‘Vooral jonge hoogopgeleide mannen willen dat de kroeg open gaat’

Het kabinet loodst ons uit de lockdown met een stappenplan met versoepelingen. Cafés, restaurants en bioscopen gaan op 1 juni weer open. En op 1 juli mogen ook campings en vakantieparken van het slot. Het is een kleine greep uit de aangekondigde veranderingen. Is dit de weg naar de vrijheid waar Nederlanders op zaten te wachten?

Onderzoekers van de faculteit Techniek, Bestuur en Management (TBM), onder wie Niek Mouter, verrichtten de afgelopen weken online onderzoek naar de voorkeuren van Nederlanders. Duizenden mensen deden mee met een keuze-experiment.
De onderzoekers werkten samen met collega’s van andere universiteiten en het RIVM. Beleidsmedewerkers van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en het ministerie van Financiën waren nauw betrokken.

Zo bleek uit het onderzoek dat Nederlanders vinden dat de coronamaatregelen beperkt moeten worden versoepeld, zodat het zorgsysteem niet zwaar overbelast wordt. Niet erg verrassend. Maar ze vinden ook dat maatregelen niet mogen leiden tot verdeeldheid: er is geen draagvlak voor het opheffen van beperkingen voor specifieke groepen zoals Nederlanders onder de 25 jaar, mensen met immuniteit en het noorden van Nederland. De kapper mag best wel weer open, maar over het openstellen van de horeca maken Nederlanders zich meer zorgen.

Hoe denkt u, afgaande op uw onderzoek, dat de corona-exitstrategie die het kabinet vorige week presenteerde, valt in de samenleving?
“Ik denk dat Rutte het slim aanpakt. Hij hamert op saamhorigheid en eenheid. Uit onze studie blijkt dat dit waarden zijn waar men grote waarde aan hecht. Zo gaven deelnemers massaal te kennen dat ze geen voorstander zijn van verschillende vormen van versoepeling in verschillende delen van het land. Rationeel gezien valt er best iets voor te zeggen om de versoepelingen als eerste in te voeren in het noorden omdat daar minder corona-besmettingen zijn. Maar dit vinden de meeste mensen moreel verwerpelijk.”

‘Dit experiment was uniek’

Oké. Maar uit het onderzoek blijkt ook dat Nederlanders zich zorgen maken over het openstellen van de horeca. En dat is toch wat er nu gebeurt.
“Dat klopt. Maar in eerste instantie zullen horecagelegenheden open zijn voor maximaal dertig personen. Dat neemt de zorgen wellicht weg. We hebben niet doorgevraagd naar de voorwaarden waaronder mensen voorstander zijn van heropening. Een gemiste kans. Konden we het onderzoek opnieuw doen, dan zouden we daar verder op ingaan. Vergeet niet, het onderzoek moest heel snel uitgevoerd worden. Op 9 april kregen we goedkeuring van het TU Delft Covid-19 Response fund. In slechts een paar weken tijd is het onderzoek opgezet en hebben 30 duizend mensen de test gedaan. Wat opvalt aan onze studie is dat vooral hoogopgeleide jonge mannen uit de Randstad en het zuiden van Nederland pleiten voor heropening van de horeca.”

Dertigduizend mensen. Dat is erg veel.
“Ja, dit experiment was uniek. Ik heb nog nooit een test uitgevoerd waaraan zoveel mensen meededen. In onze onderzoeksgroep doen we veel onderzoek naar keuzegedrag, zoals reizigersgedrag of keuzes omtrent waterveiligheid – wat voor maatregelen zien mensen het meeste zitten als het bijvoorbeeld gaat om het versterken van dijken langs rivieren? Aan een dergelijke studie, onlangs uitgevoerd rond de Waal, deden 2900 mensen mee. Aan de corona-studie tien maal zoveel.”

Hoe verklaart u het grote aantal deelnemers?
“Mensen hebben er kennis van genomen nadat ik was geïnterviewd door diverse media. Eerst kwam ik in een podcast van BNR, daarna kwam ik op Radio 1, vervolgens schreef de NOS over de studie, en ik mocht aanschuiven bij een programma op RTL4. Dit speelde allemaal eind april, begin mei. Het gros van de deelnemers heeft de test dus op het laatste moment gedaan. We zagen onze server overlopen.”

‘Epidemiologen kunnen slechts in grove lijnen scenario’s schetsen’

Maar als mensen zichzelf konden aanmelden, hoe representatief is de groep deelnemers voor de Nederlandse samenleving?
“We zien dat relatief veel jongeren hebben deelgenomen. Dit vertekent de uitslag mogelijk. Maar voor ons eerste deel van het onderzoek verwerkten we slechts de keuzes van drieduizend mensen die we zelf actief hebben geworven en die een representatieve steekproef van de samenleving vormen. De resultaten uit de eerste en de tweede studie ontlopen elkaar maar weinig.”

Hoe stak de studie in elkaar?
“Het onderzoek, een zogenaamde participatieve waarde evaluatie (PWE), zette deelnemers in een game-achtige setting op de stoel van het kabinet. Zo richten we deze experimenten altijd in. De deelnemers moeten zich verplaatsen in de beleidsmakers. Ze krijgen opties gepresenteerd over de versoepeling en moeten dan afwegingen maken. Zij zagen uit welke versoepelopties het kabinet kon kiezen en kregen een overzicht van de positieve en negatieve effecten van deze maatregelen. Ook kregen deelnemers een beperking opgelegd. De druk op het zorgsysteem mocht door hun keuze niet meer dan 50 procent toenemen. Vervolgens werd hen gevraagd wat zij het kabinet zouden adviseren.”

Kleven er onzekerheden aan de effecten van de maatregelen?
“Uiteraard. Er is nog zoveel onbekend over dit virus. We hebben hierover uitvoerig gesproken met epidemiologen. Zij kunnen slechts in grove lijnen scenario’s schetsen. We hebben verschillende scenario’s ontwikkeld en voorgelegd aan de deelnemers. Zo kon het zijn dat bij de ene deelnemer een versoepeling van de lockdown zwaarder op het zorgsysteem drukte dan bij een andere deelnemer. Voor ons is het interessant om te zien welke druk op het zorgsysteem mensen acceptabel vinden. Maar het leverde rare situaties op. Veel mensen hebben onze test in gezinsverband uitgevoerd. We kregen mails binnen van mensen die niet snapten waarom een maatregel bij hen anders uitpakte dan bij hun partner.”  

Deze studie is afgerond. Hebben jullie meer onderzoeksplannen?
“We hebben twee studies in de planning. We gaan onderzoek doen naar de corona-app. Hoe moet die er uit komen te zien en waar moet hij aan voldoen? Dit onderzoek doen we met collega’s van de Universiteit Maastricht en de VU Amsterdam. En we gaan een studie uitvoeren die gericht is op de langere termijn. Hoe moet Nederland omgaan met corona totdat er een vaccin is? Dit doen we samen met beleidsmakers en epidemiologen van onder meer het RIVM.”