Langer in bed en lachend met de bus

Elke studentenstad heeft er wel één: een beruchte buslijn die elke ochtend hordes studenten als haringen in een ton naar de campus vervoert. Dat is niet alleen irritant, maar ook ontzettend duur. Ga maar na: buiten de spits kunnen de meeste van die bussen en treinen in de remise blijven staan.

Dus vroeg onderwijsminister Jet Bussemaker of onderwijsinstellingen wilden meedenken over manieren om zo veel mogelijk studenten uit de spits te krijgen. Dat zou namelijk een flinke besparing opleveren op de ov-studentenkaart.

De reacties vanuit het hoger onderwijs waren niet mals. “’s Morgens de school dichtgooien, dat gaan we dus niet doen”, foeterde collegevoorzitter Ron Bormans van de Hogeschool Rotterdam. Ook de Vereniging Hogescholen en universiteitenvereniging VSNU reageerden afwijzend.

Nog steeds mitsen en maren hogescholen en universiteiten over alle moeilijkheden van roosteraanpassingen. Maar wat is nu eigenlijk het probleem? Denk liever aan de voordelen.

1. Minder slaperig naar college. Voor de meeste studenten is het een prima idee om na negen uur naar college te gaan. “Adolescenten zijn ’s ochtends niet op hun best, ze kunnen zich slecht concentreren en hebben weinig aandacht voor lessen”, zegt universitair hoofddocent Jérôme Gijselaers, die aan de Open Universiteit onderzoek doet naar biologische leefstijlfactoren op onderwijssucces.

“De frontaalkwab, het voorste deel van de hersenen, is tussen je 18e en 25e nog volop in ontwikkeling”, aldus Gijselaers. Iedereen weet: kleine kinderen rennen voor dag en dauw door het huis, maar zodra de puberteit aanbreekt zijn ze ineens niet meer uit bed te branden. Allemaal biologie: pas vanaf je 25e normaliseert het slaapritme.

Een aantal biologische processen maakt van de meeste studenten nachtvlinders. Gijselaers: “De aanmaak van melatonine, de stof waar je slaperig van wordt, begint bijvoorbeeld later dan bij volwassenen. Verder is er een sociaal-evolutionaire reden: op het moment dat sociale activiteiten belangrijker worden en jongeren zich seksueel ontplooien, is het handig om ’s avonds actief te zijn.”

2. Lekker zitten in de trein. De minister en de vervoersbedrijven hebben nooit beweerd dat álle studenten weg moeten blijven uit de spits. “Niemand zegt: ‘u mag nooit meer om negen uur een college roosteren'”, lacht voorzitter Hans de Vroome van de Stuurgroep ov-studentenkaart. In de stuurgroep werken alle Nederlandse vervoersbedrijven samen.

“Ik heb voor diverse onderwijsministers uitgezocht of het een goed idee is als de ov-studentenkaart pas na de ochtendspits mag worden gebruikt. Maar ik heb altijd gezegd: daar moet je niet aan beginnen”, aldus De Vroome. “Je hoeft namelijk maar tien, twintig, misschien dertig procent van de spitsreizigers naar de daluren te krijgen en de kans op een zitplaats is ineens veel groter.” Dat verschilt overigens sterk per regio, want het is niet overal even druk.

Als het lukt om meer studenten naar de daluren te dirigeren, is dat goed nieuws voor degenen die wél om negen uur op stage of college moeten verschijnen. Want zeg nou zelf: met een lange stagedag voor de boeg heb jij toch veel meer recht op een stoel dan iemand die twee uur in een collegezaal mag zitten?

3. Meer geld, beter onderwijs. Als hogescholen en universiteiten hun hakken in het zand blijven zetten en de roosters niet aanpassen, gaat er 200 miljoen euro aan onderwijsinvesteringen aan hun neus voorbij. “Dat lijkt me een goede reden om serieus mee te denken”, zei onderwijsminister Jet Bussemaker in 2014 in een interview.

De kaart mag over tien jaar hooguit 750 miljoen euro per jaar kosten, in plaats van bijna een miljard. Een flinke opgave, want straks mogen ook minderjarige mbo-scholieren gratis reizen. “De bedoeling is dat instellingen, gemeenten en vervoerders gezamenlijk gaan kijken waar in de regio problemen ontstaan”, aldus Bussemaker. “Soms zullen die opgelost kunnen worden door de roosters aan te passen.”

Studenten uit de spits krijgen lijkt de enige manier. Want een trajectkaart, een idee dat de PvdA ooit opperde, levert simpelweg te weinig op: nu al slurpt het traject van en naar de instelling de meeste kilometers op.

4. Geen wilde nieuwbouwplannen. Eigenlijk hebben onderwijsinstellingen hetzelfde probleem als de vervoersmaatschappijen, zei collegevoorzitter Paul Rüpp van Avans Hogescholen in 2013 al. Collegezalen staan soms uren leeg, terwijl er op andere momenten te weinig ruimte is voor alle studenten.

Daar valt wat aan te doen, blijkt uit een experiment op het Deltion College, een mbo-instelling in Zwolle. Voor een deel van de studenten bestaat een dag nu uit twee halve dagen van vier uur, vertelt adviseur onderwijslogistiek Willem Brinkman.

De eerste groep studenten begint om acht uur, de tweede groep om één uur. “Dat brengt rust. Voor studenten en voor docenten. Die regelen nu binnen het team welke docent wanneer les geeft, en dat bevalt goed”, zegt Brinkman. “Bijkomend voordeel is dat we het gebouw veel efficiënter gebruiken. De lokalen die we hebben zijn constant bezet en niemand hoeft naar een plekje te zoeken.”

De nieuwe manier van roosteren is volgens Brinkman niet dé oplossing voor het spitsprobleem. Maar Cees Dijkhuizen, programmamanager mobiliteit van de gemeente Zwolle, is er toch blij mee. “De trein die om kwart over acht aankomt in Zwolle zit het volst, dus als een deel van de Deltion-studenten een trein eerder pakt, scheelt dat weer.”

5. Mooi meegenomen… Met de roosters heeft het misschien iets minder te maken, maar in de verwoede pogingen meer reizigers uit de spits te krijgen, wordt er allerlei leuks verzonnen. Veel studenten hoeven namelijk helemaal niet om negen uur op college te zijn, concludeerde het ministerie van Infrastructuur een jaar geleden na onderzoek. Ze gaan uit gewoonte middenin de spits de deur uit, want op de middelbare school begonnen de lessen ook vroeg.

Dus staat er in Zwolle een gratis ontbijtje klaar voor vroege vogels die voor achten de trein nemen, en sparen Nijmeegse studenten voor muziek of kleding als ze tijdens daluren in de trein stappen. Groningen en Nijmegen experimenteren met e-bikes voor studenten die buiten de stad wonen.

De kurk waar het ov op drijft

Studenten zijn belangrijk voor het openbaar vervoer. Nederland is het enige Europese land waar studenten gratis mogen reizen en toen de ov-kaart in 1991 werd ingevoerd kwam die als geroepen. Veel lijnen dreigden te worden opgeheven, maar plots betaalde het ministerie miljoenen aan de ov-bedrijven om studenten te vervoeren. Het aantal reizigerskilometers groeide dat jaar met maar liefst veertig procent. Studenten met een ov-kaart zijn verantwoordelijk voor een kwart van alle ov-kilometers. In de spits zelfs voor dertig procent.

Beter Benutten

De vier partijen die het leenstelselakkoord sloten, hebben destijds beloofd dat de ov-studentenkaart blijft bestaan én dat alle mbo-studenten er een krijgen, ook de minderjarigen. Om toch te bezuinigen op het reisproduct is er een ’taskforce Beter Benutten’ opgericht. Studenten, scholieren, onderwijsinstellingen, ov-bedrijven en overheden moesten samen op zoek naar manieren om efficiënter gebruik te maken van het openbaar vervoer. Het advies van de taskforce wordt eind december of begin januari verwacht.