Als je een blauwhelm was

Stel, je zit bij de Nederlandse blauwhelmen in Bosnië, belast met het beschermen van safe area Screbrenica. Op patrouille zie je een zwaargewonde Bosnische moslim. Zijn hemd is besmeurd met bloed en modder. Hij kijkt je smekend aan. Omdat even verderop Serviërs lopen, beveelt de kapitein hem aan zijn lot over te laten. Je weet dat hij dan een gewisse dood tegemoet gaat. Maar als je je hart laat spreken en hem wel meeneemt om behandeld te worden, is de kans groot dat je met je makkers in een vuurgevecht met de Serviërs verzeild raakt. Wat zou je doen?

In de nieuwste interactieve tentoonstelling van het Legermuseum, ‘Onder vuur, militaire dilemma’s’, mag de kijker met een stemkastje beslissen over netelige kwesties én het vervolg van de missie. Wie besluit de Bosniër te laten liggen, volgt een andere verhaallijn dan degene die hem meeneemt. “Het is niet eenvoudig als je dat in een splitseconde moet bepalen” zegt directeur van het Legermuseum Gert Groenendijk.

“Sinds de dienstplicht is afgeschaft komen veel minder mensen in aanraking met het leger. Het enige beeld dat men krijgt van de krijgsmacht is via televisie of de krant. Dat geeft geen compleet beeld. Deze tentoonstelling wel”, zegt Groenendijk. “Als je ziet dat je die gewonde Bosniër mee kunt nemen, maar het niet mag van de kapitein, begrijp je de dilemma’s van het gevoel en geweten beter.”

In totaal zijn er zestien stemkastjes in de ruimte voor de interactieve film. De meerderheid van de stemmen geldt. “We vinden het belangrijk om mensen te laten voelen dat ze in een democratie leven. Als je zelf de Bosniër mee wilt nemen, maar de meerderheid wil hem laten liggen, dan kun je niet anders dan je daar bij neerleggen.”

De tentoonstelling laat niet alleen zien hoe moeilijk het is om beslissingen te nemen, maar ook welke onvoorziene gevolgen ze teweeg brengen. In de verhaallijn waarin de bezoeker besluit de Bosniër mee te nemen, wordt de Nederlandse patrouille aangehouden door Serviërs. De Bosniër wordt ontdekt, met een enorme diplomatieke rel tot gevolg. Zelfs de Verenigde Naties vergaderen over jouw beslissing. De Serviërs eisen alsnog zijn uitlevering. Wie dan nog steeds weigert, is in de aap gelogeerd: uiteindelijk sterft de man in de jeep omdat de onderhandelingen te lang duurden. “Daarmee willen we ook aangeven dat het makkelijk is om vanuit je luie stoel te zeggen dat je het anders had gedaan. Het geweld stopt niet, dat gaat maar door.”

De bezoeker krijgt een interessant lesje in if-history. Een andere beslissing zorgt voor andere gevolgen, die niet altijd beter zijn. Het Legermuseum slaagt er in de morele dilemma’s uitdagend te verpakken. Met deze tentoonstelling wil het museum zijn stoffige imago van zich afschudden. Dit jaar krijgt de tentoonstelling daarom een interactief vervolg. Dan staan de special forces van het leger centraal en kan de bezoeker in computerspellen ervaren hoe het is om te vechten in het veld.

De belangrijkste vraag die in de tentoonstelling ter sprake komt, wordt aan het einde gesteld: zou je Srebrenica koste wat het kost verdedigen tegen de Serviërs? De Nederlandse blauwhelmen besloten op 11 juli 1995 de Bosnische vrouwen en kinderen naar veilig gebied te vervoeren en de mannen over te dragen aan de Serviërs. Zevenduizend Bosniërs vonden zo de dood. Vechten was eervoller geweest, maar de Nederlanders waren licht bewapend en stonden tegenover een overmacht van Serviërs. Hadden ze vechtend meer mensen gered?

“Die vraag is moeilijk te beantwoorden”, zegt Groenendijk. “Ik hoor van heel veel mensen dat ze de film daarom heel beklemmend vinden. Dat is precies de reactie waar we op hoopten. Als mensen het museum verlaten, willen we dat ze nog steeds nadenken over deze lastige gewetensvragen.”

‘Onder vuur. Militaire dilemma’s’ is tot begin mei 2007 te zien in het Legermuseum.

Beklemmend gevoel bij de blauwhelmenfilm in het Legermuseum. (Foto: Hans de Lijser)

Stel, je zit bij de Nederlandse blauwhelmen in Bosnië, belast met het beschermen van safe area Screbrenica. Op patrouille zie je een zwaargewonde Bosnische moslim. Zijn hemd is besmeurd met bloed en modder. Hij kijkt je smekend aan. Omdat even verderop Serviërs lopen, beveelt de kapitein hem aan zijn lot over te laten. Je weet dat hij dan een gewisse dood tegemoet gaat. Maar als je je hart laat spreken en hem wel meeneemt om behandeld te worden, is de kans groot dat je met je makkers in een vuurgevecht met de Serviërs verzeild raakt. Wat zou je doen?

In de nieuwste interactieve tentoonstelling van het Legermuseum, ‘Onder vuur, militaire dilemma’s’, mag de kijker met een stemkastje beslissen over netelige kwesties én het vervolg van de missie. Wie besluit de Bosniër te laten liggen, volgt een andere verhaallijn dan degene die hem meeneemt. “Het is niet eenvoudig als je dat in een splitseconde moet bepalen” zegt directeur van het Legermuseum Gert Groenendijk.

“Sinds de dienstplicht is afgeschaft komen veel minder mensen in aanraking met het leger. Het enige beeld dat men krijgt van de krijgsmacht is via televisie of de krant. Dat geeft geen compleet beeld. Deze tentoonstelling wel”, zegt Groenendijk. “Als je ziet dat je die gewonde Bosniër mee kunt nemen, maar het niet mag van de kapitein, begrijp je de dilemma’s van het gevoel en geweten beter.”

In totaal zijn er zestien stemkastjes in de ruimte voor de interactieve film. De meerderheid van de stemmen geldt. “We vinden het belangrijk om mensen te laten voelen dat ze in een democratie leven. Als je zelf de Bosniër mee wilt nemen, maar de meerderheid wil hem laten liggen, dan kun je niet anders dan je daar bij neerleggen.”

De tentoonstelling laat niet alleen zien hoe moeilijk het is om beslissingen te nemen, maar ook welke onvoorziene gevolgen ze teweeg brengen. In de verhaallijn waarin de bezoeker besluit de Bosniër mee te nemen, wordt de Nederlandse patrouille aangehouden door Serviërs. De Bosniër wordt ontdekt, met een enorme diplomatieke rel tot gevolg. Zelfs de Verenigde Naties vergaderen over jouw beslissing. De Serviërs eisen alsnog zijn uitlevering. Wie dan nog steeds weigert, is in de aap gelogeerd: uiteindelijk sterft de man in de jeep omdat de onderhandelingen te lang duurden. “Daarmee willen we ook aangeven dat het makkelijk is om vanuit je luie stoel te zeggen dat je het anders had gedaan. Het geweld stopt niet, dat gaat maar door.”

De bezoeker krijgt een interessant lesje in if-history. Een andere beslissing zorgt voor andere gevolgen, die niet altijd beter zijn. Het Legermuseum slaagt er in de morele dilemma’s uitdagend te verpakken. Met deze tentoonstelling wil het museum zijn stoffige imago van zich afschudden. Dit jaar krijgt de tentoonstelling daarom een interactief vervolg. Dan staan de special forces van het leger centraal en kan de bezoeker in computerspellen ervaren hoe het is om te vechten in het veld.

De belangrijkste vraag die in de tentoonstelling ter sprake komt, wordt aan het einde gesteld: zou je Srebrenica koste wat het kost verdedigen tegen de Serviërs? De Nederlandse blauwhelmen besloten op 11 juli 1995 de Bosnische vrouwen en kinderen naar veilig gebied te vervoeren en de mannen over te dragen aan de Serviërs. Zevenduizend Bosniërs vonden zo de dood. Vechten was eervoller geweest, maar de Nederlanders waren licht bewapend en stonden tegenover een overmacht van Serviërs. Hadden ze vechtend meer mensen gered?

“Die vraag is moeilijk te beantwoorden”, zegt Groenendijk. “Ik hoor van heel veel mensen dat ze de film daarom heel beklemmend vinden. Dat is precies de reactie waar we op hoopten. Als mensen het museum verlaten, willen we dat ze nog steeds nadenken over deze lastige gewetensvragen.”

‘Onder vuur. Militaire dilemma’s’ is tot begin mei 2007 te zien in het Legermuseum.

Beklemmend gevoel bij de blauwhelmenfilm in het Legermuseum. (Foto: Hans de Lijser)