De privacy voorbij

Met uwb kan de positie van alles en iedereen voortdurend gevolgd worden doordat talloze piepkleine zenders in muren, op mensen en voorwerpen, informatie met elkaar uitwisselen. De apparaten moeten zo klein worden dat je ze in stickers of verf kunt verwerken of in mensen kunt implanteren. “Een fantastische technologie”, zeggen degenen die deze technologie ontwikkelen. Maar is hun inschatting wel juist?

Het is nog niet zo lang geleden dat het project rekeningrijden, waarbij het ging om het plaatsen van elektronische tolpoorten langs de snelwegen, werd afgeblazen. De reden was onder meer dat er een grote maatschappelijke weerstand bleek te bestaan tegen het idee dat de overheid iedere autobeweging zou kunnen registreren. Dit werd als een onaanvaardbare inbreuk op de privacy beschouwd. De uwb-technologie lijkt in dit opzicht heel wat bedreigender. Als mijn huis vol zit met uwb-technologie, weet het netwerk op ieder moment waar ik mij bevind. Het netwerk is draadloos, dus het kan van buitenaf worden afgetapt. Dat opent perspectieven! Privé-detectives krijgen het gemakkelijk. Inbrekers kunnen zich beter voorbereiden. En de overheid zal willen weten of iemand die een werkloosheidsuitkering krijgt, tijdens de werkuren inderdaad meestal thuis zit. Aan de andere kant worden alibiverklaringen moeilijk: je kunt niet zeggen dat je in het café zat als het draadloze netwerk van het café iets anders aangeeft.
Koud kunstje

Dit is niet alles. Als de apparatuur waaraan de uwb-chips zijn gekoppeld geluiden registreren, wordt het afluisteren van gesprekken een koud kunstje. Als die chips video-opnamen maken, wordt het hele huis een opnamestudio van Candid Camera, tot aan de nok toe gevuld met verborgen camera’s. Het Glazen Huis zal erbij verbleken. Reporters laten tegenwoordig geregeld zien hoe gemakkelijk het is om draadloze netwerken buitenshuis af te tappen. Reeds nu is het zo dat gebouwen wolken digitale informatie verspreiden. Dit is nog niets in vergelijking met wat uwb in de toekomst mogelijk zal maken. Big Brother-situaties? Misschien kunnen we beter spreken van Little Brothers in dienst van Big Brother. Little Brothers zijn erger dan Big Brother omdat we er niet aan kunnen ontsnappen.

Peter R. de Vries maakte onlangs een TV-programma waarin hij belastende uitspraken aan een verdachte ontlokte en deze met een verborgen camera opnam. Zijn programma vergde veel voorbereiding. In de toekomst zal dat anders zijn: dankzij de uwb-technologie zal registratie alomtegenwoordig kunnen worden. Verdachten zullen zich bovendien niet meer zelf behoeven te verraden omdat ieders verblijfplaats en doen en laten toch al voortdurend worden gevolgd.

Behalve uwb maakt ook het denkbeeld van ubiquitous computing tegenwoordig furore. Dit is het idee om van alle dingen ‘denkende dingen’ te maken, door ze vol te proppen met miniatuurcomputers. Als we deze twee technologieën combineren, kunnen we in de toekomst misdaadverslaggeving van het volgende type verwachten: ‘Man vermoordt vrouw. Betrapt door de fluitketel, bij de politie aangegeven door de magnetron, veroordeeld door de ijskast en geëxecuteerd door het broodrooster.’ Een nachtmerrie? Niet per se, want het verhaal zou ook anders kunnen luiden: ‘Moordpoging verijdeld door kordaat optreden van intelligente stofzuiger, die de dader, bijgestaan door de grasmaaier, overdroeg aan de politie.’
Mensenwerk

Het probleem met nieuwe technologie is dat we moeilijk kunnen voorspellen hoe de wereld erdoor zal veranderen. Niemand had gedacht dat de auto de wereld radicaal zou veranderen of dat de komst van de afstandsbediening voor de televisie een verwoestende uitwerking zou hebben op de inhoud van de programma’s, die vanaf dat moment voortdurend boeiend moesten zijn. Hetzelfde geldt voor uwb. Maar er is één hoopgevende gedachte. De techniek gaat niet haar eigen gang. We hebben haar ontwikkeling zelf in de hand. Techniek is mensenwerk. We kunnen de ontwikkelingen bijsturen om ervoor te zorgen dat de goede kanten bovenkomen en de slechte een marginale rol spelen. Een voorwaarde daarvoor is dan wel dat we ons bijtijds realiseren wat die goede en slechte kanten zijn, kortom, wat we eigenlijk willen. En juist daarvoor dient de ethiek, die dan ook van meet af aan een rol zou moeten spelen bij de ontwikkeling van nieuwe technologie, en niet gezien moet worden als vrijblijvend, aardig extraatje.

De filosoof en medicus Dr. Gert-Jan Lokhorst is verbonden aan de sectie filosofie van de faculteit Techniek, Bestuur en Management. Hij doet onderzoek naar de ethische en juridische aspecten van hersenwetenschap en neurotechnologie.

‘Alles en iedereen continu traceerbaar.’Dat beloven de makers van Ultra Wide Band (uwb), de draadloze communicatiemethode van de toekomst(Delta, 24 januari). Met uwb kan de positie van alles en iedereen voortdurend gevolgd worden doordat talloze piepkleine zenders in muren, op mensen en voorwerpen, informatie met elkaar uitwisselen. De apparaten moeten zo klein worden dat je ze in stickers of verf kunt verwerken of in mensen kunt implanteren. “Een fantastische technologie”, zeggen degenen die deze technologie ontwikkelen. Maar is hun inschatting wel juist?

Het is nog niet zo lang geleden dat het project rekeningrijden, waarbij het ging om het plaatsen van elektronische tolpoorten langs de snelwegen, werd afgeblazen. De reden was onder meer dat er een grote maatschappelijke weerstand bleek te bestaan tegen het idee dat de overheid iedere autobeweging zou kunnen registreren. Dit werd als een onaanvaardbare inbreuk op de privacy beschouwd. De uwb-technologie lijkt in dit opzicht heel wat bedreigender. Als mijn huis vol zit met uwb-technologie, weet het netwerk op ieder moment waar ik mij bevind. Het netwerk is draadloos, dus het kan van buitenaf worden afgetapt. Dat opent perspectieven! Privé-detectives krijgen het gemakkelijk. Inbrekers kunnen zich beter voorbereiden. En de overheid zal willen weten of iemand die een werkloosheidsuitkering krijgt, tijdens de werkuren inderdaad meestal thuis zit. Aan de andere kant worden alibiverklaringen moeilijk: je kunt niet zeggen dat je in het café zat als het draadloze netwerk van het café iets anders aangeeft.
Koud kunstje

Dit is niet alles. Als de apparatuur waaraan de uwb-chips zijn gekoppeld geluiden registreren, wordt het afluisteren van gesprekken een koud kunstje. Als die chips video-opnamen maken, wordt het hele huis een opnamestudio van Candid Camera, tot aan de nok toe gevuld met verborgen camera’s. Het Glazen Huis zal erbij verbleken. Reporters laten tegenwoordig geregeld zien hoe gemakkelijk het is om draadloze netwerken buitenshuis af te tappen. Reeds nu is het zo dat gebouwen wolken digitale informatie verspreiden. Dit is nog niets in vergelijking met wat uwb in de toekomst mogelijk zal maken. Big Brother-situaties? Misschien kunnen we beter spreken van Little Brothers in dienst van Big Brother. Little Brothers zijn erger dan Big Brother omdat we er niet aan kunnen ontsnappen.

Peter R. de Vries maakte onlangs een TV-programma waarin hij belastende uitspraken aan een verdachte ontlokte en deze met een verborgen camera opnam. Zijn programma vergde veel voorbereiding. In de toekomst zal dat anders zijn: dankzij de uwb-technologie zal registratie alomtegenwoordig kunnen worden. Verdachten zullen zich bovendien niet meer zelf behoeven te verraden omdat ieders verblijfplaats en doen en laten toch al voortdurend worden gevolgd.

Behalve uwb maakt ook het denkbeeld van ubiquitous computing tegenwoordig furore. Dit is het idee om van alle dingen ‘denkende dingen’ te maken, door ze vol te proppen met miniatuurcomputers. Als we deze twee technologieën combineren, kunnen we in de toekomst misdaadverslaggeving van het volgende type verwachten: ‘Man vermoordt vrouw. Betrapt door de fluitketel, bij de politie aangegeven door de magnetron, veroordeeld door de ijskast en geëxecuteerd door het broodrooster.’ Een nachtmerrie? Niet per se, want het verhaal zou ook anders kunnen luiden: ‘Moordpoging verijdeld door kordaat optreden van intelligente stofzuiger, die de dader, bijgestaan door de grasmaaier, overdroeg aan de politie.’
Mensenwerk

Het probleem met nieuwe technologie is dat we moeilijk kunnen voorspellen hoe de wereld erdoor zal veranderen. Niemand had gedacht dat de auto de wereld radicaal zou veranderen of dat de komst van de afstandsbediening voor de televisie een verwoestende uitwerking zou hebben op de inhoud van de programma’s, die vanaf dat moment voortdurend boeiend moesten zijn. Hetzelfde geldt voor uwb. Maar er is één hoopgevende gedachte. De techniek gaat niet haar eigen gang. We hebben haar ontwikkeling zelf in de hand. Techniek is mensenwerk. We kunnen de ontwikkelingen bijsturen om ervoor te zorgen dat de goede kanten bovenkomen en de slechte een marginale rol spelen. Een voorwaarde daarvoor is dan wel dat we ons bijtijds realiseren wat die goede en slechte kanten zijn, kortom, wat we eigenlijk willen. En juist daarvoor dient de ethiek, die dan ook van meet af aan een rol zou moeten spelen bij de ontwikkeling van nieuwe technologie, en niet gezien moet worden als vrijblijvend, aardig extraatje.

De filosoof en medicus Dr. Gert-Jan Lokhorst is verbonden aan de sectie filosofie van de faculteit Techniek, Bestuur en Management. Hij doet onderzoek naar de ethische en juridische aspecten van hersenwetenschap en neurotechnologie.