De onzekerheid nooit losgelaten

/strong>

,,Ik zat nog op de lagere school in de Van Speijkstraat, toen tijdens het speelkwartier opeens de Hindenburg laag kwam overvliegen. Heel bedreigend was dat, die enorme zeppelin met hakenkruizen. Plotseling maakte hij een duikvlucht, richting de huidige TU-wijk. Die maakt foto’s van de granatenfabriek, zeiden de leraren en leraressen”, herinnert Huisman-Van Bergen zich, schattend dat deze spionagevlucht in 1936 plaatsvond.

Op 10 mei 1940 richtten de Duitsers een deel van hun bommen op het huidige hoofdgebouw van de TU. ,,Dat stond leeg, door de recessie. Er scheen een granatenfabriek in te zitten. Gelukkig voor ons misten de bommen hun doel, ze vielen op de Kloosterkade”, aldus Huisman-Van Bergen, die toen vijftien jaar was.

Haar vader werkte bij de Lijmfabriek, aan de Rotterdamse weg. ,,Mijn vader bleef die dag thuis, bij zijn gezin. Dat is zijn redding geweest, want langs de Rotterdamse weg werden parachutisten gedropt, die iedereen die bewoog neerschoten, zo ook een collega van mijn vader.”

Vier dagen later luisterde familie Van Bergen met militairen naar de radio-uitzending van acht uur. De capitulatie werd afgekondigd. ,,Een stoere kapitein barstte in tranen uit. Een ander riep: ‘Dit is gelogen. Er staat een mof achter de nieuwslezer die hem dwingt dit te zeggen.’ Na het bericht speelde ze het Largo van Handel. Nog steeds kan ik mijn tranen niet bedwingen als ik dat stuk hoor.”

De Nederlandse bevolking was ontzet. ,,De vriend van mijn zusje was joods. Hij heeft met zijn hele familie toen aan het gas gelegen. Veel mensen, die wisten wat hen boven het hoofd hing uit de verhalen uit Duitsland of Mein Kampf hadden gelezen, pleegden zelfmoord.”

Vlucht

Er waren al veel studenten opgepakt, toen een jaar later professor Schoemaker gearresteerd werd. ,,Dat moest wel voor verzetswerk zijn, waarom werd een hoogleraar anders opgepakt? Die studenten kende ik niet, maar professor Schoemaker wel van gezicht, want hij woonde bij ons om de hoek, op de Julianalaan.”

In die tijd kwam Annie van Bergen vaak bij de familie van klasgenoot Jan Koumans thuis. ,,Meermalen per week. Het was daar altijd zo gezellig. Er werd veel muziek gemaakt en de vader was een vrolijke, aardige man.”

Die maand kwam er opeens een student bij de familie wonen. ,,Dat kon helemaal niet, er was geen plek voor, de jongste zoon moest zijn kamer met hem delen. Aangezien professor Schoemaker net was gearresteerd, moest deze Jan Verhagen daar wel iets mee te makenhebben. Maar ik heb er nooit naar gevraagd of er iets over gezegd. Dat deed je niet.”

De student ging op 9 augustus mee met de familie naar het vakantieadres in het Noord Hollandse Bergen om te helpen met het vervoer van de grote hoeveelheid bagage.

Twee weken later las Huisman-Van Bergen in de krant dat er twee Delftse studenten werden gezocht voor een moord in Delft, waarbij de verrader Hugo de Man was geliquideerd. In de krant stond een beschrijving van de daders. Jan van Blerkom, ‘zich ook noemende Jan Verhagen’, was er een van.

Hoe het hem verder verging nadat hij op de vlucht was geslagen, wist ze niet. Geruchten, dat op de Engelse zender was uitgezonden dat beide studenten veilig waren aangekomen in Engeland, waren dusdanig sterk, dat op 2 januari vrolijk Van Blerkoms 24e verjaardag werd gevierd bij de familie Koumans, in de verwachting dat hij er het volgende jaar weer bij zou zijn. Huisman-Van Bergen: ,,Tijdens de oorlog hebben we vaak gedacht dat het binnenkort afgelopen zou zijn.”

Wapens

Vanaf 1944 werkte de schrijfster zelf in het verzet. ,,Opeens zat ik in het verzet en fietste ik me rot. Ik heb geen idee hoe ik er in terecht gekomen ben. Veel mensen weten dat niet meer van zichzelf.”

Door haar werk bij de Haagse boekhandel P. van Ketel aan de Laan van Meerdervoort, was ze makkelijk bereikbaar. ,,Je kunt er onopvallend rond blijven hangen. Als er klanten in de zaak waren, werden de briefjes doorgegeven via boeken.”

Op de fiets is ze een keer doodsbang geweest: ,,Ik kwam uit Noord Holland op een slagersjongenfiets, zoals ik ze noem. Het is moeilijk zo’n fiets in evenwicht te houden. Een klein steentje op de weg en je ging onderuit. Voorop had ik een loodzware mand gevuld met illegale kranten, wapens en bovenop aardappelen en suikerbieten. Na Leiden fietste ik op een lang fietspad zonder afsplitsingen. Naast me kwam een Duitser fietsen, die het wel interessant vond hoe ik daar aan het zwoegen was. Ik was doodsbang, want ik kon nergens naar toe.”

Na de ging ze medicijnen studeren. ,,Maar ik hield het niet vol, om geregeld te studeren en te leven. Dat zal wel met de oorlog te maken hebben gehad. Maar je moest je eigen rotzooi maar weer zien op te knappen. Je moest proberen verder te leven, er wat van te maken. Uiteindelijk ben ik naar Zweden en later naar Finland gegaan en heb daar allerlei baantjes gehad.”

In 1950 ging Huisman-Van Bergen sociale psychologie studeren in Amsterdam, waar ze in 1968 cum laude promoveerde. Na een leven vol onderzoek moest ze vervroegd met pensioen wegens reuma.

Al die tijd had ze niks meer van Van Blerkom gehoord. De onzekerheid over wat er met hem gebeurd kon zijn, heeft haar nooit los gelaten. Uit angst voor wat ze allemaal tegen zou komen, durfde ze niet naar informatie te zoeken.

Tot ze vijf jaar geleden een artikel las over Engelandvaarders (zat daar misschien Van Blerkom bij?), ze geruchten hoorde over devernietiging van het politiedossier uit de oorlog in Delft en ze daarop vermanend werd toegesproken door Sierk Plantinga van het Algemeen Rijksarchief: ,,’Nu moet je ophouden met dat gekanker. Of ze schrijven te weinig over de moord van Delft en als ze het al doen, doen ze het weer fout. Schrijf het dan zelf op’, zei hij. En de volgende dag was ik hard aan het werk.”

Precies 61 jaar geleden vielen de Duitse bommen op Rotterdam. En net naast het huidige hoofdgebouw van de TU. Annie Huisman-Van Bergen, schrijfster van een boek en twee artikelen over Delfts verzetswerk, was erbij.

,,Ik zat nog op de lagere school in de Van Speijkstraat, toen tijdens het speelkwartier opeens de Hindenburg laag kwam overvliegen. Heel bedreigend was dat, die enorme zeppelin met hakenkruizen. Plotseling maakte hij een duikvlucht, richting de huidige TU-wijk. Die maakt foto’s van de granatenfabriek, zeiden de leraren en leraressen”, herinnert Huisman-Van Bergen zich, schattend dat deze spionagevlucht in 1936 plaatsvond.

Op 10 mei 1940 richtten de Duitsers een deel van hun bommen op het huidige hoofdgebouw van de TU. ,,Dat stond leeg, door de recessie. Er scheen een granatenfabriek in te zitten. Gelukkig voor ons misten de bommen hun doel, ze vielen op de Kloosterkade”, aldus Huisman-Van Bergen, die toen vijftien jaar was.

Haar vader werkte bij de Lijmfabriek, aan de Rotterdamse weg. ,,Mijn vader bleef die dag thuis, bij zijn gezin. Dat is zijn redding geweest, want langs de Rotterdamse weg werden parachutisten gedropt, die iedereen die bewoog neerschoten, zo ook een collega van mijn vader.”

Vier dagen later luisterde familie Van Bergen met militairen naar de radio-uitzending van acht uur. De capitulatie werd afgekondigd. ,,Een stoere kapitein barstte in tranen uit. Een ander riep: ‘Dit is gelogen. Er staat een mof achter de nieuwslezer die hem dwingt dit te zeggen.’ Na het bericht speelde ze het Largo van Handel. Nog steeds kan ik mijn tranen niet bedwingen als ik dat stuk hoor.”

De Nederlandse bevolking was ontzet. ,,De vriend van mijn zusje was joods. Hij heeft met zijn hele familie toen aan het gas gelegen. Veel mensen, die wisten wat hen boven het hoofd hing uit de verhalen uit Duitsland of Mein Kampf hadden gelezen, pleegden zelfmoord.”

Vlucht

Er waren al veel studenten opgepakt, toen een jaar later professor Schoemaker gearresteerd werd. ,,Dat moest wel voor verzetswerk zijn, waarom werd een hoogleraar anders opgepakt? Die studenten kende ik niet, maar professor Schoemaker wel van gezicht, want hij woonde bij ons om de hoek, op de Julianalaan.”

In die tijd kwam Annie van Bergen vaak bij de familie van klasgenoot Jan Koumans thuis. ,,Meermalen per week. Het was daar altijd zo gezellig. Er werd veel muziek gemaakt en de vader was een vrolijke, aardige man.”

Die maand kwam er opeens een student bij de familie wonen. ,,Dat kon helemaal niet, er was geen plek voor, de jongste zoon moest zijn kamer met hem delen. Aangezien professor Schoemaker net was gearresteerd, moest deze Jan Verhagen daar wel iets mee te makenhebben. Maar ik heb er nooit naar gevraagd of er iets over gezegd. Dat deed je niet.”

De student ging op 9 augustus mee met de familie naar het vakantieadres in het Noord Hollandse Bergen om te helpen met het vervoer van de grote hoeveelheid bagage.

Twee weken later las Huisman-Van Bergen in de krant dat er twee Delftse studenten werden gezocht voor een moord in Delft, waarbij de verrader Hugo de Man was geliquideerd. In de krant stond een beschrijving van de daders. Jan van Blerkom, ‘zich ook noemende Jan Verhagen’, was er een van.

Hoe het hem verder verging nadat hij op de vlucht was geslagen, wist ze niet. Geruchten, dat op de Engelse zender was uitgezonden dat beide studenten veilig waren aangekomen in Engeland, waren dusdanig sterk, dat op 2 januari vrolijk Van Blerkoms 24e verjaardag werd gevierd bij de familie Koumans, in de verwachting dat hij er het volgende jaar weer bij zou zijn. Huisman-Van Bergen: ,,Tijdens de oorlog hebben we vaak gedacht dat het binnenkort afgelopen zou zijn.”

Wapens

Vanaf 1944 werkte de schrijfster zelf in het verzet. ,,Opeens zat ik in het verzet en fietste ik me rot. Ik heb geen idee hoe ik er in terecht gekomen ben. Veel mensen weten dat niet meer van zichzelf.”

Door haar werk bij de Haagse boekhandel P. van Ketel aan de Laan van Meerdervoort, was ze makkelijk bereikbaar. ,,Je kunt er onopvallend rond blijven hangen. Als er klanten in de zaak waren, werden de briefjes doorgegeven via boeken.”

Op de fiets is ze een keer doodsbang geweest: ,,Ik kwam uit Noord Holland op een slagersjongenfiets, zoals ik ze noem. Het is moeilijk zo’n fiets in evenwicht te houden. Een klein steentje op de weg en je ging onderuit. Voorop had ik een loodzware mand gevuld met illegale kranten, wapens en bovenop aardappelen en suikerbieten. Na Leiden fietste ik op een lang fietspad zonder afsplitsingen. Naast me kwam een Duitser fietsen, die het wel interessant vond hoe ik daar aan het zwoegen was. Ik was doodsbang, want ik kon nergens naar toe.”

Na de ging ze medicijnen studeren. ,,Maar ik hield het niet vol, om geregeld te studeren en te leven. Dat zal wel met de oorlog te maken hebben gehad. Maar je moest je eigen rotzooi maar weer zien op te knappen. Je moest proberen verder te leven, er wat van te maken. Uiteindelijk ben ik naar Zweden en later naar Finland gegaan en heb daar allerlei baantjes gehad.”

In 1950 ging Huisman-Van Bergen sociale psychologie studeren in Amsterdam, waar ze in 1968 cum laude promoveerde. Na een leven vol onderzoek moest ze vervroegd met pensioen wegens reuma.

Al die tijd had ze niks meer van Van Blerkom gehoord. De onzekerheid over wat er met hem gebeurd kon zijn, heeft haar nooit los gelaten. Uit angst voor wat ze allemaal tegen zou komen, durfde ze niet naar informatie te zoeken.

Tot ze vijf jaar geleden een artikel las over Engelandvaarders (zat daar misschien Van Blerkom bij?), ze geruchten hoorde over devernietiging van het politiedossier uit de oorlog in Delft en ze daarop vermanend werd toegesproken door Sierk Plantinga van het Algemeen Rijksarchief: ,,’Nu moet je ophouden met dat gekanker. Of ze schrijven te weinig over de moord van Delft en als ze het al doen, doen ze het weer fout. Schrijf het dan zelf op’, zei hij. En de volgende dag was ik hard aan het werk.”