Leo Kouwenhoven: ‘We hadden kritischer moeten zijn’

Quantumfysicus prof.dr.ir Leo Kouwenhoven trekt het boetekleed aan. Na twee jaar van stilzwijgen over een integriteitskwestie waarin hij centraal staat, vertelde hij vorige week in een podcast van het NTR-programma Atlas en aan Vrij Nederland dat hij scherper had moeten zijn op resultaten uit 2018.

De zaak draait om het Nature-artikel Quantized Majorana conductance uit dat jaar. Hierin schreven onderzoekers onder leiding van Kouwenhoven dat ze majoranadeeltjes hadden gedetecteerd.

De resultaten leken te mooi om waar te zijn. En dat waren ze ook. Destijds merkte Kouwenhoven dat niet op, vertelt hij bij Atlas. “Had ik dat maar gedacht. Dan had ik dit hele gebeuren kunnen voorkomen.” En in een reconstructie in Vrij Nederland zegt hij: “We deden onderzoek naar positieve outliers (uitschieters, red.), en daarop gingen we inzoomen. Dat hadden we kritischer moeten doen. Dat is dus een verwijtbare confirmation bias.”

Obscure deeltjes, zonder massa en lading
Al meer dan tien jaar staat Kouwenhoven in de schijnwerpers. In een Science-publicatie in 2012 demonstreerde zijn team het bestaan van majoranadeeltjes. Dit zijn obscure deeltjes zonder massa en lading, die ooit wellicht gebruikt zouden kunnen worden in superkrachtige quantumcomputers. In 2016 startte Kouwenhoven om die reden een samenwerking met Microsoft.

‘Er waren verwijtbare fouten, maar geen schending van wetenschappelijke integriteit’

Maar het definitieve bewijs dat het deeltje zich had getoond in het lab ontbrak nog. Tot 2018: “Een piekje in een meetsignaal is het langverwachte pièce de résistance”, schreef de Volkskrant toen.

Het jaar erop wezen twee oud-medewerkers Nature op fouten in de publicatie. Er zou selectief geshopt zijn in de data. Nature trok het artikel in maart 2021 in. De integriteitscommissie van de TU Delft was intussen een onderzoek gestart naar de werkwijze binnen de onderzoeksgroep. Later raakte ook het Landelijk Orgaan Wetenschappelijke integriteit (Lowi) betrokken, en in februari 2022 werd er een tweede integriteitsonderzoek gestart omdat er mogelijk in meer publicaties fouten stonden. Extra naspeuringen leidden er onder meer toe dat Nature in april een tweede artikel terugtrok.

De Commissie Wetenschappelijke Integriteit van de TU Delft heeft haar werk afgerond, en ter beoordeling voorgelegd aan het Lowi). De redactie van Atlas kreeg inzage in de conclusie van het integriteitsonderzoek.  “Er was sprake van verwijtbare fouten, maar het was geen schending van de wetenschappelijke integriteit”, zo zou in de conclusies te lezen zijn. 

Onderzoek wordt snel openbaar
Twee jaar duurde het onderzoek naar de totstandkoming van het Nature-artikel uit 2018. En naar de exacte inhoud is het nog steeds gissen. Een woordvoerder van de TU Delft laat weten dat het integriteitsrapport nu snel openbaar wordt. Een tweede onderzoek naar een publicatie uit 2017 loopt nog.

‘Frolov en Mourik hebben hun reputatie op het spel gezet en zijn afgewimpeld’

Gedurende het hele proces liepen veel wetenschappers reputatieschade op. De situatie was niet alleen precair voor Kouwenhoven, maar ook voor de klokkenluiders, oud-medewerkers uit de Delftse onderzoekersgroep Sergey Frolov en Vincent Mourik. Zij beklaagden zich over de wijze waarop het integriteitsonderzoek plaatsvond.

Het tweetal besloot desondanks geen officiële klacht in te dienen bij het Lowi. Daarop werd de klokkenluiders toegezegd dat ze bij het Delftse integriteitsonderzoek betrokken zouden worden. Iets wat de TU volgens de vorige ombudsman van de universiteit vervolgens naliet. “Frolov en Mourik hebben hun reputatie op het spel gezet en zijn vervolgens afgewimpeld”, vertelde hij eind vorig jaar aan Delta. “Daardoor ontstond voor hen een onveilige situatie. Want vergis je niet, je maakt je niet populair als klokkenluider.”

Voor Kouwenhoven eindigt het debacle in mineur. Microsoft beëindigde vorige maand de samenwerking met de hoogleraar. Hij geeft niet op. “Afgelopen jaar ging het onderzoek goed”, zegt hij bij Atlas. “We hebben nieuwe, zelfgemaakte majorana’s gemeten en daar gaan we binnenkort over publiceren.” Hij zegt te overwegen om een boek te schrijven.