‘Meeleven maar niet meelijden’

De TU heeft momenteel twaalf vertrouwenspersonen. Vorig jaar kregen zij 49 meldingen van ongewenst gedrag. Een voorbeeld uit hun Jaarverslag 2010: 

Een vertrouwenspersoon kan in zo’n geval luisteren, ondersteunen en adviseren. Hoe die hulp er precies uitziet, ligt aan de behoefte van de medewerker. “Als die het gesprek met de hoogleraar aan wil gaan, kunnen we hem of haar daarin begeleiden”, zegt Wytske Inggamer, sinds september 2010 vertrouwenspersoon bij de faculteit 3mE. 

Uitgangspunt is dat de vertrouwenspersoon geen contact heeft met degene die zich schuldig heeft gemaakt aan ongewenst gedrag, maar de medewerker bijstaat. “We kunnen samen het gesprek voorbereiden, maar de medewerker gaat zelf het gesprek aan.”

Als het probleem al verschillende keren is aangekaart, kan de vertrouwenspersoon nagaan welke mogelijkheden er nog meer zijn. “Collega’s erbij zoeken om erover te praten, helpt ook”, zegt Jeanneke Bruggeling, voorzitter en coördinator van het overleg van vertrouwenspersonen aan de TU. “Praat erover: een ander ziet wellicht andere invalshoeken of mogelijkheden. Met de opmerking ‘het probleem lost zich vanzelf op als de hoogleraar met pensioen gaat’, staan medewerkers in de kou. Soms worden mensen echt ziek.” 

In bovenstaand voorbeeld heeft de vertrouwenspersoon onder meer gesprekken gevoerd over hoe de medewerker voor zichzelf zinvol werk kon doen. “In negen van de tien gevallen gaat het over bejegening, erkenning, waardering”, zegt Inggamer. “Het lijkt soms zakelijk, maar vaak willen mensen waardering voor wat ze doen.”

Overigens scharen de vertrouwenspersonen dit voorbeeld onder de noemer ‘intimidatie door de organisatie’, waarover zij in 2010 31 meldingen binnenkregen. Oorspronkelijk werden de vertrouwenspersonen echter aangesteld vanwege seksuele intimidatie, weet Bruggeling. “Je zag steeds meer vrouwen gaan werken in een organisatie met toch betrekkelijk veel mannen.”

Meldingen over seksuele intimidatie komen nu echter relatief weinig voor, in 2010 viermaal. “Nu gebeurt het meer onder het mom van grappen”, zegt Inggamer. “Een man kan bijvoorbeeld roepen: ‘Zo, daar zit een lekker wijf’. Het is maar net hoe de vrouwelijke medewerker daarmee omgaat. Als jij het ervaart als intimidatie, is het intimidatie.” 

Meldingen gingen in de loop der tijd meer en meer over roddelen, pesten en agressie. “Na een paar jaar hebben we de categorie machtsmisbruik erbij ‘ontdekt’: je wilt een melding benoemen, maar het is geen pesten of roddelen”, zegt Bruggeling. “Machtsmisbruik heeft te maken met hiërarchie.”

Vertrouwenspersonen doen niet aan waarheidsvinding of bemiddeling. “We zijn er om een luisterend oor te bieden en mensen te helpen een oplossing te vinden”, zegt Inggamer. “Mensen moeten het zelf doen.” In bovenstaand geval heeft de vertrouwenspersoon onder meer het dossier met de promovenda besproken en hulp geboden bij het voorbereiden van het r&o-gesprek. Inmiddels is de promotor weer terug van sabbatical en is het probleem ‘opgelost’ voor de betrokkene. 

Hoe bereid je zo’n r&o-gesprek voor? “Door op je rechten te wijzen en te vertellen dat het een één-op-één-gesprek is”, zegt Bruggeling. “Vaak gaat het om dingen die oorspronkelijk de bedoeling waren, maar waarvoor dan bijvoorbeeld geen budget meer is. Jij alleen kent de oorzaken waarom je niet aan afspraken hebt voldaan. Die oorzaken doen er toe en die mag je vertellen.“

Het leeuwendeel van de meldingen bij vertrouwenspersonen is afkomstig van medewerkers die een ondergeschikte positie hebben ten opzichte van degene over wie de melding gaat. Zij hebben een afhankelijke positie. Om ongewenste situaties te voorkomen is het hebben van contact met collega’s heel belangrijk, meent Bruggeling. “Maar geef ook feedback aan je leidinggevende. Als je dat moeilijk vindt, kun je een cursus doen  binnen de TU.”

Voorbeelden zijn de cursussen leidinggeven aan jezelf, bezinning op je loopbaan of coachend leiderschap. “Als je het lastig vindt jezelf op dit vlak te verwoorden, kun je via de cursus ‘leidinggeven aan jezelf’ handvatten vinden om dat toch te doen”, zegt Bruggeling. “Wie ben ik? Wat kan ik en wat wil ik niet?”, voegt Inggamer daaraan toe. “Als je je grenzen kent, kun je ze ook aangeven.”

Vooral in tijden van herijking en verandering is er veel onzekerheid. “Sommigen vinden onzekerheid heerlijk omdat het kansen biedt”, zegt Bruggeling. “Het is afhankelijk van je leeftijd, je functie, je persoonlijke situatie en je verwachtingen. Dat speelt allemaal mee.”

In dit geval heeft de vertrouwenspersoon de signalen besproken met het bedrijfsmaatschappelijk werk, waar de signalen ‘herkenbaar’ waren. “Soms sturen we mensen door of wisselen we informatie uit, maar alleen met toestemming van de mensen zelf”, zegt Bruggeling. Meldingen zijn echter niet alleen afkomstig van medewerkers. Studenten bevinden zich ook vaak in een afhankelijke situatie, soms ook ten opzichte van elkaar als ze bijvoorbeeld moeten samenwerken.

De vertrouwenspersoon fungeert hier als coach om de student te laten kiezen uit de mogelijkheden dit aan te kaarten. Ook coacht de vertrouwenspersoon de student bij het omgaan met de gevoelens die deze situatie oproept. “Als je zo’n enorme uitbarsting over je heen krijgt, kun je schrikken”, zegt Inggamer. “Maar als je nog eens terugkijkt, kun je denken: wat kan ik hier van leren?”

Het gaat uiteindelijk om weerbaarheid. Grenzen aangeven. Weten hoe je hiermee om kunt gaan en welke methode daarbij het beste bij jou past. “Daar kunnen we bij helpen door vragen te stellen als: wat vind je nu precies vervelend? Wat heeft die mede-student gezegd? Klopt dat?”, zegt Inggamer. “Benoem wat er gebeurt: ‘waarom sla je ineens zo’n toon aan?’. Zo kun je het bij een ander neerleggen. Wij geven als vertrouwenspersonen tools mee om de toon van het gesprek te veranderen. De mate van escalatie terug te brengen.”

Rollenspel
Inggamer en Bruggeling geven aan dat zij gesprekken ook wel met de melder oefenen via een rollenspel. Bruggeling: “Ik geef ook inzicht in hoe de ander het bedoelt. Iemand die verbaal geweld gebruikt, is zich daar soms niet van bewust. Het hoeft ook niet persoonlijk te zijn. Ik vraag dan ook: doet die persoon het ook bij anderen? En als die er geen last van hebben: wat doen die dan?”

Mensen gaan hierna anders naar zo’n situatie kijken. “Het is mooi als je iemand iets mee kunt geven om er mee om te gaan”, zegt Inggamer. “Luisteren helpt eigenlijk altijd al.” 

De vertrouwenspersonen kunnen bijvoorbeeld ook doorverwijzen naar de psychologen. Ook is er in deze regio het Meldpunt Bezorgd, voor mensen die zich zorgen maken om anderen die problemen hebben maar geen hulp zoeken.

De vertrouwenspersoon heeft hierbij met de hoogleraar verschillende strategieën doorgesproken, zowel onderzoeksinhoudelijk, onderwijsinhoudelijk en persoonlijk. “Met wie binnen de groep kun je er als hoogleraar over praten en aan werken?”, zegt Bruggeling. “Je hoeft je daarbij niet altijd te uiten over het probleem. Je kunt eens een keer een kop koffie met iemand gaan drinken.”

“Misschien is hij niet buitengesloten, maar bejegen mensen hem anders vanwege zijn positie”, oppert Inggamer. Dat kan volgens Bruggeling trouwens wel een zekere eenzaamheid tot gevolg hebben. “Wij proberen vanuit een helikopterview te kijken naar zoveel mogelijk aspecten van de situatie en vragen wat er nu precies gebeurt. ”

Buitenlandse studenten en promovendi weten vertrouwenspersonen steeds beter te vinden. Hoewel mensen niet vanuit alle culturen naar een vertrouwenspersoon zullen gaan om over problemen te praten. “Als mensen wel bij ons komen, kan het echt misverstanden betreffen”, zegt Bruggeling. “Communicatieve misverstanden. Vaak gaat het om taal- en cultuurproblemen.”

“Delftse studenten zijn toch wat meer rugbyer, rouwdouwer”, zegt Inggamer. “Ik heb tien jaar in Brussel gewoond en daar was het allemaal wat beleefder. In Nederland is het recht door zee. Nederlandse studenten zullen niet snel aan een bedeesd Chinees meisje vragen of ze haar moeten helpen. Die denken: ze zal zelf wel met vragen komen.” In het genoemde voorbeeld heeft de vertrouwenspersoon uiteindelijk de afstudeerpresentatie met de studente doorgenomen en haar angst- en wrokgevoelens wat weten te temperen, met een positieve reactie tot gevolg.

En dat is waar de vertrouwenspersonen het voor doen. “Ik kan er heel blij van worden als ik zie dat ik mensen iets mee geef, waar ze wat mee kunnen”, zegt Inggamer. “Natuurlijk is er soms ook sprake van teleurstelling, als iets niet lukt”, zegt Bruggeling. “Maar je moet het ook bij die ander kunnen laten. Dat leer je.” 

Inggamer knikt. “Meeleven maar niet meelijden.”

De vertrouwenspersonen zijn te vinden via de medewerkersportal van www.tudelft.nl onder het kopje ‘Gezondheid & Welzijn’.

Rutte bekende dit afgelopen vrijdag in een interview met NRC Handelsblad. Zijn grootste succes was volgens hem de invoering van de Wet Werk en Bijstand toen hij staatssecretaris van Sociale Zaken was.

Bezetten
Ontevreden studenten moeten maar eens een paar dagen een faculteit bezetten, zei Rutte vijf jaar geleden in actualiteitenprogramma Netwerk. “Daar zijn heel praktische middelen voor. Je moet lint kopen en het bord vinden waar de stoppen op zitten, noem maar op. Dat ga ik jullie allemaal uitleggen.”

Maar toen studenten in 2005 in Amsterdam het Maagdenhuis bezetten in protest tegen zijn eigen ‘leerrechtenplannen’, wilde de VVD-staatssecretaris niet met hen praten.

Ontruimd
Het pand werd hardhandig ontruimd en de actievoerders moesten boetes betalen. Vervolgens deden de studentenbonden aangifte tegen Rutte wegens opruiing, want die had hen immers opgeroepen tot een bezetting. Maar die aangifte heeft nergens toe geleid.

Met zijn oproep joeg Rutte universiteits- en hogeschoolbestuurders tegen zich in het harnas. Lange tijd heeft hij zijn oproep verdedigd. Nog geen twee jaar geleden liet hij via zijn woordvoerder weten dat hij er nog helemaal achter stond.