De nepkunstenaar ontmaskerd

Op de website van de Hermitage van St. Petersburg kunnen bezoekers een kijkje nemen in het digitale kunstarchief. Kent de bezoeker geen naam van het werk dat hij zoekt, dan is dit geen probleem. Als de websurfer wel weet hoe het schilderij er uitziet, tekent hij gewoon de globale contouren met de muis. De zoekmachine van de website doet het verdere werk.

Een lachende vrouw of man met bolle wangen levert al gauw enkele treffers bij Frans Hals. Door elkaar heen dollende schutters in het donker leveren dan een treffer voor de ‘Nachtwacht’, al zal de zoekmachine aangeven dat de Hermitage dit schilderij niet in bezit heeft.

De digitale Hermitage maakt gebruik van een wiskundige tool die wordt toegepast in de artificial intelligence en neurale netwerken: de Fourier-analyse. De wiskundige Fourier bedacht golffuncties waarmee hij uit niet lineaire verbanden toch samenhangende informatie kon filteren. Maar Fourier heeft voor kunst zijn beperkingen: er kunnen alleen globale contouren en kleurverbanden herkend worden.

Met een opgevoerde variant van Fourier, de wavelets van de Franse geofysicus Jean Morlet, kunnen naast de grote lijnen ook kleine details herkend worden en in getallen omgezet. De penseelstreken van Van Gogh, die hij altijd in kleine L-vormpjes op het doek aanbracht, kan de computer zo niet alleen herkennen, hij ziet ook of de ‘L’ van Van Gogh zelf is of een imitator.

Delftse informatici onder leiding van kunstkenner dr.ir. Jan van der Lubbe maken gebruik van deze ‘wavelettransformatie’ bij het opstellen van een digitale kunstcatalogus. Van der Lubbe’s promovenda Ioana Deac kwantificeert met wavelttransformatie het gedigitaliseerde werk – via ingescande dia’s – van drie Nederlandse kunstscholen uit het begin van de vorige eeuw: de Groningse Ploeg, de Bergense School en de Haagse School.

In totaal vierhonderd verschillende schilderijeigenschappen als kleur, structuur, penseelstreek, stijl en compositie worden daarbij in getalswaarden omgezet om vals van echt te onderscheiden. Over drie jaar moet er een digitale catalogus klaarliggen, waarin de artistieke handtekening van iedere schilder getalsmatig (de optelsom van schildereigenschappen) herkenbaar is.
Mesdag

Bij de drie kunstscholen wordt de ontmaskering van vervalsingen steeds belangrijker, omdat ze bij verzamelaars in trek zijn. “Omdat bij galerieën veel vraag is naar werk van deze stromingen kan het gebeuren dat er drie weken na aanvraag zomaar weer een nieuwe Mesdag opduikt, die ze dan goedkoop in Azië hebben laten schilderen”, zegt Van der Lubbe. “Waarschijnlijk zijn er zo van de drie scholen vele honderden vervalsingen in omloop geraakt. Vooral schilders als Leo Gestel worden aan de lopende band vervalst, van een enkel schilderij bestaan soms wel drie versies.”

Deac digitaliseert de schilderijkenmerken van zowel echte als valse schilderijen. “We hebben een paar honderd vervalsingen kunnen bemachtigen via een anonieme expositie die vorig jaar in Bergen werd gehouden”, zegt Deac. “Eigenaars konden daar valse schilderijen uitstallen zonder dat hun naam bekend werd. Zowel de valse als echte hebben we ingescand en zo kunnen we kijken op welke kenmerken er verschillen bestaan.”

Inmiddels heeft Deac ruim honderd schilderijeigenschappen gevonden die voor kunsthistorische analyse bruikbaar zijn. Bij verdere analyse daarvan blijven de ‘kenners’ betrokken. “Je krijgt na inscannen een enorme bak met getallen waaruit wij met wiskundige technieken allerlei verbanden kunnen halen”, zegt Van der Lubbe. “Of die verbanden, bijvoorbeeld tussen penseelstreek en kleurovergang, ook zinvol zijn kunnen wij niet zeggen, daar blijft kunsthistorische kennis voor nodig.”

Welke van de twee Gestels is namaak? De computer kan dit straks dankzij gegevens van schilderijeigenschappen in een nieuwe digitale kunstcatalogus onthullen, zonder tussenkomst van experts.

Op de website van de Hermitage van St. Petersburg kunnen bezoekers een kijkje nemen in het digitale kunstarchief. Kent de bezoeker geen naam van het werk dat hij zoekt, dan is dit geen probleem. Als de websurfer wel weet hoe het schilderij er uitziet, tekent hij gewoon de globale contouren met de muis. De zoekmachine van de website doet het verdere werk.

Een lachende vrouw of man met bolle wangen levert al gauw enkele treffers bij Frans Hals. Door elkaar heen dollende schutters in het donker leveren dan een treffer voor de ‘Nachtwacht’, al zal de zoekmachine aangeven dat de Hermitage dit schilderij niet in bezit heeft.

De digitale Hermitage maakt gebruik van een wiskundige tool die wordt toegepast in de artificial intelligence en neurale netwerken: de Fourier-analyse. De wiskundige Fourier bedacht golffuncties waarmee hij uit niet lineaire verbanden toch samenhangende informatie kon filteren. Maar Fourier heeft voor kunst zijn beperkingen: er kunnen alleen globale contouren en kleurverbanden herkend worden.

Met een opgevoerde variant van Fourier, de wavelets van de Franse geofysicus Jean Morlet, kunnen naast de grote lijnen ook kleine details herkend worden en in getallen omgezet. De penseelstreken van Van Gogh, die hij altijd in kleine L-vormpjes op het doek aanbracht, kan de computer zo niet alleen herkennen, hij ziet ook of de ‘L’ van Van Gogh zelf is of een imitator.

Delftse informatici onder leiding van kunstkenner dr.ir. Jan van der Lubbe maken gebruik van deze ‘wavelettransformatie’ bij het opstellen van een digitale kunstcatalogus. Van der Lubbe’s promovenda Ioana Deac kwantificeert met wavelttransformatie het gedigitaliseerde werk – via ingescande dia’s – van drie Nederlandse kunstscholen uit het begin van de vorige eeuw: de Groningse Ploeg, de Bergense School en de Haagse School.

In totaal vierhonderd verschillende schilderijeigenschappen als kleur, structuur, penseelstreek, stijl en compositie worden daarbij in getalswaarden omgezet om vals van echt te onderscheiden. Over drie jaar moet er een digitale catalogus klaarliggen, waarin de artistieke handtekening van iedere schilder getalsmatig (de optelsom van schildereigenschappen) herkenbaar is.
Mesdag

Bij de drie kunstscholen wordt de ontmaskering van vervalsingen steeds belangrijker, omdat ze bij verzamelaars in trek zijn. “Omdat bij galerieën veel vraag is naar werk van deze stromingen kan het gebeuren dat er drie weken na aanvraag zomaar weer een nieuwe Mesdag opduikt, die ze dan goedkoop in Azië hebben laten schilderen”, zegt Van der Lubbe. “Waarschijnlijk zijn er zo van de drie scholen vele honderden vervalsingen in omloop geraakt. Vooral schilders als Leo Gestel worden aan de lopende band vervalst, van een enkel schilderij bestaan soms wel drie versies.”

Deac digitaliseert de schilderijkenmerken van zowel echte als valse schilderijen. “We hebben een paar honderd vervalsingen kunnen bemachtigen via een anonieme expositie die vorig jaar in Bergen werd gehouden”, zegt Deac. “Eigenaars konden daar valse schilderijen uitstallen zonder dat hun naam bekend werd. Zowel de valse als echte hebben we ingescand en zo kunnen we kijken op welke kenmerken er verschillen bestaan.”

Inmiddels heeft Deac ruim honderd schilderijeigenschappen gevonden die voor kunsthistorische analyse bruikbaar zijn. Bij verdere analyse daarvan blijven de ‘kenners’ betrokken. “Je krijgt na inscannen een enorme bak met getallen waaruit wij met wiskundige technieken allerlei verbanden kunnen halen”, zegt Van der Lubbe. “Of die verbanden, bijvoorbeeld tussen penseelstreek en kleurovergang, ook zinvol zijn kunnen wij niet zeggen, daar blijft kunsthistorische kennis voor nodig.”

Welke van de twee Gestels is namaak? De computer kan dit straks dankzij gegevens van schilderijeigenschappen in een nieuwe digitale kunstcatalogus onthullen, zonder tussenkomst van experts.