Het nieuwe Nederlandje; drastische plannen voor droge voeten

Angst voor overstromingen is van alle tijden. De oudste verhalen stammen uit Genesis en vertellen van de redding van Noach met zijn ark. De rest van de schepping werd weggevaagd. Geschriften, etsen en schilderijen getuigen keer op keer van de vernietigende kracht van het water. De mens heeft leren leven met het water, maar blijft op zijn hoede. 

Behalve dan de Nederlanders uit de tweede helft van de twintigste eeuw. Zij groeiden op achter de Deltawerken, een monumentale verdedigingswal tegen de zee waar waterbouwkundigen vanuit de hele wereld naar kwamen kijken, en die lange tijd de Nederlandse trots en identiteit bepaalde. Een overstroming waar ook ter wereld? Call in the Dutch. Zij weten raad. Dat zelfvertrouwen begint nu af te brokkelen, en de aloude angst voor het water sijpelt weer naar binnen.

^{(Illustratie: Carof/Beeldleveranciers)}

Versnelde zeespiegelstijging
“Toen ik in 1990 begon met onderzoek naar gevolgen van klimaatverandering was het een toekomststudie over iets dat heel ver weg ligt. Nu zien we dat de zeespiegel veel sneller kan stijgen en dat we in 2050 misschien al drastische maatregelen moeten nemen. Dan zijn mijn kinderen zo oud als ik nu.”

Aan het woord is dr. Marjolijn Haasnoot, onderzoeker klimaat en water bij Deltares en aan de Universiteit Utrecht. Ze is hoofdauteur van het rapport ‘Mogelijke gevolgen van versnelde zeespiegelstijging voor de het Deltaprogramma’ (Deltares, september 2018). De eerste zin zegt het al: ‘De zeespiegel kan mogelijk (veel) sneller gaan stijgen dan tot nu toe in aangenomen in het Deltaprogramma.’ Reden daarvoor is dat pas sinds kort bekend is dat ook het landijs op de Zuidpool afsmelt, terwijl tot nu toe werd aangenomen dat de klimaatverandering zich nauwelijks manifesteerde op Antarctica. Nu blijken gletsjers onderspoeld te worden door warmer zeewater en daardoor af te breken. Daar komt bij dat het tamelijk onwaarschijnlijk is dat de temperatuurstijging tot het einde van deze  eeuw tot 2 graden beperkt blijft. In het beste geval, als alle landen de internationale afspraken nakomen, wordt het plus 3 graden, en anders nog meer. 

De Delta-scenario’s gaan uit van maximaal 1 meter zeespiegelstijging (ten opzichte van 1995) aan het einde van de eeuw. Maar volgens Haasnoot en collega’s kan dat 2 tot 3 meter stijging worden in 2100 (bij plus 4 graden), en oplopen tot zelfs 5 tot 8 meter stijging in 2200, aldus Deltares. Wat betekent dat voor het Deltaprogramma?

Systeem loopt vast
“We hebben studies gedaan naar 2 meter zeespiegelstijging voor het Deltaprogramma”, vertelt hoogleraar waterbouwkunde prof.dr.ir. Bas Jonkman. “Dat leek toen goed haalbaar zonder grote veranderingen in het systeem. Meer zand op de kust, dijken versterken en de stormvloedkeringen vaker sluiten. We schatten de kosten op een miljard euro per jaar. Dat is goed betaalbaar.” 

Als het water hoger komt, dan loopt dat systeem vast. Vanaf een stijging van 1,2 meter kan de Maeslantkering beter vervangen worden door een sluis en vanaf plus 2,1 meter zal de Oosterscheldedam permanent dicht zijn, berekende Deltares. Technisch kan er veel, maar de betaalbaarheid komt onder druk, de risico’s bij falen worden erg hoog, zout water dringt binnen via het grondwater en al het rivierwater zal actief het land moeten worden uitgepompt.

Radicale aanpak
Vanaf twee meter zeespiegelstijging is het tijd voor een radicaal andere aanpak, en dat is waar ir. Geert van der Meulen deze zomer mee kwam in zijn afstudeerscriptie New Netherlands. Hij schetste een Nieuw Nederlandje en dat beeld intrigeert. In zijn ontwerp is Den Helder is een eiland geworden, en Assen een haven. De nieuwe Afsluitdijk loopt van Medemblik naar Lemmer. Alles daarboven behoort tot de Nieuwe Waddenzee. Aan de zuidwestkant hebben de Zeeuwse eilanden plaatsgemaakt voor een uitgestrekt natuurgebied. Het Groene Hart is volgebouwd om onderdak te verschaffen aan de 1,7 miljoen Nederlandse klimaatvluchtelingen. De helft van Nederland is stevig omdijkt en intensief bewoond, de andere helft is een nat natuurgebied. 

Verder denken
Van der Meulen vertelt dat hij in navolging van landschapsarchitect prof.ir. Dirk Sijmons heeft gekeken waar de essentiële ruggengraat zit, in dit geval van Nederland, en waar rek in zit. Wat zijn de gebieden met natuurlijk, stedenbouwkundig, industrieel en verzameld erfgoed die je moet beschermen, en wat kun je prijsgeven om de rest beter te beschermen? Zijn Nieuwe Nederlandje is een aanzet om verder te denken dan het huidige Delta-programma, zegt Van der Meulen. In de regel worden drastische maatregelen pas genomen na een ramp. Maar zeespiegelstijging is de ramp ‘die je wist dat zou komen’. Daar hoeven we ons niet door laten te verrassen. 

Haasnoot pleit voor monitoring van het landijs op Groenland en de Zuidpool, en voor het ontwikkelen van rekenmodellen die de zeespiegelstijging met meer zekerheid kunnen voorspellen. Bas Jonkman voelt er wel voor om samen met de faculteiten Technische Bestuurskunde & Management (TBM) en Bouwkunde een ontwerpstudio op te zetten om ontwerpen te maken voor een Nieuw Nederland. Oplossingen zijn te bedenken tot plus tien meter, schat Jonkman. Daarna wordt het tijd om te verkassen. Johan van Veen, de vader van het Deltaplan, wist al: “Eens zullen we ons land met een zucht van verlichting aan de golven prijsgeven.”