Race tegen eb en vloed

Tussen het casino en de strandtentjes op de boulevard van het kustplaatsje Dinard, turen badgasten naar de silhouetten van vier mannen. Ze zijn druk in de weer met palen, hamers en grote kisten. Spelende kinderen laveren met minisurfplanken tussen meetopstellingen die het viertal in de grond heeft geslagen en die in rap tempo onder water lopen.

“Het is hier een race tegen de klok”, zegt promovendus ir. Jasper Dijkstra. Hij staat inmiddels tot zijn knieën in het water, midden in een groot veld zeegras. Snel zet hij nog een stromingsmeter vast aan een metalen frame. “Dit is een perfect onderzoeksgebied”, vervolgt hij. “We kunnen hier goed uitrekenen hoeveel water over het zeegras stroomt bij eb en vloed. De begroeiing is ook mooi. Dichte velden wisselen dunner bezaaide velden en kale stukken af. Precies wat we nodig hebben om de wisselwerking tussen zeestromen en het zeegras te onderzoeken.”

Zeegras, Zostera marina, is op het noordelijk halfrond een belangrijke mariene vegetatie. De plant vormt kraamkamers voor tal van vissen, krabben en schaaldieren. Vroeger floreerde het ook in de Waddenzee. Maar een zeegrasziekte decimeerde de planten wereldwijd in de jaren dertig. In de Waddenzee heeft de plant zich nooit hersteld.

“Hoe dat komt? Mogelijk heeft het te maken met de aanleg van de Afsluitdijk”, zegt marien ecoloog Jérme Fournier van het Centre Nationale de Recherches Scientifiques. “Door die dijk zijn de zeestromen te sterk veranderd”, aldus de Fransman, die de Delftse wetenschappers een handje helpt. “Onderzoekers van de Universiteit van Nijmegen proberen zeegras te kweken en uit te zetten op gunstige locaties”, zegt hij lachend. “Nederlanders waren al bekend om hun waterwerken, en nu worden ze ook nog wereldleiders zeegraskweken.”
Helder

Maar pogingen om het zeegras weer uit te zetten zijn allemaal mislukt. “Waarschijnlijk moeten de velden vrij groot zijn”, zegt Dijkstra. “Grote velden remmen het water af, waardoor zand en kleideeltjes bezinken. Het water is daardoor helder boven het zeegras, en daar gedijen de planten goed bij.”

Dijkstra modelleert dit soort zeestroom-zeegrasinteracties om er achter te komen waarom het zeegras niet wil groeien in Nederland. Hij heeft water laten stromen over plastic imitatiezeegras in het laboratorium en het krachtenspel onderzocht. Maar om zijn modellen te verifiëren en uit te breiden, verzamelt hij nu ook data in Bretagne. Aan vier frames die hij tijdens laag water op het strand heeft gezet, heeft hij druksensoren bevestigd die de waterdiepte en golfhoogte bijhouden totdat het opnieuw eb is, twaalf uur later. Naast de druksensoren zitten stroomsnelheidsmeters en optical backscatter-sensoren, apparaatjes die door de reflectie van lichtpulsjes de sedimentconcentratie in het water bijhouden.

“Maar dat is niet alles”, vertelt collega-onderzoeker ir. Matthieu de Schipper, wanneer het water enkele meters verder is gestegen. “De datasets van die vaste punten worden gecombineerd met een stromingsmeting in de hele baai.” In zijn hand heeft hij een walkietalkie waarmee hij Dijkstra, die in wetsuit op een jetski tergend langzaam rondjes vaart, aanwijzingen geeft. Dijkstra trekt een piepklein rood bootje achter zich aan met daarop een acoustic doppler current profiler. Dat apparaat meet de stroming op twintig verschillende dieptes.

“We gaan ook het bodemreliëf van de baai in kaart brengen”, zegt ir. Sierd de Vries. Hij en De Schipper hebben nog veel meer grootse plannen met de jetski, die onlangs door de sectie waterbouwkunde is aangeschaft. Zo willen ze ook er ook de sedimentatieprocessen in de branding voor Scheveningen mee bekijken, om te onderzoeken of het mogelijk is om er een kunstmatig rif voor surfers aan te leggen.

Een heel arsenaal aan druksensoren, stroom- en dieptemeters en apparaten om de sedimentatie te onderzoeken hebben Delftse waterbouwkundigen uit de kast getrokken om het natuurlijke habitat van zeegras in kaart te brengen. (Foto: Tomas van Dijk)

Tussen het casino en de strandtentjes op de boulevard van het kustplaatsje Dinard, turen badgasten naar de silhouetten van vier mannen. Ze zijn druk in de weer met palen, hamers en grote kisten. Spelende kinderen laveren met minisurfplanken tussen meetopstellingen die het viertal in de grond heeft geslagen en die in rap tempo onder water lopen.

“Het is hier een race tegen de klok”, zegt promovendus ir. Jasper Dijkstra. Hij staat inmiddels tot zijn knieën in het water, midden in een groot veld zeegras. Snel zet hij nog een stromingsmeter vast aan een metalen frame. “Dit is een perfect onderzoeksgebied”, vervolgt hij. “We kunnen hier goed uitrekenen hoeveel water over het zeegras stroomt bij eb en vloed. De begroeiing is ook mooi. Dichte velden wisselen dunner bezaaide velden en kale stukken af. Precies wat we nodig hebben om de wisselwerking tussen zeestromen en het zeegras te onderzoeken.”

Zeegras, Zostera marina, is op het noordelijk halfrond een belangrijke mariene vegetatie. De plant vormt kraamkamers voor tal van vissen, krabben en schaaldieren. Vroeger floreerde het ook in de Waddenzee. Maar een zeegrasziekte decimeerde de planten wereldwijd in de jaren dertig. In de Waddenzee heeft de plant zich nooit hersteld.

“Hoe dat komt? Mogelijk heeft het te maken met de aanleg van de Afsluitdijk”, zegt marien ecoloog Jérme Fournier van het Centre Nationale de Recherches Scientifiques. “Door die dijk zijn de zeestromen te sterk veranderd”, aldus de Fransman, die de Delftse wetenschappers een handje helpt. “Onderzoekers van de Universiteit van Nijmegen proberen zeegras te kweken en uit te zetten op gunstige locaties”, zegt hij lachend. “Nederlanders waren al bekend om hun waterwerken, en nu worden ze ook nog wereldleiders zeegraskweken.”
Helder

Maar pogingen om het zeegras weer uit te zetten zijn allemaal mislukt. “Waarschijnlijk moeten de velden vrij groot zijn”, zegt Dijkstra. “Grote velden remmen het water af, waardoor zand en kleideeltjes bezinken. Het water is daardoor helder boven het zeegras, en daar gedijen de planten goed bij.”

Dijkstra modelleert dit soort zeestroom-zeegrasinteracties om er achter te komen waarom het zeegras niet wil groeien in Nederland. Hij heeft water laten stromen over plastic imitatiezeegras in het laboratorium en het krachtenspel onderzocht. Maar om zijn modellen te verifiëren en uit te breiden, verzamelt hij nu ook data in Bretagne. Aan vier frames die hij tijdens laag water op het strand heeft gezet, heeft hij druksensoren bevestigd die de waterdiepte en golfhoogte bijhouden totdat het opnieuw eb is, twaalf uur later. Naast de druksensoren zitten stroomsnelheidsmeters en optical backscatter-sensoren, apparaatjes die door de reflectie van lichtpulsjes de sedimentconcentratie in het water bijhouden.

“Maar dat is niet alles”, vertelt collega-onderzoeker ir. Matthieu de Schipper, wanneer het water enkele meters verder is gestegen. “De datasets van die vaste punten worden gecombineerd met een stromingsmeting in de hele baai.” In zijn hand heeft hij een walkietalkie waarmee hij Dijkstra, die in wetsuit op een jetski tergend langzaam rondjes vaart, aanwijzingen geeft. Dijkstra trekt een piepklein rood bootje achter zich aan met daarop een acoustic doppler current profiler. Dat apparaat meet de stroming op twintig verschillende dieptes.

“We gaan ook het bodemreliëf van de baai in kaart brengen”, zegt ir. Sierd de Vries. Hij en De Schipper hebben nog veel meer grootse plannen met de jetski, die onlangs door de sectie waterbouwkunde is aangeschaft. Zo willen ze ook er ook de sedimentatieprocessen in de branding voor Scheveningen mee bekijken, om te onderzoeken of het mogelijk is om er een kunstmatig rif voor surfers aan te leggen.

Een heel arsenaal aan druksensoren, stroom- en dieptemeters en apparaten om de sedimentatie te onderzoeken hebben Delftse waterbouwkundigen uit de kast getrokken om het natuurlijke habitat van zeegras in kaart te brengen. (Foto: Tomas van Dijk)