Comfortabel wonen in een portiekflat

De portiekflat aan de rand van Vlaardingen is er een van vele in de naoorlogse wijk. Een open portiek, drie hoog zonder lift. Dunne stenen muren, enkel glas en beschimmeld behang. In de zomer stijgt het kwik in de woonkamer boven de dertig graden, in de winter moet flink gestookt worden om het warm te krijgen.

De verleiding is groot om dit soort woningen te slopen en te vervangen door iets met meer allure. In dat geval zouden de huizen te duur worden voor de huidige bewoners.

Woningbouwcorporatie Waterweg Wonen koos ervoor de woningen te renoveren en energieneutraal te maken. De bewoners hoeven niet weg, ook niet tijdens de renovatie, en gaan niet meer huur betalen.

Wat wil jij nou van mij?

De woning linksonder fungeert als kantoor en als proefwoning. Leveranciers, bewoners, technici, bouwvakkers, iedereen loopt binnen en krijgt koffie. Een warme pr, zo begrijpen we later, is een essentieel onderdeel van een geslaagde energierenovatie.

‘In de sociale huursector telt vooral één ding, en dat is een betaalbaar huis’

Het maatschappelijk doel van het project 2nd Skin is energiebesparing met het oog op beheersing van de klimaatverandering. Maar dat is niet altijd het perspectief van de bewoners, zegt onderzoekster dr. Stella Boess (spreek uit als bo-es) van de faculteit Industrieel Ontwerpen (IO). “Soms is het: ik woon hier fijn, wat wil jij nou van mij?” Klimaatverandering staat niet hoog op hun agenda. Boess: “In de sociale huursector wonen statistisch gezien mensen die het financieel niet breed hebben. Voor hen telt vooral één ding, en dat is een veilig en betaalbaar huis.”

Extra schil met installaties

“Net als bij de TU-inzending ‘Prêt-à-Loger’ op The Green Village van de campus, gaat het project 2nd Skin uit van een extra schil om de woning. Alle installaties zitten in die schil”, vertelt dr.ir. Sacha Silvester (IO). Door de concentratie in de schil vindt tachtig procent van de werkzaamheden buiten de woningen plaats.

De schil omvat isolatie rondom. Op de gevel is dat een twintig centimeter dikke laag piepschuim die later wit gepleisterd wordt. Het dak wordt vervangen door geïsoleerde platen en ook de vloer krijgt een extra laag. De nieuwe kozijnen krijgen drievoudig glas. Het dak wordt bedekt met zonnepanelen (vijftien per huishouden). Eén warmtepomp voorziet drie huishoudens van verwarming en koeling met een aansluiting op warme en koude grondwaterlagen. “De kosten voor de renovatie bedragen per woning 69 duizend euro”, zegt Silvester. “Om er een levensvatbaar businessmodel van te maken moet dat terug naar 55 duizend.”

De proef is haalbaar geworden dankzij een bijdrage van het Europese Climate-KIC-fonds, dat ongeveer tien procent van de projectkosten betaalt. KIC staat voor kennis, innovatie en commercialisatie.

Na renovatie voldoen de woningen aan de 2050-norm van nul op de meter (NOM) en zijn ze gasvrij. Ze zijn dan per saldo energieneutraal. De bewoners krijgen geen energierekening meer, maar betalen een energie-prestatievergoeding (EPV) die is vastgesteld op maximaal €1,40 per vierkante meter per maand.

Zelf invloed op energieverbruik

Directeur Onno de Wal van BIK-bouw, die het project coördineert, vertelt in de proefwoning over de uitdagingen. “Portiekwoningen zijn lastig energieneutraal te krijgen omdat je het dakoppervlak met meer huishoudens moet delen. Een eengezinswoning heeft genoeg oppervlakte voor zonnepanelen op het dak, maar hier moet je met meer slimmigheden komen om met de beperkte energieopwekking te voorzien in energie voor warmte, warm water, ventilatie, en huishoudelijk gebruik van elektriciteit.”

De gevelonderzoeksgroep van dr.ir. Tillmann Klein (Bouwkunde) is verantwoordelijk voor de energieberekeningen. “Het punt is dat de energieneutraliteit voor twintig jaar gegarandeerd moet worden”, vertelt Klein. Die verantwoordelijkheid is gedelegeerd aan een bedrijf, Klimaatgarant, dat de installaties levert en de warmtepompen en zonnepanelen onderhoudt.

De bewoners hebben zelf ook invloed op het energieverbruik. Ze krijgen nieuwe bedienelementen voor verwarming, ventilatie en energieverbruik waar ze mee moeten leren omgaan.

Onderzoekster Stella Boess is al voor de renovatie begonnen met het bijhouden van het binnenklimaat. Drie kastjes per woning meten iedere vijf minuten temperatuur, vocht, licht en CO₂-gehalte. Daarnaast hield ze een enquête onder de bewoners en er waren bewonersavonden. Minstens zeventig procent van de bewoners moest akkoord gaan met het plan voordat de bouw kon beginnen. Ze stemden allemaal voor.

Persoonlijke benadering

“De persoonlijke benadering heeft het verschil gemaakt in dit project”, denkt Boess. De bewoners kregen in de proefwoning uitgebreid voorlichting over de aanpassingen in hun huis.

Boess zegt diep respect te hebben voor de vakkennis en de planningsvaardigheden van de uitvoerders, maar ziet mogelijkheden voor doorontwikkeling van de bediening van de techniek zodat deze beter aansluit op de beleving van de bewoners.

Onderzoeker Tillmann Klein is benieuwd hoe de woningen straks functioneren. Hoe houdt de techniek zich? Hoe gaan de bewoners ermee om? Wordt de nul-op-de-meternorm gehaald? Ook zou hij het project willen opschalen en dan van prefab technologie gebruik maken voor de gevels in plaats van piepschuim en pleister.

Onno de Wal (BIK bouw) wil de woningen in de gaten houden. Niet alleen om de NOM-prestatie te garanderen, maar ook om te horen wat de impact op de bewoners is. “Die ervaringen willen we meenemen als leerpunten voor volgende projecten.”

Toekomst

In totaal staan er 380 duizend van dit soort woningen in Nederland. Als die in 2050 allemaal gasvrij en energieneutraal moeten zijn, dan moet dat in een tempo van tienduizend portieketagewoningen per jaar. En dan hebben we het nog niet over andere huizentypes.

De energieopgave in de woningbouw is onvoorstelbaar groot, zegt De Wal: “Het betekent gas op de plank. Ik denk dat verschillende oplossingen voor eengezinswoningen en portiekwoningen welkom zijn. Aannemers zullen al hun capaciteit nodig hebben om de bestaande woningvoorraad op de norm te krijgen.”