Delftse inbreng tijdens hoorzitting MH17

Luchtvaartdeskundige ir. Joris Melkert en radardeskundige prof.ir. Piet van Genderen moeten de commissieleden tijdens het rondetafelgesprek van kennis voorzien in de opmaat naar een debat met het kabinet. Dat debat zal gaan over de beleidsreactie van het kabinet op het MH17-rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV), dat in oktober 2015 verscheen. In de beleidsreactie (publicatiedatum: 8 december) gaat het kabinet in op de conclusies en aanbevelingen van de OVV.

Melkert en Van Genderen hebben beide een korte notitie geschreven waarin zij uiteenzetten wat hun bijdrage aan de hoorzitting van aanstaande vrijdag kan zijn. Van Genderen houdt hij het bij een algemene uiteenzetting van de werking van twee typen radarsystemen die worden gebruikt in de luchtvaart.

Verwarring
Hij verwacht vrijdag een open gesprek, vertelt emeritus hoogleraar Van Genderen per telefoon. “Ik verwacht ook verwarring over wat er op radarbeelden zichtbaar is van een raket die een vliegtuig nadert. Mochten de radars iets gezien hebben, dan is niet terug te halen waar dat op slaat. Zie je het vliegtuig en de raket, zie je het uiteengespatte vliegtuig; dat kun je uit zulke beelden niet opmaken.”

De discussie over de radarbeelden lijkt theoretisch. Oekraïne zegt althans dat de radarsystemen op de dag van de ramp met de MH17 uit stonden. Van Genderen vindt dat vreemd. “Het is raar dat alle systemen tegelijk uit stonden. Als je onderhoud pleegt, doe je dat volgens een schema, waarbij je ze één voor één uit zet.”

Manipulatie
De radardeskundige zegt iets soortgelijks vandaag in de Telegraaf. Die krant meldt bovendien dat de Nederlandse regering nooit de VN-luchtvaartorganisatie ICAO heeft ingeschakeld om in Oekraïne of Rusland toch de ‘verdwenen radarbeelden’ los te krijgen.

Voor de toekomst is het Van Genderens aanbeveling radardata te bewaren, voor onderzoek en trainingsdoeleinden. “Of men zich daaraan houdt en wat het waard is, is een tweede. Het zijn computergegevens en die zijn te manipuleren. In Europa worden data meteen gedeeld, wat manipulatie moeilijk maakt. Maar in landen als Oekraïne en Rusland ligt dat anders.”

Collectief gefaald
Joris Melkert praat tijdens het rondetafelgesprek mee over de besluitvorming over vliegen boven conflictgebieden. Volgens hem hebben in het hele besluitvormingsproces ‘alle partijen gedaan wat ze moesten doen’. “Niemand heeft in dit geval de wet overtreden of zijn of haar taken niet uitgevoerd. Toch kon dit vreselijke ongeluk gebeuren. Ik concludeer daarom dat het collectief gefaald heeft. Niemand heeft die extra stap gezet om te roepen dat het risico dermate groot geworden was dat het eigenlijk onverantwoord was om boven Oost-Oekraïne te blijven vliegen.”

De luchtvaartdeskundige pleit net als de OVV voor openheid en het delen van informatie, om herhaling – hoe klein ook de kans – van de MH17-ramp te voorkomen. Hij ziet daarin een prominente rol weggelegd voor VN-luchtvaartorganisatie ICAO. Die kan volgens Melkert ‘met de bril van de civiele luchtvaart’ naar een conflict kijken. “Want er vliegen daarboven onschuldige mensen rond”, zegt hij per telefoon.

Gevoel van urgentie
Ook kan de ICAO volgens hem ‘vaker en meer kritisch doorvragen’ en wellicht een procedure in het leven roepen voor het sluiten van het luchtruim. En sluit een land zijn luchtruim niet terwijl dat wel moet, dan moeten volgens Melkert andere landen of luchtvaartmaatschappijen zelf beslissen er niet meer overheen vliegen.

Overigens heeft zo’n beslissing allerlei haken en ogen, vult Melkert aan. Neem Oekraïne: alternatieve vliegroutes voor tweemotorige vliegtuigen gaan over landen als Afghanistan, Iran of Irak. “Voor goede informatie over welke wapens splintergroepen daar in handen hebben, zou je in al die groepen moeten infiltreren. Dat kan niet.”

Volgens Melkert is het belangrijk het gevoel van urgentie over vliegen boven conflictgebieden levend te houden. “Hoe? Dat weet ik niet. In Nederland zal dat gevoel misschien niet zo snel verdwijnen, maar in Spanje of Italië is dat heel anders. Mensen vergeten dit soort dingen, daar zijn in het verleden talloze voorbeelden van.”