Alleen de echte diehards hebben de romancyclus ‘A la recherche du temps perdu’ van de Franse schrijver Marcel Proust (1877% 1922) werkelijk gelezen, maar één scene is beroemd.
Delen
De hoofdpersoon doopt zijn madeleine-koekje in kamillethee (nee, inderdaad, het is géén action-packed thriller) en voilá: die geur roept een vergeten wereld op, een complete stad doemt tot in de kleinste details op uit de mist der vergetelheid. Proust beschrijft het fenomeen met bijna wetenschappelijke precisie. Intuïtief begreep de auteur wat wetenschappers pas decennia later zouden ontdekken: dat de reukzin het zintuig is met een ‘directe verbinding’ naar de hersenen, in het bijzonder het gedeelte dat te maken heeft met emoties en herinneringen. Een geur kan plotseling diepe herinneringen loswoelen, veel sterker nog dan een geluid of een beeld. We weten inmiddels dat geuren vrijwel uitsluitend in het langetermijngeheugen worden opgeslagen.
De kunst van het ruiken
In de nog altijd charmante SF-film ‘Fantastic Voyage’ (1966) onderneemt een groepje tot nanoniveau gekrompen wetenschappers een reis door het menselijk lichaam, in een ruimtescheepje ter grootte van een halve vliegendrol. Toch jammer dat ze als exit niet de neus kozen. De hogere regionen van het edele reukorgaan vormen namelijk een universum op zich: warm en slijmerig, met pulserende bloedvaten en een verfijnd luchtcirculatiesysteem. En helemaal bovenaan % tussen en vlak onder de ogen % bevindt zich de neusholte, waar moleculen rondzweven die worden waargenomen door miljoenen zenuwcellen. Een soort lock-and-key effect: een bepaalde molecuul ‘past’ op een bepaalde cel. De cellen vuren dan weer signalen af naar de hersenen. U ruikt.
Wat we ruiken zijn microscopisch kleine deeltjes die door de lucht zweven: bijvoorbeeld de damp die van warme chocolademelk afkomt.
Reukzin
Hoe goed kunnen mensen ruiken? Als ze nog klein zijn: behoorlijk goed. Maar dat vermogen neemt af naarmate je ouder wordt. Mensen kunnen tussen de drieduizend en de tienduizend geuren onderscheiden. In het algemeen doen vrouwen het beter dan mannen. Dat lijkt te maken te hebben met het vrouwelijk hormoon oestrogeen.
Nog meer goed nieuws voor vrouwen: amandel- en rozengeur blijkt het voor vrouwen makkelijker te maken om pijn te verdragen, terwijl het mannen geen enkel effect sorteert. Is het dan een wonder dat mannen kleinzerig zijn?
Superwesp
Een herdershond heeft twee miljard reukcellen: daar kunnen mensen niet aan tippen. Maar nu moet die herdershond ook met de staart tussen de benen afdruipen, verslagen door… de sluipwesp. Een sluipwesp heeft een fenomenale reukzin, ontdekte Dr. Felix Wäckers (Wageningen). Drugs, chemische en biologische wapens, springstoffen, vervuilde bodems, zieke mensen die dat zelf nog niet in de gaten hebben % voor dit insect blijft niets verborgen. Ga weg, Fido: de sluipwesp heeft de toekomst.
Geurblind
‘Geurblindheid’ is bij mensen even gewoon als kleurenblindheid. Maar er bestaan vele variaties. Dat fenomeen heeft wetenschappers geholpen om acht primaire geuren in kaart te brengen: kamfer, vis, zout, mint, muskus, sperma, zweet en pis. Voorwaar een heerlijk boeketje.
The beast in me
Het leven wordt véél intenser, als je niet zozeer je ogen en oren de kost geeft, maar de wereld primair via je neus waarneemt. Elke straathond kan dit beamen. In zijn beroemde boek ‘De man die zijn vrouw voor een hoed aanzag’ beschrijft de beroemde neuroloog Oliver Sacks een patiënt die na hevig drugsgebruik had gedroomd een hond te zijn, en vervolgens de wereld opeens helemaal ervoer via geuren. Hij kwam er weer vanaf, maar met een zekere spijt. Wat was het beschaafde zintuiglijk waarnemen opeens braaf en steriel!
The smell that Jack built
Kijk niet raar op als bij Bouwkunde over een paar jaar de master smell and architecture uit de grond wordt gestampt. Architecten beginnen langzaam te ontdekken hoe geur even cruciaal kan zijn voor een gebouw als, zeg, het kleurgebruik.
Stinkbom
Oorlog stinkt % maar dat kan ook goed nieuws zijn. De stinkbom is een wapen dat misschien zelfs pacifisten zullen omarmen: walgelijk genoeg om de vijand op de vijand te jagen, maar niet dodelijk. Geen wonder dat in de Verenigde Staten het ministerie van defensie een bijdrage levert aan het onderzoek van experimenteel psychologe Pam Dalton. Zij is hard op zoek naar de geur die universeel als de allersmerigste wordt ervaren. Hoe wij geuren ervaren, blijkt verbazingwekkend contextafhankelijk. Maar de geur van rottend vlees scoort erg hoog.
The beast in me (2)
‘Obsession’, de ideale geur voor… mannetjesmotten. Als een mannetjesmot de geur van een vrouwtje opvangt (soms van tien kilometer afstand) wordt hij helemaal gek en gaat onmiddellijk naar haar op zoek.
Geur speelt een hoofdrol in het paargedrag van dieren. Veel dieren hebben een soort zintuig in de neus dat speciaal geschikt is om feromonen (sekslokstoffen, zeg maar) op te vangen: het VemeroNasaal orgaan (VNO). Bij de mens blijkt dat ding slechts zeer rudimentair aanwezig te zijn, en het is hoogstwaarschijnlijk niet eens verbonden met de grijze cellen. Maar steeds meer onderzoekers lijken tot de conclusie te komen dat feromonen op een subtiele manier een belangrijkere rol spelen bij mensen dan we eerst dachten.
Dat soort sex & smell-onderzoek is natuurlijk gefundenes Fressen voor de media. Wist u dat… vrouwen zich aangetrokken voelen tot mannen (nou ja, T-shirts van mannen) die een beetje als hun vader ruiken? Of dat bij vrouwen seksueel verlangen wordt aangewakkerd door de geuren die worden afgescheiden door pasgeboren baby’s en vrouwen die borstvoeding geven? Of dat familieleden elkaars geurtje vies vinden, iets wat waarschijnlijk dient om incest te voorkomen? Misschien is de neus ook bij de mens een lustorgaan.
Alleen de echte diehards hebben de romancyclus ‘A la recherche du temps perdu’ van de Franse schrijver Marcel Proust (1877% 1922) werkelijk gelezen, maar één scene is beroemd. De hoofdpersoon doopt zijn madeleine-koekje in kamillethee (nee, inderdaad, het is géén action-packed thriller) en voilá: die geur roept een vergeten wereld op, een complete stad doemt tot in de kleinste details op uit de mist der vergetelheid. Proust beschrijft het fenomeen met bijna wetenschappelijke precisie. Intuïtief begreep de auteur wat wetenschappers pas decennia later zouden ontdekken: dat de reukzin het zintuig is met een ‘directe verbinding’ naar de hersenen, in het bijzonder het gedeelte dat te maken heeft met emoties en herinneringen. Een geur kan plotseling diepe herinneringen loswoelen, veel sterker nog dan een geluid of een beeld. We weten inmiddels dat geuren vrijwel uitsluitend in het langetermijngeheugen worden opgeslagen.
De kunst van het ruiken
In de nog altijd charmante SF-film ‘Fantastic Voyage’ (1966) onderneemt een groepje tot nanoniveau gekrompen wetenschappers een reis door het menselijk lichaam, in een ruimtescheepje ter grootte van een halve vliegendrol. Toch jammer dat ze als exit niet de neus kozen. De hogere regionen van het edele reukorgaan vormen namelijk een universum op zich: warm en slijmerig, met pulserende bloedvaten en een verfijnd luchtcirculatiesysteem. En helemaal bovenaan % tussen en vlak onder de ogen % bevindt zich de neusholte, waar moleculen rondzweven die worden waargenomen door miljoenen zenuwcellen. Een soort lock-and-key effect: een bepaalde molecuul ‘past’ op een bepaalde cel. De cellen vuren dan weer signalen af naar de hersenen. U ruikt.
Wat we ruiken zijn microscopisch kleine deeltjes die door de lucht zweven: bijvoorbeeld de damp die van warme chocolademelk afkomt.
Reukzin
Hoe goed kunnen mensen ruiken? Als ze nog klein zijn: behoorlijk goed. Maar dat vermogen neemt af naarmate je ouder wordt. Mensen kunnen tussen de drieduizend en de tienduizend geuren onderscheiden. In het algemeen doen vrouwen het beter dan mannen. Dat lijkt te maken te hebben met het vrouwelijk hormoon oestrogeen.
Nog meer goed nieuws voor vrouwen: amandel- en rozengeur blijkt het voor vrouwen makkelijker te maken om pijn te verdragen, terwijl het mannen geen enkel effect sorteert. Is het dan een wonder dat mannen kleinzerig zijn?
Superwesp
Een herdershond heeft twee miljard reukcellen: daar kunnen mensen niet aan tippen. Maar nu moet die herdershond ook met de staart tussen de benen afdruipen, verslagen door… de sluipwesp. Een sluipwesp heeft een fenomenale reukzin, ontdekte Dr. Felix Wäckers (Wageningen). Drugs, chemische en biologische wapens, springstoffen, vervuilde bodems, zieke mensen die dat zelf nog niet in de gaten hebben % voor dit insect blijft niets verborgen. Ga weg, Fido: de sluipwesp heeft de toekomst.
Geurblind
‘Geurblindheid’ is bij mensen even gewoon als kleurenblindheid. Maar er bestaan vele variaties. Dat fenomeen heeft wetenschappers geholpen om acht primaire geuren in kaart te brengen: kamfer, vis, zout, mint, muskus, sperma, zweet en pis. Voorwaar een heerlijk boeketje.
The beast in me
Het leven wordt véél intenser, als je niet zozeer je ogen en oren de kost geeft, maar de wereld primair via je neus waarneemt. Elke straathond kan dit beamen. In zijn beroemde boek ‘De man die zijn vrouw voor een hoed aanzag’ beschrijft de beroemde neuroloog Oliver Sacks een patiënt die na hevig drugsgebruik had gedroomd een hond te zijn, en vervolgens de wereld opeens helemaal ervoer via geuren. Hij kwam er weer vanaf, maar met een zekere spijt. Wat was het beschaafde zintuiglijk waarnemen opeens braaf en steriel!
The smell that Jack built
Kijk niet raar op als bij Bouwkunde over een paar jaar de master smell and architecture uit de grond wordt gestampt. Architecten beginnen langzaam te ontdekken hoe geur even cruciaal kan zijn voor een gebouw als, zeg, het kleurgebruik.
Stinkbom
Oorlog stinkt % maar dat kan ook goed nieuws zijn. De stinkbom is een wapen dat misschien zelfs pacifisten zullen omarmen: walgelijk genoeg om de vijand op de vijand te jagen, maar niet dodelijk. Geen wonder dat in de Verenigde Staten het ministerie van defensie een bijdrage levert aan het onderzoek van experimenteel psychologe Pam Dalton. Zij is hard op zoek naar de geur die universeel als de allersmerigste wordt ervaren. Hoe wij geuren ervaren, blijkt verbazingwekkend contextafhankelijk. Maar de geur van rottend vlees scoort erg hoog.
The beast in me (2)
‘Obsession’, de ideale geur voor… mannetjesmotten. Als een mannetjesmot de geur van een vrouwtje opvangt (soms van tien kilometer afstand) wordt hij helemaal gek en gaat onmiddellijk naar haar op zoek.
Geur speelt een hoofdrol in het paargedrag van dieren. Veel dieren hebben een soort zintuig in de neus dat speciaal geschikt is om feromonen (sekslokstoffen, zeg maar) op te vangen: het VemeroNasaal orgaan (VNO). Bij de mens blijkt dat ding slechts zeer rudimentair aanwezig te zijn, en het is hoogstwaarschijnlijk niet eens verbonden met de grijze cellen. Maar steeds meer onderzoekers lijken tot de conclusie te komen dat feromonen op een subtiele manier een belangrijkere rol spelen bij mensen dan we eerst dachten.
Dat soort sex & smell-onderzoek is natuurlijk gefundenes Fressen voor de media. Wist u dat… vrouwen zich aangetrokken voelen tot mannen (nou ja, T-shirts van mannen) die een beetje als hun vader ruiken? Of dat bij vrouwen seksueel verlangen wordt aangewakkerd door de geuren die worden afgescheiden door pasgeboren baby’s en vrouwen die borstvoeding geven? Of dat familieleden elkaars geurtje vies vinden, iets wat waarschijnlijk dient om incest te voorkomen? Misschien is de neus ook bij de mens een lustorgaan.
Comments are closed.