Een privéverzameling ongelukken

Het is maandagmiddag, vijf uur. Studenten staren verveeld naar de differentiaalvergelijkingen op het bord. Barends legt zijn krijtje neer en zet een video aan. Zelf neemt hij plaats op de eerste rij.

Het zijn camerabeelden van het Noorse plaatsje Rissa. Een meertje is omgeven door een heuvelig landschap waarop huizen zijn gebouwd. Plotseling begint de grond te schuiven en suist er een huis met dertig kilometer per uur voorbij. Een ander huis draait geheel om zijn as voor het in het meer verdwijnt. De camera schudt hevig. De cameraman moet rennen voor zijn leven omdat de grond onder hem begint te schuiven.

Barends, in het dagelijks leven sector-directeur onderzoek en ontwikkeling bij Grondmechanica Delft, heeft in de afgelopen vijftien jaar een rijk arsenaal aan videobeelden en dia’s verzameld waarop ongevallen en calamiteiten van allerlei aard te zien zijn. De verzameling telt ruim duizend dia’s en enkele videobanden. De beelden variëren van het bezwijken van constructies door een aardbeving in Japan tot de watersnood in 1953.

Barends vertoont zijn verzameling omdat het mensen aanspreekt en men ervan kan leren. Volgens hem is het samenspel van water en grond in het civiele vak vrijwel altijd één van de hoofdoorzaken van de optredende schade.
Rissa-landslide

Door de beelden aan studenten te tonen hoopt Barends hen te laten inzien dat de beheersing van de theorie nog niet wil zeggen dat de praktische problemen hetzelfde zijn. ,,Er komt meer bij kijken, en dat kan de stof boeiend maken. Daar ligt een uitdaging”, aldus Barends. Met zijn video’s en dia’s trekt Barends de aandacht van vele studenten. Dijken die op instorten staan of grote percelen grond die tot afschuiving komen zijn geliefde gespreksonderwerpen in de koffiepauze. Barends hoopt vragen op te roepen als: wat is hier aan de hand, hoe komt dit nou en kun je dit voorkomen?

Elk jaar komt bij het vak ‘grondwatermechanica en transport’ de video van Rissa-landslide tevoorschijn. De landafschuiving werd veroorzaakt door het verschijnsel quickclay, ook wel bekend onder de naam ‘zettingsvloeiing’. De grond bestond uit mariene klei die in een zout milieu stabiel is doordat de kleideeltjes door zoutverbindingen bij elkaar worden gehouden.Door regenval zijn deze zoutverbindingen uitgespoeld en ontstond er een kaartenhuis van kleideeltjes. Een toevallige voorbijganger legde het tafereel vast op film. Ook in Nederland kennen we het verschijnsel van zettingsvloeiing. Het heeft voor de Oosterscheldedam bijzondere voorzieningen noodzakelijk gemaakt.

Barends vertoont zijn verzameling niet alleen aan studenten. Jaarljks houdt hij als enige buitenlander in Nürnberg een verhaal over ‘Schadefälle und Schwierige Fälle’ voor bemalers en geohydrologen. In oktober bezoekt hij in Japan de conferentie ‘Progressive Failure’ over geavanceerde predictie-modellen. Daar zal hij dia’s van vijf gevallen van rampen of falen vertonen.

Het is niet eenvoudig om aan deze dia’s of videobeelden te komen, vooral omdat mensen veel schade geleden hebben of omdat de ramp slachtoffers heeft geëist. Een voorbeeld is het ElbeSeite-kanaal in Duitsland die in 1976 onverwachts bezweek. Een toevallige voorbijganger heeft hiervan foto’s genomen. Op deze foto’s werd tijdelijk beslag opgelegd om te voorkomen dat er onzorgvuldig mee omgegaan zou worden door media. In veel gevallen wordt een wetenschappelijke commissie ingeschakeld die zal proberen de oorzaak vast te stellen, wat soms jaren kan duren. Nadat de oorzaak bekend is en het geschil is opgelost, wordt het fotomateriaal vrijgegeven.

Ongelukken kondigen zich doorgaans niet aan en het bezwijken is vaak van korte duur. Op de meeste beelden zijn dan ook louter de gevolgen te zien . Toch is Barends ook in het bezit van beelden die het complete verloop van het hele proces tonen, meestal gemaakt door mensen die zich toevallig op de plaats van onheil bevonden. Het educatieve aspect hiervan is dat de kijker kan zien hoe snel sommige rampen kunnen plaatsvinden.
Voorspellen

Wat de voorspellende waarde van de beelden betreft, zegt Barends: ,,Je kunt niet alles voorspellen. Een voorbeeld daarvan is de bouw van de eerste metrotunnel in Londen, waarvan de bouw 150 jaar geleden in Engeland is begonnen. Om het lekwater af te voeren werd een ingenieus drainagesysteem met gootjes aangelegd dat een lange tijd goed functioneerde. Maar enkele jaren geleden zijn in Londen alle vuilnisbakken van de perrons verwijderd vanwege mogelijke IRA-aanslagen. De mensen kunnen hierdoor hun vuil niet meer kwijt en gooien nu hun plastic bekertjes en papier op de grond. Dit vuil komt in de gootjes terecht van het drainagestelsel, die hierdoor verstopt raakt omdat het hier niet op gemaakt is. Wie had dit 150 jaar geleden kunnen voorspellen?”

Voorspellen is moeilijk omdat het bij rampen meestal om een samenloop van omstandigheden gaat, aldus Barends. Wat we nu redelijk met modellen kunnen voorspellen is het startpunt van het bezwijken, maar wat er daarna gebeurd is nog moeilijk te beschrijven. Het observeren en monitoren van het gedrag van grond geeft inzicht in meestal onzichtbare zwakke facetten. Barends: ,,In de toekomst zullen we moeten proberen het hele bezwijkproces te beschrijven om daaruit schadevoorspellingen en een risicoanalyse te maken. Dit om Nederland veiliger te maken en de bouw van steden, industrie en infrastructuur teoptimaliseren.”

Achter de dynamica van poreuze media kunnen soms ware rampen schuilgaan, zo blijkt uit de colleges van onbezoldigd hoogleraar prof.dr.ir. F.B.J. Barends, verbonden aan de sectie geotechniek van de faculteit Civiele Techniek. Om het leereffect te verhogen toont Barends een ramp op video of dia uit eigen collectie – een privéverzameling ongelukken.

Het is maandagmiddag, vijf uur. Studenten staren verveeld naar de differentiaalvergelijkingen op het bord. Barends legt zijn krijtje neer en zet een video aan. Zelf neemt hij plaats op de eerste rij.

Het zijn camerabeelden van het Noorse plaatsje Rissa. Een meertje is omgeven door een heuvelig landschap waarop huizen zijn gebouwd. Plotseling begint de grond te schuiven en suist er een huis met dertig kilometer per uur voorbij. Een ander huis draait geheel om zijn as voor het in het meer verdwijnt. De camera schudt hevig. De cameraman moet rennen voor zijn leven omdat de grond onder hem begint te schuiven.

Barends, in het dagelijks leven sector-directeur onderzoek en ontwikkeling bij Grondmechanica Delft, heeft in de afgelopen vijftien jaar een rijk arsenaal aan videobeelden en dia’s verzameld waarop ongevallen en calamiteiten van allerlei aard te zien zijn. De verzameling telt ruim duizend dia’s en enkele videobanden. De beelden variëren van het bezwijken van constructies door een aardbeving in Japan tot de watersnood in 1953.

Barends vertoont zijn verzameling omdat het mensen aanspreekt en men ervan kan leren. Volgens hem is het samenspel van water en grond in het civiele vak vrijwel altijd één van de hoofdoorzaken van de optredende schade.
Rissa-landslide

Door de beelden aan studenten te tonen hoopt Barends hen te laten inzien dat de beheersing van de theorie nog niet wil zeggen dat de praktische problemen hetzelfde zijn. ,,Er komt meer bij kijken, en dat kan de stof boeiend maken. Daar ligt een uitdaging”, aldus Barends. Met zijn video’s en dia’s trekt Barends de aandacht van vele studenten. Dijken die op instorten staan of grote percelen grond die tot afschuiving komen zijn geliefde gespreksonderwerpen in de koffiepauze. Barends hoopt vragen op te roepen als: wat is hier aan de hand, hoe komt dit nou en kun je dit voorkomen?

Elk jaar komt bij het vak ‘grondwatermechanica en transport’ de video van Rissa-landslide tevoorschijn. De landafschuiving werd veroorzaakt door het verschijnsel quickclay, ook wel bekend onder de naam ‘zettingsvloeiing’. De grond bestond uit mariene klei die in een zout milieu stabiel is doordat de kleideeltjes door zoutverbindingen bij elkaar worden gehouden.Door regenval zijn deze zoutverbindingen uitgespoeld en ontstond er een kaartenhuis van kleideeltjes. Een toevallige voorbijganger legde het tafereel vast op film. Ook in Nederland kennen we het verschijnsel van zettingsvloeiing. Het heeft voor de Oosterscheldedam bijzondere voorzieningen noodzakelijk gemaakt.

Barends vertoont zijn verzameling niet alleen aan studenten. Jaarljks houdt hij als enige buitenlander in Nürnberg een verhaal over ‘Schadefälle und Schwierige Fälle’ voor bemalers en geohydrologen. In oktober bezoekt hij in Japan de conferentie ‘Progressive Failure’ over geavanceerde predictie-modellen. Daar zal hij dia’s van vijf gevallen van rampen of falen vertonen.

Het is niet eenvoudig om aan deze dia’s of videobeelden te komen, vooral omdat mensen veel schade geleden hebben of omdat de ramp slachtoffers heeft geëist. Een voorbeeld is het ElbeSeite-kanaal in Duitsland die in 1976 onverwachts bezweek. Een toevallige voorbijganger heeft hiervan foto’s genomen. Op deze foto’s werd tijdelijk beslag opgelegd om te voorkomen dat er onzorgvuldig mee omgegaan zou worden door media. In veel gevallen wordt een wetenschappelijke commissie ingeschakeld die zal proberen de oorzaak vast te stellen, wat soms jaren kan duren. Nadat de oorzaak bekend is en het geschil is opgelost, wordt het fotomateriaal vrijgegeven.

Ongelukken kondigen zich doorgaans niet aan en het bezwijken is vaak van korte duur. Op de meeste beelden zijn dan ook louter de gevolgen te zien . Toch is Barends ook in het bezit van beelden die het complete verloop van het hele proces tonen, meestal gemaakt door mensen die zich toevallig op de plaats van onheil bevonden. Het educatieve aspect hiervan is dat de kijker kan zien hoe snel sommige rampen kunnen plaatsvinden.
Voorspellen

Wat de voorspellende waarde van de beelden betreft, zegt Barends: ,,Je kunt niet alles voorspellen. Een voorbeeld daarvan is de bouw van de eerste metrotunnel in Londen, waarvan de bouw 150 jaar geleden in Engeland is begonnen. Om het lekwater af te voeren werd een ingenieus drainagesysteem met gootjes aangelegd dat een lange tijd goed functioneerde. Maar enkele jaren geleden zijn in Londen alle vuilnisbakken van de perrons verwijderd vanwege mogelijke IRA-aanslagen. De mensen kunnen hierdoor hun vuil niet meer kwijt en gooien nu hun plastic bekertjes en papier op de grond. Dit vuil komt in de gootjes terecht van het drainagestelsel, die hierdoor verstopt raakt omdat het hier niet op gemaakt is. Wie had dit 150 jaar geleden kunnen voorspellen?”

Voorspellen is moeilijk omdat het bij rampen meestal om een samenloop van omstandigheden gaat, aldus Barends. Wat we nu redelijk met modellen kunnen voorspellen is het startpunt van het bezwijken, maar wat er daarna gebeurd is nog moeilijk te beschrijven. Het observeren en monitoren van het gedrag van grond geeft inzicht in meestal onzichtbare zwakke facetten. Barends: ,,In de toekomst zullen we moeten proberen het hele bezwijkproces te beschrijven om daaruit schadevoorspellingen en een risicoanalyse te maken. Dit om Nederland veiliger te maken en de bouw van steden, industrie en infrastructuur teoptimaliseren.”