Regendruppels vangen

Onderzoek: ‘Rain, catch it if you can’
Eindcijfer: 8

Je zult maar opgroeien in het Rotterdamse Oude Westen. Dichte bebouwing met relatief kleine woningen, 85 procent verhard oppervlak. Nauwelijks groen en ’s zomers hoge temperaturen doordat de stenen ’s nachts de warmte vrijgeven die ze overdag absorberen – met alle gezondheidsproblemen (slaapproblemen, astma, druk op het vaatstelsel) van dien. En áls er dan een keer een flinke hoosbui uitbreekt, lopen juist daar nog alle straten en kelders onder ook. Stedenbouwkundige en landschapsontwerper Anne Witteveen (25) zag er dé ideale omgeving in om haar master af te ronden.

“Ik wilde met water werken“, zegt ze olijk. “Het is zó dynamisch.“ Dan klinkt een master stedenbouw als de perfect verkeerde keuze, maar nee: “Juist in een stedelijke omgeving biedt water evenveel beperkingen als kansen. Dankzij de klimaatsverandering hebben we steeds vaker te maken met korte, hevige regenbuien in de stad, en een oplopende temperatuur. Ik vroeg me af wat ik als stedenbouwkundige kan doen om de problemen die daaruit voortvloeien, aan te pakken.“ Om het plaatje zo compleet mogelijk te maken, vond Witteveen het bovendien belangrijk om ‘een lijntje te houden’ met het proces hierachter: wie betrek je bij het werken aan de oplossing en hoe breng je die mensen samen?

De stedenbouwkundige introduceerde een tussenschaal die de overlap vormt tussen privaat en openbaar eigendom. Daarvoor onderzocht ze hoe eigendom en gebruik van de oppervlakten in de wijk verdeeld zijn. In het Oude Westen kwam dat neer op de gemeente, de woningcorporaties die circa 80 procent van de woningen in hun bezit hebben, en de bewoners die gebruikmaken van al die vierkante meters verhard oppervlak. “Die bewoners willen dolgraag helpen, maar hebben daarvoor wel aansporing nodig van buitenaf om te zien wat hun kansen en mogelijkheden zijn. Dat de drie actoren in dit gebied – en dan niet alleen de gemeente of alleen de woningcorporaties met hun bewoners – dus moeten samenwerken, staat als een paal boven water.“

Een aanzetje daartoe heeft de gemeente Rotterdam al wel gegeven, weet de stedenbouwkundige. “De zogenaamde ’tegel eruit, plant erin’- regel. Bewoners mogen de tegels tegen de gevel van hun woning verwijderen om er geveltuintjes in te maken. Elke tegel minder is er één, maar er is veel meer nodig om met behulp van groen te zorgen voor meer zuurstof, betere afwatering en temperatuurverlaging. Alleen, daar is geen geld voor. Het is dus belangrijk dat bewoners zelf actief meehelpen, en er bijvoorbeeld sponsorcontracten komen met boomkwekerijen.“

Uiteindelijk moeten die partijen samen grofweg drie zaken realiseren, volgens Witteveen: het veranderen van het oppervlaktemateriaal in woonblokken, waterelementen en groen introduceren op pleinen en een andere manier van bestraten, met meer ruimte tussen de tegels zodat het water niet alleen weg kan via goten. “Je kunt natuurlijk niet zomaar complete woonblokken veranderen. Wanneer je alleen het oppervlaktemateriaal beter ‘waterpasseerbaar’ maakt, kan de regen gemakkelijker de grond in. Zo blijft de grond meteen beter gehydrateerd, waardoor vegetatie kan groeien, en dat zorgt door middel van verdamping en schaduwwerking uiteindelijk weer voor temperatuurdaling.“ De waterelementen ziet de stedenbouwkundige niet per se als fonteinen. “Als het (liefst regen-)water maar stroomt.“

Appeltje-eitje, zou je zeggen. Toch geeft de gemeente vooralsnog geen sjoege. Wel schuift Witteveen maandelijks aan bij Aktiegroep Het Oude Westen, in de hoop via die weg bewoners en gemeente aan te zetten tot aanpak. “Het zou mooi zijn hier uiteindelijk mijn geld mee te verdienen, maar ik ben nog werkzoekende.“ Geen probleem dus dat de gemeente nog wat overtuiging nodig heeft, lacht ze. “Ik heb tijd zat.“