Drie bomen voor één tentamen

Op 3 maart 2010 gaf de Europese Commissie het startsein voor de Europa 2020-strategie. De komende tien jaar moet Europa uit de crisis geholpen worden met een beleidslijn die gericht is op slimme, duurzame groei voor iedereen. Daarbij zet de commissie opnieuw flink in op onderzoek en ontwikkeling. Opnieuw, want de kenniseconomie speelde ook al een voorname rol in de Lissabon-strategie die precies tien jaar geleden werd gelanceerd om de Europese Unie in 2010 de sterkste economie van de wereld te maken.
Om die doelstelling te halen riep toenmalig eurocommissaris Philippe Busquin in 2000 de zogeheten Europese Onderzoeksruimte in het leven, om het onderzoek op Europees niveau te coördineren en verbrokkeling tegen te gaan. De Onderzoeksruimte moest het fundament worden waarop de Europese kennissamenleving rust. Vanuit Europees perspectief is dat een logische gedachtegang: als de lidstaten hun krachten bundelen op het gebied van onderzoek en ontwikkeling, wordt voorkomen dat elk land het wiel opnieuw probeert uit te vinden. Met Brussel als centraal regieorgaan kan op de juiste plaatsen focus en massa aangebracht worden.
Toch is er ook veel kritiek op het Europese beleid. Zo zijn de Lissabon-doelstellingen bij lange na niet gehaald. Tien jaar na dato kunnen we ons afvragen: wat is de meerwaarde van al die Europese onderzoeksprojecten? Vaak blijkt het samenbrengen van onderzoekers uit de verschillende delen van Europa belangrijker dan de uitkomsten van het onderzoek. Vooral bij de zogenaamde coordination and support actions lijken de vergaderingen en diners op mooie locaties voor de partners soms zwaarder te wegen dan de inhoud. Ook blijkt het lastig de juiste balans te vinden tussen de onderlinge cultuurverschillen: de Europese Commissie hoopt op projecten die door Nederlanders gecoördineerd worden met Duits ambitieniveau en een Italiaanse ambiance, maar ze krijgt projecten die door Italianen gecoördineerd worden met een Nederlands ambitieniveau en een Duitse ambiance.
En dan is er nog de bureaucratie. Projectaanvragen en jaarlijkse rapportages worden noodgedwongen lijvige boekwerken waarin de inhoud ondergesneeuwd raakt door onnodige maar verplichte tabellen en grafieken. Bij de lancering van elk volgend kaderprogramma belooft de commissie dat de administratie eenvoudiger en slagvaardiger wordt. Maar steeds weer blijkt dat lastig in praktijk te brengen. Uit angst voor aantijgingen van corruptie of vriendjespolitiek, die steevast in de media breed worden uitgemeten, worden zoveel checks and balances in het leven geroepen dat er geen doorkomen meer aan is: de smalle marges van de democratie.
Het succes van de Europese onderzoeksruimte staat of valt met de vraag of we er klaar voor zijn om de grotere, Europese belangen te laten prevaleren boven de gevestigde nationale belangen. Het is een sociaal experiment met een onzekere uitkomst. Wat de een herkent als noodzakelijke aanloop voor de grote sprong voorwaarts, is voor de ander een doorgedraaide bureaucratische mallemolen. In beide opvattingen schuilt een kern van waarheid. Alleen de toekomst kan uitwijzen in hoeverre het beleid ook daadwerkelijk tot slimme en duurzame groei gaat leiden. Wat vooruitgang is, blijkt helaas vaak pas achteraf.

Daan Schuurbiers reflecteert het komende jaar op het universitaire leven vanaf zijn nieuwe werkplek aan de Universiteit Utrecht.

Radiozender Studio Brussel rekende snel uit dat voor het tentamen drie bomen moesten worden gekapt. Het gebruik van al dat papier werd veroorzaakt doordat de vijfdejaarsstudenten van de Katholieke Universiteit Leuven elke opgave op een nieuwe pagina voorgeschoteld kregen. Dan hadden ze genoeg ruimte voor notities, lichtte hoogleraar neurologie Wim Robrecht toe op StuBru.

Digitaal
De bijna 25.000 pagina’s werden in kleur gedrukt vanwege de afbeeldingen van aandoeningen waarover studenten vragen moesten beantwoorden. De professor neemt het tentamen overigens al jaren op deze wijze af. Hij hoopt dat het in de toekomst vervangen kan worden door een digitaal examen.