Creatief nadenken over mensenrechten

‘The dynamics of big data and human rights’, heette de lezing van John Tasioulas, professor of politics, philosophy and law van King’s College in Londen. Nader gespecificeerd: ’the case of scientific research’. Dat die big data zoveel invloed hebben op wetenschappelijk onderzoek had prof. ir. Karel Luyben zich niet gerealiseerd, vertelde de rector magnificus in zijn slotpraatje. “De meeste studenten aan de TU krijgen les in ethiek”, zei hij, “maar dat zal in de toekomst opgevoerd moeten worden.”

Frans van Hasselt

Technologie is altijd middel tot een doel, geen doel op zich. Dat zei burgemeester Marja van Bijsterveldt al in haar introductiepraatje in de goed gevulde Van der Mandelezaal. “Studenten uit alle tijden hebben te maken met morele dilemma’s.” Ze maakte daarmee niet alleen een bruggetje naar de aanstaande spreker, maar refereerde specifiek aan de naamgever van de jaarlijkse lezing, Frans van Hasselt. Deze moedige student weg- en waterbouwkunde hield in november 1940 een gloedvol betoog tegen het ontslag van Joodse hoogleraren door de Duitse bezetter. Hij werd opgepakt en kwam in 1942 om in het concentratiekamp in Buchenwald.

Wetenschap en privacy

Ook de hedendaagse student wordt geconfronteerd met ethische dilemma’s. Denk aan ontwikkelingen op het gebied van bijvoorbeeld robots, genetica en bio-engineering. Big data kunnen handig zijn in de strijd tegen ziektes of criminaliteit, maar hoe verhoudt zich dat tot de privacy en de privéveiligheid, vroeg Tasioulas, zich af. Zijn verhaal ging over de ethische impact van datawetenschap. Niet alleen heeft iedereen het recht om van de voordelen van de wetenschap te profiteren, bijvoorbeeld op medisch gebied, maar ook om wetenschap uit te oefenen. Het recht op privacy en het recht op wetenschap lijken met elkaar in conflict, maar het een hoeft het ander niet uit te sluiten. Mensenrechten evolueren met de tijd mee, aldus Tasioulas. Het (voorgestelde) recht op internettoegang is bijvoorbeeld vrij nieuw en het recht op een bepaalde levensstandaard staat flink onder druk door de klimaatverandering.

Creatief nadenken

Na een gedegen betoog van ruim een half uur kwamen zijn conclusies: “De opkomst van big data is een dramatisch voorbeeld van hoe wetenschappelijke en technologische innovatie zowel enorme potentiële voordelen voortbrengt als ernstige risico’s. In antwoord op de uitdaging van het veiligstellen van de voordelen en tegelijkertijd het minimaliseren van de risico’s, moeten we een ethische manier van denken aanwenden die net zo innovatief is als het wetenschaps- en technologisch denken. In het bijzonder moeten we deze ontwikkelingen niet met een dogmatisch, vaststaand begrip van mensenrechten confronteren dat niet aan de veranderende omstandigheden beantwoordt. In plaats daarvan moeten we creatief nadenken over de manier waarop de inhoud van de mensenrechten -zoals het recht op privacy en op wetenschap- wellicht moet worden herzien om de uitdagingen van deze vierde industriële revolutie te pareren.”

Jimmy Tigges / Redacteur Sport