‘Het moet in Bodegraven gelezen kunnen worden’

Er zijn veel flessen wijn weggespoeld en talloze sigaren verstookt voordat het boek van Van der Lubbe en zijn Utrechtse collega prof.dr. A.J.A. van Zoest het licht zag. Negentien restaurants, hotels en cafés door het hele land vormden het nevelige decor van de besprekingen tussen de twee. Resultaat: vijftien artikelen over semiotiek, een caleidoscopische hoeveelheid onderwerpen en vele wetenschappelijke invalshoeken.

De artikelen in het boek ‘Tekens en betekenis’ zijn samenvattingen van een lezingenreeks over semiotiek in het Haarlemse museum. ,,Een groot succes”, memoreert van der Lubbe, thuis in Bodegraven. ,,Er was veel aandacht van schrijvende pers en radio. En gelukkig trokken de lezingen niet alleen wetenschappers, maar ook kantoorbedienden en Hema-medewerkers.” Een harde eis voor het boek was dat het begrijpelijk geschreven moest worden. ,,Ik heb de auteurs voorgehouden dat men het in Bodegraven moest kunnen lezen. Daar heb ik nooit commentaar op gekregen; blijkbaar wisten de schrijvers met deze omschrijving wat er van hun verwacht werd.”

Het boek ‘Teken en betekenis’ gaat over de meest uiteenlopende onderwerpen: villa’s, koeien, robots, neurale netwerken, Rembrandt, poëzie, pygmeeën, wolken, cadeautjes en nog veel meer. Semiotiek is de discipline waarin onderzocht wordt hoe mensen tekens gebruiken en uitleggen, en de problemen die zich voordoen bij denken, redeneren en interpreteren. Die processen hebben Van der Lubbes belangstelling omdat ze relevant zijn voor zijn vakgebied: kunstmatige intelligentie.
Staphorst

,,Semiotici kom je tegen op alle terreinen”, zegt Van der Lubbe. ,,Aan het boek is meegewerkt door filosofen, literatuurtheoretici, sociologen, een psycholoog, een jurist, een theologe, een filmtheoreticus, een musicoloog.” Van der Lubbes voorkeur voor multidisciplinaire benaderingen is bekend in Delft. Het maakt hem tot een buitenbeentje aan de TU: ,,De Delftse wetenschappelijke scene is nog cartesiaans. Het bipolaire denken dat daarbij hoort is een overblijfsel uit de Renaissance. Veel onderzoekers zijn er nog steeds van overtuigd dat hun bevindingen universele geldigheid hebben.”

Sinds zijn kennismaking met de semiotiek gelooft Van der Lubbe daar niet meer zo in: ,,We hebben met z’n allen afgesproken dat we de natuur via een vaste methode en regelmaat gaan onderzoeken, en stellen vervolgens met schrik vast dat zich regelmatigheden voordoen. Ik denk dat zulke wetmatigheden al besloten liggen in de methoden van onderzoek.” Van der Lubbe pleit daarom voor ontzuiling van de strikt gescheidenwetenschappelijke disciplines met hun eigen onderzoeksmethoden.

Die toenadering tussen de vakgebieden ziet hij niet tot stand komen door de recente clustering van de Delftse faculteiten. ,,Organisatorisch is dat een mooie stap, maar inhoudelijk stelt het niets voor. De Delftse bloedgroepen blijven binnen de clusters gewoon naast elkaar bestaan. Het is niets meer dan een vrijage met de buurman. Zeg maar de Staphorster variant. Echte uitdaging moet je veel verder zoeken. Daar komen trouwens ook mooiere kinderen van.”
Wolken

De semiotiek heeft een filosofische achtergrond. ,,Descartes en dat soort vogels gingen uit van een strikte scheiding van lichaam en geest, subject en object, en werkelijkheid en interpretatie”, legt Van der Lubbe uit. ,,De centrale thema’s van de filosofie waren altijd entiteiten. Nooit de processen. Maar juist processen als redeneren en concluderen zijn interessant bij kunstmatige intelligentie. Wil je uiteindelijk een computer betekenis laten toekennen aan verschijnselen, dan heb je inzicht nodig in de menselijke denkprocessen.”

Een concrete toepassing van kunstmatige intelligentie is het apparaat bij Elektrotechniek dat weersvoorspellingen doet. ,,Je geeft dat kastje elk half uur een satellietfoto, zoals wij die ’s avonds ook in het journaal zien”, zegt Van der Lubbe. ,,Daarnaast stop je er kennis in over verschillende wolkentypen. Tot slot zuig je een paar meteorologen uit over de regels van weersontwikkelingen en je stopt die informatie ook in het toestel. Als het kastje nu de juiste combinaties maakt, kan het dus betrouwbare weersvoorspellingen doen.”

De vraag is natuurlijk of je dat ‘intelligent’ kunt noemen. Van der Lubbe bevestigt dat: ,,Vroeger was je intelligent als je véél wist. Nu computers de mens al lang ingehaald hebben op dat gebied, verschuift de mens zijn definitie. Tegenwoordig heet het bijvoorbeeld intelligent als je weet waar je kennis moet zoeken, en een zekere creativiteit bezit. Als mens willen we eigenlijk gewoon uniek blijven.”
Erkenning

Direct na de presentatie van het boek in Haarlem vertrekt Van der Lubbe naar de Verenigde Staten voor een lezingenserie. ,,Op uitnodiging van de Amerikaanse overheid”, voegt hij niet zonder trots toe. ,,De club van Elektrotechnische ingenieurs heeft daar recentelijk nog een conferentie gehouden over semiotiek. Voor het eerst kwamen ingenieurs en filosofen bij elkaar. Een unieke situatie. Ik zie dat als een erkenning van het werk waarmee ik al jaren bezig ben. En ik constateer dat de TU Delft op dit gebied al een heel eind voorop loopt.”

In het Teylers Museum te Haarlem werd vrijdag het boek ‘Teken en betekenis’ gepresenteerd. Met de verzameling voordrachten tracht de Delftse docent dr.ir. J.C.A. van der Lubbe de kloven tussen de verzuilde wetenschappen overbruggen.

Er zijn veel flessen wijn weggespoeld en talloze sigaren verstookt voordat het boek van Van der Lubbe en zijn Utrechtse collega prof.dr. A.J.A. van Zoest het licht zag. Negentien restaurants, hotels en cafés door het hele land vormden het nevelige decor van de besprekingen tussen de twee. Resultaat: vijftien artikelen over semiotiek, een caleidoscopische hoeveelheid onderwerpen en vele wetenschappelijke invalshoeken.

De artikelen in het boek ‘Tekens en betekenis’ zijn samenvattingen van een lezingenreeks over semiotiek in het Haarlemse museum. ,,Een groot succes”, memoreert van der Lubbe, thuis in Bodegraven. ,,Er was veel aandacht van schrijvende pers en radio. En gelukkig trokken de lezingen niet alleen wetenschappers, maar ook kantoorbedienden en Hema-medewerkers.” Een harde eis voor het boek was dat het begrijpelijk geschreven moest worden. ,,Ik heb de auteurs voorgehouden dat men het in Bodegraven moest kunnen lezen. Daar heb ik nooit commentaar op gekregen; blijkbaar wisten de schrijvers met deze omschrijving wat er van hun verwacht werd.”

Het boek ‘Teken en betekenis’ gaat over de meest uiteenlopende onderwerpen: villa’s, koeien, robots, neurale netwerken, Rembrandt, poëzie, pygmeeën, wolken, cadeautjes en nog veel meer. Semiotiek is de discipline waarin onderzocht wordt hoe mensen tekens gebruiken en uitleggen, en de problemen die zich voordoen bij denken, redeneren en interpreteren. Die processen hebben Van der Lubbes belangstelling omdat ze relevant zijn voor zijn vakgebied: kunstmatige intelligentie.
Staphorst

,,Semiotici kom je tegen op alle terreinen”, zegt Van der Lubbe. ,,Aan het boek is meegewerkt door filosofen, literatuurtheoretici, sociologen, een psycholoog, een jurist, een theologe, een filmtheoreticus, een musicoloog.” Van der Lubbes voorkeur voor multidisciplinaire benaderingen is bekend in Delft. Het maakt hem tot een buitenbeentje aan de TU: ,,De Delftse wetenschappelijke scene is nog cartesiaans. Het bipolaire denken dat daarbij hoort is een overblijfsel uit de Renaissance. Veel onderzoekers zijn er nog steeds van overtuigd dat hun bevindingen universele geldigheid hebben.”

Sinds zijn kennismaking met de semiotiek gelooft Van der Lubbe daar niet meer zo in: ,,We hebben met z’n allen afgesproken dat we de natuur via een vaste methode en regelmaat gaan onderzoeken, en stellen vervolgens met schrik vast dat zich regelmatigheden voordoen. Ik denk dat zulke wetmatigheden al besloten liggen in de methoden van onderzoek.” Van der Lubbe pleit daarom voor ontzuiling van de strikt gescheidenwetenschappelijke disciplines met hun eigen onderzoeksmethoden.

Die toenadering tussen de vakgebieden ziet hij niet tot stand komen door de recente clustering van de Delftse faculteiten. ,,Organisatorisch is dat een mooie stap, maar inhoudelijk stelt het niets voor. De Delftse bloedgroepen blijven binnen de clusters gewoon naast elkaar bestaan. Het is niets meer dan een vrijage met de buurman. Zeg maar de Staphorster variant. Echte uitdaging moet je veel verder zoeken. Daar komen trouwens ook mooiere kinderen van.”
Wolken

De semiotiek heeft een filosofische achtergrond. ,,Descartes en dat soort vogels gingen uit van een strikte scheiding van lichaam en geest, subject en object, en werkelijkheid en interpretatie”, legt Van der Lubbe uit. ,,De centrale thema’s van de filosofie waren altijd entiteiten. Nooit de processen. Maar juist processen als redeneren en concluderen zijn interessant bij kunstmatige intelligentie. Wil je uiteindelijk een computer betekenis laten toekennen aan verschijnselen, dan heb je inzicht nodig in de menselijke denkprocessen.”

Een concrete toepassing van kunstmatige intelligentie is het apparaat bij Elektrotechniek dat weersvoorspellingen doet. ,,Je geeft dat kastje elk half uur een satellietfoto, zoals wij die ’s avonds ook in het journaal zien”, zegt Van der Lubbe. ,,Daarnaast stop je er kennis in over verschillende wolkentypen. Tot slot zuig je een paar meteorologen uit over de regels van weersontwikkelingen en je stopt die informatie ook in het toestel. Als het kastje nu de juiste combinaties maakt, kan het dus betrouwbare weersvoorspellingen doen.”

De vraag is natuurlijk of je dat ‘intelligent’ kunt noemen. Van der Lubbe bevestigt dat: ,,Vroeger was je intelligent als je véél wist. Nu computers de mens al lang ingehaald hebben op dat gebied, verschuift de mens zijn definitie. Tegenwoordig heet het bijvoorbeeld intelligent als je weet waar je kennis moet zoeken, en een zekere creativiteit bezit. Als mens willen we eigenlijk gewoon uniek blijven.”
Erkenning

Direct na de presentatie van het boek in Haarlem vertrekt Van der Lubbe naar de Verenigde Staten voor een lezingenserie. ,,Op uitnodiging van de Amerikaanse overheid”, voegt hij niet zonder trots toe. ,,De club van Elektrotechnische ingenieurs heeft daar recentelijk nog een conferentie gehouden over semiotiek. Voor het eerst kwamen ingenieurs en filosofen bij elkaar. Een unieke situatie. Ik zie dat als een erkenning van het werk waarmee ik al jaren bezig ben. En ik constateer dat de TU Delft op dit gebied al een heel eind voorop loopt.”