lekkages. En het zuiveren en rondpompen van het water vreet energie, evenveel als een stad als Rotterdam. Mijn ontwerp is dus een duurzame aanvulling op de huidige praktijk.”
Eén op de vijf inwoners van Rio woont in de favelas. Hebben zij toegang tot gezuiverd drinkwater?
“90 Procent wel. Het waterbedrijf van de overheid, de Cedae, heeft in de meeste favelas grote watertanks geïnstalleerd, en waterleidingen in de hoofdstraten. De inwoners moeten zelf voor verbindingen naar hun eigen huizen zorgen. Dat gebeurt niet altijd even professioneel, zodat ook hier weer veel water weglekt. De mensen in de favelas hoeven het waterbedrijf niet voor het water te betalen. Infrastructuur op dit gebied wordt vooral ingezet om stemmen te werven: kies voor kandidaat X, want hij heeft er voor gezorgd dat jullie makkelijk over schoon en gratis drinkwater kunnen beschikken.
Mijn ontwerp richt zich juist op de 10 procent die niet is aangesloten op de voorzieningen van het waterbedrijf. Mensen die hun water halen uit bronnen die mogelijk vervuild zijn, of die het moeten kopen van waterverkopers die in trucks door de straten rijden. Dit systeem kan dagelijks twintig liter water per persoon leveren . de minimumnorm zoals vastgelegd door de Wereldgezondheidsorganisatie.”
Regen is niet het eerste waar je aan denkt bij Rio de Janeiro.
“Toch regent het hier vaak genoeg. En in de watertank kan je tweeduizend liter regenwater kwijt: zo kun je voldoende regenwater opslaan voor drogere periodes. Een echt droog seizoen kennen we trouwens niet in Rio de Janeiro.”
Jouw opvangsysteem bevindt zich op het platte dak van de woning. Lenen de huizen in de favelas zich daar voor?
“Ja, het zijn vaak solide, bakstenen woningen, gebouwd door bouwvakkers die een onderkomen nodig hadden in de buurt van de bouwplaatsen waar ze werkten.
Je moet je bij dit systeem vier opvouwbare driehoeken voorstellen, die samen een tweede platte dak boven de woning kunnen vormen. Het regenwater stroomt naar een opening in een middelpunt van dit dak. Voor het in de watertank terechtkomt, passeert het eerst een ‘snelfilter’ dat bestaat uit verschillende lagen grind en zand. Voor het water van de grote watertank in een veel kleinere, op de keuken aangesloten tank terecht komt, moet het eerst nog door een tweede, ’trager’ filter dat meer dan 99 procent van de bacteriën uit het water verwijdert. Het water uit de kleine watertank van honderd liter kun je gebruiken om te drinken en om mee te koken, het water uit de grote watertank is geschikt om bijvoorbeeld de wc door te spoelen.”
De jury prees je ontwerp omdat je rekening hebt gehouden met de cultuur van de inwoners van de favela. Wat moet ik me daar bij voorstellen?
“De favelas zijn dichtbevolkt, de huizen staan dicht op elkaar. Daarom is het dak een favoriete plek voor feestjes, barbecues en andere sociale ontmoetingen. Maar het wordt ook gebruikt om kleren te laten drogen en . heel populair in de favelas – te vliegeren. Het was dus belangrijk dat bewoners het ’tweede dak’ soms in opgevouwen vorm kunnen wegbergen. Na afloop van een feestje kun je het dak dan weer snel sluiten.
Daarnaast wil ik mensen de mogelijkheid bieden om zelf de kleuren van de vier driehoeken te kiezen. Misschien willen ze zo steun betuigen aan hun regionale of nationale voetbalteam. Maar zulke opties maken de uitvoering natuurlijk iets duurder en gecompliceerder. Het businessplan ben ik nog aan het uitwerken.”
Kunnen de inwoners zich zo’n systeem veroorloven?
“Ja. Ik schat dat het zo’n tweehonderd dollar gaat kosten, maar veel bewoners van de favelas zijn minder arm dan de buitenwacht denkt: op afbetaling kopen ze zelfs zaken als Playstations en Nikes. Ze hebben buying power, maar je moet ze ervan overtuigen dat dit wateropslagsysteem de moeite waard is. Nu betalen ze natuurlijk vaak helemaal niets voor hun water.”
Het is belangrijk voor je dat je ontwerp in productie wordt genomen. Kan dat het beste via het Nederlandse bedrijfsleven of via lokale ondernemers?
“Daarover ben ik nu met Coram in gesprek. Het liefst zou ik zien dat dit systeem lokaal kan worden geproduceerd en verkocht: zo creëer je lokale welvaart. Een westers bedrijf zou dan bijvoorbeeld de expertise kunnen leveren. Dat kan interessant voor zo’n bedrijf zijn, omdat je een nog betrekkelijke onontgonnen markt kan verkennen, terwijl je tegelijkertijd scoort op het gebied van sociaal verantwoord ondernemen.
Potentieel bestaat er zeker een grote markt voor dit systeem, maar het is moeilijker aan de man te brengen dan een dvd-speler. We staan nog helemaal aan het begin van dit project.”
Nooit overwogen om met je ontwerp de lokale of nationale autoriteiten te benaderen?
“Het waterbedrijf zou geïnteresseerd moeten zijn, maar dat is een erg bureaucratische en door politieke belangen gedomineerde organisatie. Of je wettelijk om ze heen kan, is iets wat ik nog moet uitzoeken. Je kunt ook zeggen: ik ben een vormgever, geen ondernemer, daarom ga ik me niet intensief met de uitvoering van mijn idee bezig houden. Ik wil geen ondernemer worden, ik doe dit vooral om te leren als ontwerper. Maar als ik niet aan dit project blijf trekken, loopt het binnen de kortste keren vast.”
In veel favelas maken drugsbazen de dienst uit. Dat lijkt me een groot obstakel.
“Absoluut, en niet alleen voor mijn project, maar voor bijna alle nieuwe initiatieven in de favelas. Je kunt niet om die drugsbazen heen: ze weten precies wat er in hun gebied gebeurt. Dus we hebben iemand uit de favela nodig die als tussenpersoon kan dienen. Iemand die ervaring heeft opgedaan met dit soort projecten in de favelas.”
Je komt zelf uit een middenklassenmilieu. Hoe goed ken je de favelas?
“Sommige favelas heb ik bezocht om research te doen: praten met bewoners, foto’s nemen. Maar dat was bijna als toerist: je kunt als buitenstaander daar niet zomaar zonder begeleiding rondlopen. Vrienden heb ik er dus niet.
Maar ik wil dit jaar zeker naar Rio gaan om in de favelas huishoudens te bezoeken die van de reguliere watervoorziening verstoken blijven. Ik heb dit ontwerp tot nu toe vooral gebaseerd op data, berekeningen en statistieken. Het idee is nog niet genoeg uitgewerkt om te zeggen of het lucratief kan zijn. Maar het systeem functioneert, daar ben ik van overtuigd.”
Ben je een pionier met dit type design voor de favelas?
“Dat woord ‘pionier’ suggereert dat ik een enorme verandering teweeg ga brengen en dat verwacht ik niet. Ik denk dat de Brazilianen straks sceptischer over de verwezenlijking zullen zijn dan de Nederlanders. Omdat zij de problemen van Rio de Janeiro beter kennen.”
En toch ben je zelf optimistisch?
“De situatie in Rio lijkt steeds verder te verslechteren, dus veel reden om positief te zijn is er niet. Het geweld is overal, we zijn er bijna aan gewend geraakt. De regering van Lula blijkt ook veel corrupter dan veel mensen hadden gehoopt.
Maar er is ook een groeiend besef dat we de favelas niet kunnen afbreken of negeren. Er zijn al boekenkasten volgeschreven over de favelas: nu moeten we iets met die kennis gaan doen. Ik maak me geen illusies over de impact van mijn project, en toch hoop ik dat ik het kan verwezenlijken.”
(Foto’s: Hans Stakelbeek/FMAX)
WIE IS FERNANDO SECOMANDI?
Fernando Del Caro Secomandi studeerde in 2003 af als industrieel ontwerper aan de faculteit IO van de Universidade do Estado do Rio de Janeiro. Daarna wilde hij een master doen die zowel met duurzaamheid te maken had als met marketing, branding en productmanagement. “Ik wilde als ontwerper in een bedrijf ook op een hoger niveau over productontwikkeling kunnen meepraten.” Zo’n master bestaat nog niet in Brazilië, en zo kwam Secomandi uiteindelijk op de faculteit IO van de TU Delft terecht. Hij heeft geen moment spijt gehad van zijn keuze. “Ik leer hier veel dat ik in Brazilië weer kan toepassen. Misschien is het nuttig om hier na mijn master nog wat werkervaring op te doen, maar daarna ga ik terug. Of ik Brazilië mis? Natuurlijk, wat denk je.”
Je hebt vorige maand met je ontwerp de Coram Design Award gewonnen: tienduizend euro.
“Dankzij dat geld kan ik mijn master strategic product design bij IO afmaken.”
Wat maakt jouw ontwerp een nuttige aanvulling op de huidige drinkwatervoorziening in Rio de Janeiro?
“80 Procent van het drinkwater komt uit de Guandu-rivier, waar een gigantische waterzuiveringsinstallatie staat. Er worden behoorlijk wat chemicaliën gebruikt om dat vervuilde rivierwater drinkbaar te maken. Bovendien wordt het water gedistribueerd via een verouderd systeem van pijpleidingen. Een groot deel van het water gaat verloren door lekkages. En het zuiveren en rondpompen van het water vreet energie, evenveel als een stad als Rotterdam. Mijn ontwerp is dus een duurzame aanvulling op de huidige praktijk.”
Eén op de vijf inwoners van Rio woont in de favelas. Hebben zij toegang tot gezuiverd drinkwater?
“90 Procent wel. Het waterbedrijf van de overheid, de Cedae, heeft in de meeste favelas grote watertanks geïnstalleerd, en waterleidingen in de hoofdstraten. De inwoners moeten zelf voor verbindingen naar hun eigen huizen zorgen. Dat gebeurt niet altijd even professioneel, zodat ook hier weer veel water weglekt. De mensen in de favelas hoeven het waterbedrijf niet voor het water te betalen. Infrastructuur op dit gebied wordt vooral ingezet om stemmen te werven: kies voor kandidaat X, want hij heeft er voor gezorgd dat jullie makkelijk over schoon en gratis drinkwater kunnen beschikken.
Mijn ontwerp richt zich juist op de 10 procent die niet is aangesloten op de voorzieningen van het waterbedrijf. Mensen die hun water halen uit bronnen die mogelijk vervuild zijn, of die het moeten kopen van waterverkopers die in trucks door de straten rijden. Dit systeem kan dagelijks twintig liter water per persoon leveren . de minimumnorm zoals vastgelegd door de Wereldgezondheidsorganisatie.”
Regen is niet het eerste waar je aan denkt bij Rio de Janeiro.
“Toch regent het hier vaak genoeg. En in de watertank kan je tweeduizend liter regenwater kwijt: zo kun je voldoende regenwater opslaan voor drogere periodes. Een echt droog seizoen kennen we trouwens niet in Rio de Janeiro.”
Jouw opvangsysteem bevindt zich op het platte dak van de woning. Lenen de huizen in de favelas zich daar voor?
“Ja, het zijn vaak solide, bakstenen woningen, gebouwd door bouwvakkers die een onderkomen nodig hadden in de buurt van de bouwplaatsen waar ze werkten.
Je moet je bij dit systeem vier opvouwbare driehoeken voorstellen, die samen een tweede platte dak boven de woning kunnen vormen. Het regenwater stroomt naar een opening in een middelpunt van dit dak. Voor het in de watertank terechtkomt, passeert het eerst een ‘snelfilter’ dat bestaat uit verschillende lagen grind en zand. Voor het water van de grote watertank in een veel kleinere, op de keuken aangesloten tank terecht komt, moet het eerst nog door een tweede, ’trager’ filter dat meer dan 99 procent van de bacteriën uit het water verwijdert. Het water uit de kleine watertank van honderd liter kun je gebruiken om te drinken en om mee te koken, het water uit de grote watertank is geschikt om bijvoorbeeld de wc door te spoelen.”
De jury prees je ontwerp omdat je rekening hebt gehouden met de cultuur van de inwoners van de favela. Wat moet ik me daar bij voorstellen?
“De favelas zijn dichtbevolkt, de huizen staan dicht op elkaar. Daarom is het dak een favoriete plek voor feestjes, barbecues en andere sociale ontmoetingen. Maar het wordt ook gebruikt om kleren te laten drogen en . heel populair in de favelas – te vliegeren. Het was dus belangrijk dat bewoners het ’tweede dak’ soms in opgevouwen vorm kunnen wegbergen. Na afloop van een feestje kun je het dak dan weer snel sluiten.
Daarnaast wil ik mensen de mogelijkheid bieden om zelf de kleuren van de vier driehoeken te kiezen. Misschien willen ze zo steun betuigen aan hun regionale of nationale voetbalteam. Maar zulke opties maken de uitvoering natuurlijk iets duurder en gecompliceerder. Het businessplan ben ik nog aan het uitwerken.”
Kunnen de inwoners zich zo’n systeem veroorloven?
“Ja. Ik schat dat het zo’n tweehonderd dollar gaat kosten, maar veel bewoners van de favelas zijn minder arm dan de buitenwacht denkt: op afbetaling kopen ze zelfs zaken als Playstations en Nikes. Ze hebben buying power, maar je moet ze ervan overtuigen dat dit wateropslagsysteem de moeite waard is. Nu betalen ze natuurlijk vaak helemaal niets voor hun water.”
Het is belangrijk voor je dat je ontwerp in productie wordt genomen. Kan dat het beste via het Nederlandse bedrijfsleven of via lokale ondernemers?
“Daarover ben ik nu met Coram in gesprek. Het liefst zou ik zien dat dit systeem lokaal kan worden geproduceerd en verkocht: zo creëer je lokale welvaart. Een westers bedrijf zou dan bijvoorbeeld de expertise kunnen leveren. Dat kan interessant voor zo’n bedrijf zijn, omdat je een nog betrekkelijke onontgonnen markt kan verkennen, terwijl je tegelijkertijd scoort op het gebied van sociaal verantwoord ondernemen.
Potentieel bestaat er zeker een grote markt voor dit systeem, maar het is moeilijker aan de man te brengen dan een dvd-speler. We staan nog helemaal aan het begin van dit project.”
Nooit overwogen om met je ontwerp de lokale of nationale autoriteiten te benaderen?
“Het waterbedrijf zou geïnteresseerd moeten zijn, maar dat is een erg bureaucratische en door politieke belangen gedomineerde organisatie. Of je wettelijk om ze heen kan, is iets wat ik nog moet uitzoeken. Je kunt ook zeggen: ik ben een vormgever, geen ondernemer, daarom ga ik me niet intensief met de uitvoering van mijn idee bezig houden. Ik wil geen ondernemer worden, ik doe dit vooral om te leren als ontwerper. Maar als ik niet aan dit project blijf trekken, loopt het binnen de kortste keren vast.”
In veel favelas maken drugsbazen de dienst uit. Dat lijkt me een groot obstakel.
“Absoluut, en niet alleen voor mijn project, maar voor bijna alle nieuwe initiatieven in de favelas. Je kunt niet om die drugsbazen heen: ze weten precies wat er in hun gebied gebeurt. Dus we hebben iemand uit de favela nodig die als tussenpersoon kan dienen. Iemand die ervaring heeft opgedaan met dit soort projecten in de favelas.”
Je komt zelf uit een middenklassenmilieu. Hoe goed ken je de favelas?
“Sommige favelas heb ik bezocht om research te doen: praten met bewoners, foto’s nemen. Maar dat was bijna als toerist: je kunt als buitenstaander daar niet zomaar zonder begeleiding rondlopen. Vrienden heb ik er dus niet.
Maar ik wil dit jaar zeker naar Rio gaan om in de favelas huishoudens te bezoeken die van de reguliere watervoorziening verstoken blijven. Ik heb dit ontwerp tot nu toe vooral gebaseerd op data, berekeningen en statistieken. Het idee is nog niet genoeg uitgewerkt om te zeggen of het lucratief kan zijn. Maar het systeem functioneert, daar ben ik van overtuigd.”
Ben je een pionier met dit type design voor de favelas?
“Dat woord ‘pionier’ suggereert dat ik een enorme verandering teweeg ga brengen en dat verwacht ik niet. Ik denk dat de Brazilianen straks sceptischer over de verwezenlijking zullen zijn dan de Nederlanders. Omdat zij de problemen van Rio de Janeiro beter kennen.”
En toch ben je zelf optimistisch?
“De situatie in Rio lijkt steeds verder te verslechteren, dus veel reden om positief te zijn is er niet. Het geweld is overal, we zijn er bijna aan gewend geraakt. De regering van Lula blijkt ook veel corrupter dan veel mensen hadden gehoopt.
Maar er is ook een groeiend besef dat we de favelas niet kunnen afbreken of negeren. Er zijn al boekenkasten volgeschreven over de favelas: nu moeten we iets met die kennis gaan doen. Ik maak me geen illusies over de impact van mijn project, en toch hoop ik dat ik het kan verwezenlijken.”
(Foto’s: Hans Stakelbeek/FMAX)
WIE IS FERNANDO SECOMANDI?
Fernando Del Caro Secomandi studeerde in 2003 af als industrieel ontwerper aan de faculteit IO van de Universidade do Estado do Rio de Janeiro. Daarna wilde hij een master doen die zowel met duurzaamheid te maken had als met marketing, branding en productmanagement. “Ik wilde als ontwerper in een bedrijf ook op een hoger niveau over productontwikkeling kunnen meepraten.” Zo’n master bestaat nog niet in Brazilië, en zo kwam Secomandi uiteindelijk op de faculteit IO van de TU Delft terecht. Hij heeft geen moment spijt gehad van zijn keuze. “Ik leer hier veel dat ik in Brazilië weer kan toepassen. Misschien is het nuttig om hier na mijn master nog wat werkervaring op te doen, maar daarna ga ik terug. Of ik Brazilië mis? Natuurlijk, wat denk je.”
Comments are closed.