Waterstofprofessor Ad van Wijk: ‘Denk nooit dat je uniek bent’

Waterstofambassadeur Ad van Wijk vierde op vrijdag 27 oktober zijn afscheid als bijzonder hoogleraar future energy systems aan de faculteit Techniek, Bestuur en Management(TBM). Een week later reed hij met zijn waterstofauto Toyota Mirai naar Van der Valk in Houten voor een afscheidsinterview. Belangrijkste vraag: waar en wanneer ontstond het idee van groene waterstof als spil in een duurzaam energiesysteem.

Bij je afscheid als hoogleraar toekomstige energiesystemen legde je een blauwdruk neer voor een duurzaam energiesysteem voor 2100. Je boek ‘Groene Energie voor Iedereen’ toont een schone energietoekomst met waterstof en elektriciteit. Kan het echt zo simpel worden?
Van Wijk: “Je vat het wel erg kort door de bocht samen, maar stroom en waterstof, dat zijn eigenlijk dé grote zero-carbon-energiedragers van de toekomst. Daarmee moeten we duurzame energie over de wereld transporteren. Dat gaat voor grote afstanden voornamelijk via waterstof. Of regionaal met elektriciteit. Op lokaal niveau kun je ook  aan warmte denken in een warmtenet.”

Groene waterstof speelt een centrale rol in jouw duurzame energiesysteem. Hoe en wanneer kwam je op dat idee van groene waterstof?
“In 2016 vroeg de Noordelijke Innovation Board (een organisatie die de economie in noordelijk Nederland wil versnellen-red.) mij om advies over wat Friesland, Groningen en Drenthe konden doen aan de verduurzaming van het energiesysteem. In de gasindustrie werken daar direct en indirect 30 duizend mensen, dus er zit een behoorlijke economie achter. Ik heb daar ooit van een methanolfabriek  een biomethanolfabriek gemaakt. Dat proces draait op waterstof. Daar kwam ik op het idee om aardgas door waterstof te vervangen. Dan kun je die pijpleidingen en ook de mensen hergebruiken, al klinkt dat wat cru. Er is in het noorden een uitgebreid ecosysteem voor gas, of dat nou aardgas is of waterstofgas.”

‘Hoe meer mensen ik sprak, hoe groter de support’

Had je toen een eureka-moment?
“Zo zou ik het niet noemen. Ik heb contact gezocht met betrokkenen en die vonden het een prachtig plan. Hoe meer mensen ik sprak hoe groter de support. Ik heb het plan in 2017 uitgewerkt in het boekje The Green Hydrogen Economy in the Northern Netherlands.”

Hoe werd dat boek ontvangen?
“Een journalist schreef over ‘een megalomaan plan’. Ik heb er veel lezingen over gegeven. Bij een daarvan ontmoette ik Sandor Gaastra, de secretaris-generaal van het ministerie voor Economische zaken en Klimaat. Het waterstofverhaal was nieuw voor hem. Zo is de politiek geïnteresseerd geraakt. En datzelfde geldt eigenlijk voor Europa.”

Hoe is waterstof op de Europese agenda beland?
“In december 2016 gingen we met het plan voor een groene waterstofeconomie in Noord-Nederland langs bij Maroš Šefčovič, de toenmalige Europese commissaris voor energie. Dat werd een historische bijeenkomst. Want normaal gesproken heb je 30, 40 minuten de tijd om met zo iemand te spreken. Maar hij haalde verschillende leden van zijn kabinet erbij. We hebben daar twee uur gezeten om uit te leggen wat de rol van groene waterstof was in een duurzaam energiesysteem. Later is op basis van dit plan een EU-subsidie voor de eerste Hydrogen Valley in Noord-Nederland toegekend.”

Hoe kwam je überhaupt met Šefčovič in contact?
“Toeval. De directrice van de Noordelijke Innovation Board is Denisa Kasová, een Slowaakse. Zij kende hem en heeft een afspraak geregeld. Zo kwamen we met één telefoontje vanuit Groningen naar Europa. Maar omdat waterstof zo onbekend was dacht ik: ik moet eens gaan uitleggen waarom waterstof zo’n belangrijk element in de energietransitie is. Dat heb ik gedaan door een rapport te schrijven: Hydrogen – the bridge between Africa and Europe.

Hoe werd dat opgepikt?
“Toen de nieuwe Europese commissie aantrad heb ik het opgestuurd naar Diederik Samson en Frans Timmermans. (Timmermans begon op 2 december 2019 als klimaat-eurocommissaris met Diederik Samsom als kabinetschef, red.). Timmermans vertelde in zijn hearing voor het Europees Parlement dat Europa waterstof uit Noord-Afrika kon importeren met pijpleidingen. Dat bracht groene waterstof direct op Europees niveau.  Ik heb een beleidsadvies geschreven, waarin ik voor 2030 een doelstelling van twee keer 40 gigawatt aan elektrolysers formuleerde. Op basis daarvan is een Europese waterstofstrategie gemaakt die onderdeel werd van de Green Deal.”

Maar als je nu kijkt dan komt nog geen 2 procent van de energievoorziening uit waterstof, die bovendien voor 95 procent fossiele brandstof is. Ik zou dan denken: dat halen we nooit, maar jij twijfelt er niet aan?
“Laat ik uitleggen, waterstof is maar 2 procent van al het energieverbruik omdat waterstof nu vooral wordt gebruikt als grondstof in de chemie, voor kunstmest en in raffinaderijen. En dus nauwelijks als energiedrager.”

‘Analyses kijken nooit naar transport en opslag’

“Hetzelfde geldt voor elektrolysers – die worden nu ingezet voor chloorproductie. Maar op basis van de bestaande elektrolyserfabrikanten, kunnen we de productiecapaciteit voor waterstofelektrolysers snel uitbreiden. Het is geen nieuwe technologie. Elektrolysers, gasleidingen, gasopslag: het is er allemaal, en we kunnen het hergebruiken voor waterstof, het moet alleen opgeschaald en aangepast worden.”

Kan het ook slimmer en efficiënter?
“Natuurlijk, de techniek kan op allerlei manieren verbeterd worden. Maar de grootste verbetering is eigenlijk de massaproductie van cellen en stacks (voor elektrolysers, red.) waardoor technologie goedkoper wordt, net zoals bij zonnecellen is gebeurd. Want de technologiestructuur is hetzelfde, er draait niets en er zijn geen hoge temperaturen. Daarom denk ik dat een sterke opschaling van groene waterstofproductie mogelijk is.”

^{Tussen 2011 en 2023 was Ad van Wijk bijzonder hoogleraar future energy system aan de TU Delft. (Foto: Jos Wassink)}

Wat zie je als belangrijkste obstakels voor een duurzame energievoorziening in 2050?
“In analyses wordt altijd naar de productie en de behoefte aan energie gekeken, maar ze gaan nooit over transport en opslag. En dat is de achilleshiel. Transport- en opslagkosten bedragen nu zo’n 10 procent van de energiesysteemkosten, maar in een duurzaam energiesysteem kan dat door alle conversies, transport en opslag zomaar 50 procent worden.”
“Je ziet het nu al aan het elektriciteitsnet. We hadden kunnen bedenken dat de capaciteit te klein is voor de energietransitie. Er wordt nu wel geïnvesteerd in de verzwaring van het elektriciteitsnet, maar we zijn er te laat mee begonnen en we lopen tegen de grenzen aan. Die infrastructuur, dat moet de overheid doen.”

Hoe staat het met onderzoek naar groene waterstof aan de TU Delft?
“Er wordt veel onderzoek naar gedaan op alle deelgebieden. Zofia Lukszo (faculteit TBM, red.) doet onderzoek naar transport van waterstof en systeemintegratie. Hadi Hajibeygi (faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen, red.) onderzoekt opslag van waterstof in ondergrondse zoutkoepels. Willem Haverkort (faculteit Werktuigbouwkunde, Maritieme Techniek & Technische Materiaalwetenschappen, red.) en Ruud van Ommen (faculteit Technische Natuurwetenschappen, red.) werken aan verbetering van elektrolyse.”

Wie neemt de leidersrol over?
“Je moet nooit denken dat je uniek bent. Het zal nu op een andere manier door andere mensen ingevuld moeten worden.”

^{Op het afscheidssymposium vond een symbolische overhandiging plaats van het boek aan de volgende generatie in de persoon van Eva van der Dijs, teammanager Forze Hydrogen racing. (Foto: TU Delft)}

• Ad van Wijk, Els van der Roest, Jos Boere: Groene Energie voor Iedereen – Hoe waterstof en elektriciteit onze toekomst dragen, Eigen beheer, 2023
• Ad van Wijk in het eerste interview met Delta (2011): ‘Energiebeleid is boterzacht’
• Symposium ‘Green energy for all’
• Farewell speech ‘A sustainable energy supply for everyone’
   
• Lees ook: Ad van Wijk – hoe een gecrashte groene ondernemer als waterstofprofeet herrees, Follow the Money, 23 april 2022

Kornelis Blok over Ad van Wijk
“Succes heeft vele vaders”, zegt emeritus-hoogleraar energiesystemen Kornelis Blok. Hij kent Ad van Wijk al sinds hun gemeenschappelijke natuurkundestudie in Utrecht. Blok vertelt dat er al decennialang onderzoek gedaan wordt naar waterstof als energiedrager. Bijvoorbeeld voor auto’s, maar lithiumaccu’s leken toch een beter optie. Ook is veel onderzoek gedaan naar opslag van waterstof. In voertuigen, maar ook als voorraad onder de grond.

“Waterstof, dat uit aardgas gemaakt werd, was altijd een dure energiebron. Ad (van Wijk, red.) was rond 2010 een van de eersten die zag dat de steeds goedkopere stroom uit zon en wind een bron van betaalbare duurzaam opgewekte waterstof kon zijn, de zogenaamde groene waterstof. Hij was een van de eersten die groene waterstof in Nederland op de kaart heeft gezet, en later ook in Europa. Iedereen staat op de schouders van zijn voorgangers, maar Ad heeft zeker een voortrekkersrol gespeeld in groene waterstof.”