[Column] Stapelgek

Er bestond ernstige twijfel over de betrouwbaarheid van de psychologische experimenten in drie artikelen van Förster. Met name het artikel ‘Sense Creative! The Impact of Global and Local Vision, Hearing, Touching, Tasting and Smelling on Creative and Analytic Thought’ dat Förster in 2012 samen met Markus Denzler publiceerde in Social Psychological and Personality Science rammelt aan alle kanten.

Het Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit (Lowi) onderzocht de drie gewraakte artikelen en velde onlangs een dodelijk oordeel: ‘De conclusie dat er gemanipuleerd moet zijn met onderzoekgegevens wordt onontkoombaar geacht [… er is] sprake van schending van wetenschappelijke integriteit.’ Op advies van het Lowi heeft het college van bestuur van de UvA nu besloten dat dit artikel moet worden teruggetrokken. Disciplinaire maatregelen tegen Förster zijn nog niet genomen, maar volgen ongetwijfeld binnenkort.

De resultaten van die drie onderzoeken samen zijn zó uitzonderlijk dat de kans hierop slechts 1 op 508 triljoen is. Dat is 1 op 508.000.000.000.000.000.000, een getal dat het voorstellingsvermogen ver te boven gaat. Ter vergelijking: de leeftijd van het heelal bedraagt ‘slechts’ 0.4 triljoen seconden. Förster verdedigt zich nu met de veronderstelling ‘dat wellicht nog onbekende psychologische mechanismen voor de ‘perfecte’ resultaten gezorgd hebben.’

Bij Diederik Stapel was dat het dikke-duim-mechanisme: gewoon aan de keukentafel uitkomsten verzinnen. Ook verdacht is dat geen van de in totaal 2284 proefpersonen was uitgevallen, en dat er geen enkel datapunt ontbrak – zeer ongebruikelijk in zulke grote datasets. En toen de onderzoekscommissie inzage vroeg in de ruwe data, bleek Förster die niet te kunnen overleggen omdat hij bij een verhuizing de vragenlijsten had weggegooid. Deze doodzonde was uiteraard de doodsteek.

Förster zou met ingang van 1 juni worden aangesteld als Humboldt-professor aan de Ruhr Universität Bochum. Deze meest prestigieuze leerstoel in Duitsland gaat vergezeld van een beurs van vijf miljoen euro. In oktober vorig jaar was de decaan van de psychologiefaculteit nog uitzinnig van vreugde: “The Faculty of Psychology is extremely happy about the Humboldt professorship for Jens Förster. It is unbelievable that we once again succeeded in receiving this research award”. Unbelievable, indeed, want Jens Förster bleek niet te geloven. Zelf spreekt hij van een ‘heksenjacht op psychologen sinds de Stapel-affaire’. Het doet inderdaad sterk aan de Stapel-affaire denken, aangezien Förster zich de namen van zijn onderzoeksassistenten niet kan herinneren, en ook niet precies meer weet wanneer de experimenten zijn uitgevoerd.

Volgens de Leidse hoogleraar mathematische statistiek Richard Gill is Förster ófwel een oplichter ófwel volkomen incompetent. Niet wat je noemt een win-winsituatie. “Zijn reactie op de beschuldigingen laat zien dat hij helemaal niets van statistiek begrijpt, terwijl zijn hele carrière berust op het gebruik van statistische methoden.” De kans dat het nog goed komt met die carrière schat ik kleiner dan 1 op 508 triljoen.

Dap Hartmann is astronoom. Hij werkt als onderzoeker bij de faculteit Techniek, Bestuur en Management.