‘Een stinkende vloed van hatelijke tweets zoog energie uit me’

‘Als er iemand doodgaat aan het vaccin, hou ik jou verantwoordelijk.’ Het is een van de haatberichten die Niek Mouter (TBM) in zijn inbox aantrof nadat hij had meegewerkt aan een onderzoek naar het draagvlak onder de bevolking voor een vaccinatiebewijs.

Een steekproef wees uit dat 73 procent van de Nederlanders wel wat voelt voor een vaccinatiebewijs dat beperkingen oplegt aan mensen die zich niet laten vaccineren. Zo’n document zou pas gelden als in een betreffende regio een virusuitbraak plaatsvindt en pas nadat de hele bevolking de kans heeft gekregen zich te laten vaccineren.

Online comprimeerde de NOS die conclusie tot de kop ‘Met vaccinatiebewijs toegang tot de kroeg? Driekwart Nederlanders is voor’. Dat kon niet waar zijn, meende de Nederlandse tak van Russia Today, en bestempelde het bericht als nepnieuws op haar Facebookkanaal.

‘Opeens ging het hard met de boze mails’

Verwijzingen naar de Tweede Wereldoorlog en Neurenberg tierden niet veel later welig op sociale media. “Het ging opeens ook hard met de boze mails”, vertelt Mouter. “Op sociale media ging het verhaal rond dat de TU een vaccinatiebewijs zou willen invoeren. Onzin. En er gingen stemmen op om te demonstreren bij de TU. De meeste mensen die mij boos mailden, hadden het onderzoek helemaal niet gelezen.”

Fijn was het allemaal zeker niet, vertelt Mouter. “Toch ben ik blij dat ik zowel een maatschappelijke als wetenschappelijke bijdrage heb geleverd met mijn onderzoek. En gelukkig ging de storm op sociale media snel weer liggen. Mensen hebben een uitlaatklep nodig. Al snel verlegde de aandacht zich naar Jaap van Dissel en Hugo de Jonge.”

Mouter zegt nu met een ‘Twitterblik’ naar een rapport te kijken voordat hij het publiceert. Hij probeert teksten zo te formuleren dat het wat lastiger is om met screenshots tekst dusdanig uit de context te halen dat een verkeerd beeld ontstaat van het onderzoek. “Maar goed, dit soort situaties kun je natuurlijk nooit helemaal voorkomen.”

Hij zegt dat de haatberichten hem er niet van weerhouden om maatschappelijk relevant onderzoek te doen. “Dan zou je de mensen die de bedreigende berichten stuurden hun zin geven.”

Negeer mensen die meteen beginnen te schelden
Andy van den Dobbelsteen van de faculteit Bouwkunde kreeg ook aardig wat digitale drek over zich heen. Op oudjaarsochtend 2018 plaatste de hoogleraar Climate Design & Sustainability een reeks Tweets naar aanleiding van een artikel in De Telegraaf. In dat artikel werd onder meer de Delftse emeritus hoogleraar Guus Berkhout geïnterviewd over een manifest tegen de Nederlandse klimaatwet.

Volgens dat manifest, dat Berkhout had ondertekend, zouden de ‘kou en honger’ die de overheid over ons afroept met de klimaat- en energieplannen ‘vele malen realistischer [zijn] dan narigheid van het klimaat zelf’. En in het Telegraafartikel relativeerde Berkhout de invloed van koolstofdioxide op klimaatverandering en haalde hij uit naar klimaatwetenschappers die in de ‘geldverdienmode willen blijven meedraaien’.

‘Een stuitend manifest’

‘Een stuitend manifest’, schreef Van den Dobbelsteen. Schoenmaker blijf bij je leest, luidde zijn boodschap. Hij wees erop dat geen van de ondertekenaars van het manifest klimaatwetenschapper is.

Zijn Tweets maakten nogal wat los. “De eerste dag ging ik in op ontelbare geïnteresseerde en soms cynische vragen en opmerkingen van Twitterpubliek. Dat ging door op Nieuwjaarsdag 2019, maar naarmate die dag vorderde kreeg ik steeds meer kritische, cynische, beschuldigende en ronduit beledigende reacties. Toch bleef ik – vanuit de gedachte: ik heb wind gezaaid en nu moet ik ook de storm oogsten – inhoudelijk reageren op vragen en commentaar.”

Nadat er op de website saltmines.nl een artikel verscheen met als titel ‘Dominee Dobbelsteen faalt met klimaatpreek’ werd Dominee Dobbelsteen trending.

“Er kwam een stinkende vloed van hatelijke Tweets en dat zoog steeds meer energie uit me. Ik merkte dat de meeste mensen die me aanvielen helemaal niet uit waren op een redelijke discussie, maar dat ze mij enkel in diskrediet wilden brengen. Veel anonieme figuren met nauwelijks volgers, trollen dus, en ook bots heb ik toen voor het eerst ontdekt.”

‘Ik blokkeer mensen die meteen beginnen te schelden’

“Ik ben voorzichtiger gaan formuleren, want ik heb gemerkt dat er lui op sociale media zijn die alle tijd van de wereld hebben om je op elk detail van je formulering te pakken. Ik kijk ook uit met het taggen van Twitteradressen waarvan ik weet dat veel trollen die volgen. In mijn oudjaarstweet was dat @telegraaf, en blijkbaar leidde dat meteen tot veel lezers. Ik blokkeer mensen die meteen beginnen te schelden en negeer figuren van wie ik merk dat ze alleen hun eigen mening willen geven en niet echt in discussie gaan. Wat ik ook check voordat ik reageer op iemand: is het een echt persoon?”

Het internetleger trekt weer verder
Dat je ook in een sociale-mediastorm terecht kunt komen zonder echt je nek uit te steken, ervoeren de Delftse onderzoekers Thomas Frederikse, Riccardo Riva (van de Faculteit Civiele techniek en Geowetenschappen) en hun Australische collega Matt King een paar jaar geleden. In een vrij technisch artikel in het blad Geophysical Research Letters berekenden ze dat de oceaanbodem de afgelopen decennia een klein beetje moest zijn ingedrukt door de toegenomen zeemassa.

Het ging maar om een tiende millimeter per jaar. Weinig. Maar toch het vermelden waard, meenden zij, omdat met deze kennis satellietmetingen beter gekalibreerd konden worden.

Een persbericht hadden zij niet doen uitgaan. Ze dachten dat hun bevindingen weinig mensen zou beroeren. Maar zowel klimaatveranderingsontkenners als milieuactivisten reageerden fel op sociale media. Het vuurtje werd onder meer opgestookt door het rechts-populistische Breitbart News. Die site wist te melden dat: ‘wetenschappers in Nederland een nieuw excuus [hebben] gevonden voor de hardnekkige weigering van de zeespiegelstijging om te voldoen aan de doemvoorspellingen van Al Gore: “vervorming van de oceaanbodem.”’

‘Bedreigingen heb ik nooit ontvangen’

Newsweek had een totaal andere (onzinnige) insteek. ‘Door het smelten van de gletsjers wordt zoveel extra water aan de wereldoceanen toegevoegd dat de oceaanbodem onder het toenemende gewicht wegzakt. [ …]  het probleem [ van de stijgende zeespiegel]  zou wel eens veel groter kunnen zijn dan eerder werd aangenomen.’

Frederikse, die nu in de VS werkt bij het Jet Propulsion Laboratory van NASA, laat per mail weten dat publicaties van hem nog steeds op websites van klimaatpseudosceptici worden aangehaald en dat hij ook nu nog af en toe rare mails krijgt. ‘Soms krijg ik ook wel bericht van mensen die ervan overtuigd zijn dat door windmolens de aarde gaat stoppen met draaien. Bedreigingen heb ik nooit ontvangen.’

‘Wat me opvalt, is dat de ophefcycli altijd heel erg kort zijn. Na een paar dagen kijkt niemand meer naar dit soort berichten. Dan is het internetcommentatorsleger weer ergens anders actief. Dat is misschien wel fijn om te weten als iemand zoiets overkomt. De storm gaat meestal gauw weer liggen.’