Ondergronds in Kalimantan

“We hebben supergoede data verzameld”, zegt drs. Rory Dalman (Civiele Techniek en Geowetenschappen) enthousiast. Hij wijst op een plaatje op zijn scherm. Waar een leek alleen een vaag patroon van blauwe, gele en rode stipjes ziet, onderscheidt Dalman de ondergrondse lagen van de Mahakamdelta in Indonesië. Hij is net terug uit het getijdengebied in Kalimantan, het Indonesische deel van Borneo.
Met acht kilometer per uur voer hij in een bootje door de delta en bracht zo meer dan vierhonderd strekkende kilometer ondergronds in kaart. “We zien alles heel precies. Zelfs laagjes van twintig centimeter”, vertelt de geoloog. “Het wordt nog een hele klus om al die data te interpreteren.”
Dalman werkt met andere Nederlandse en Indonesische onderzoekers aan het East Kalimantan Programma. Dat programma heeft het doel de effecten in kaart te brengen van zeespiegelstijging, klimaatverandering en menselijk ingrijpen op het verleden, het heden en de toekomst van de Mahakamdelta. De geoloog is vooral geïnteresseerd in hoe de delta is ontstaan.
Grofweg is dat wel bekend. De rivieren die naar zee stroomden, brachten het slib mee dat ze onderweg verzamelden. Veel van dat slib verdween in de zee. Maar de zee bracht bij vloed een deel terug het land op. “Het resultaat van die twee processen is in de Mahakamdelta heel mooi te zien”, vertelt Dalman. “Je ziet vrij rechte geulen naar zee stromen en daartussen kronkels die alleen verbonden zijn met de zee.”
Dalman wil ook tijdstippen aan dit proces plakken. Hij wil niet alleen weten hoe de verschillende grondlagen en geulen zich ontwikkelen, maar ook hoe snel. Voor Dalman is dat vooral wetenschappelijk interessant. Anderen kunnen met die informatie beter inschatten hoe het gebied reageert op menselijk ingrijpen, zoals de garnalenkwekerijen in het gebied.
Met talloze bakken vol garnalen zit de mens de natuur in de Mahakamdelta behoorlijk in de weg. “Als de zeespiegel stijgt, is veel sediment nodig om dat op te heffen”, legt Dalman uit. De garnalenkwekerijen die de sedimentstroom hinderen, lopen daardoor mogelijk zelf gevaar. “Eten de geulen straks de garnalenboeren op?”
De geoloog, die normaal al snel tot twintigduizend jaar terug gaat in de tijd, zocht naar antwoorden in de ‘recente’ geschiedenis. Met de parametric echosounder aan zijn boot keek hij tot ongeveer vijfduizend jaar terug. Hij bracht de grond, tot twintig meter diep, onder de meanderende getijdengeultjes in kaart.
Nu hij de gegevens heeft, begint Dalmans postdoconderzoek eigenlijk pas. “Natuurlijk is het zo dat een laag jonger is dan de grondlaag waarop hij ligt”, zegt Dalman. “Maar geologische processen gaan niet netjes continu.” Hij wijst op plaatjes die hij maakte met gegevens uit het gebied. Een geul die oude lagen wegslijt. En twee tot vier meter hoge ‘puisten’ van modder die door gas omhoog zijn gestuwd. “Het moeilijkst zijn nog de periodes waarvan je geen afzetting terugvindt. Dan ben je zo een paar duizend jaar kwijt.”
Op zijn plaatjes kan Dalman de relatieve leeftijd en hardheid van de grondlagen zien. Welk materiaal het precies is en hoe oud de laag is, dat hoort hij pas over een half jaar. Dan pas krijgt hij de analyses van de grond die hij met boringen omhoog liet halen. En dan pas kan hij een driedimensionale kaart maken van de ondergrond. Althans, een schatting daarvan.
Is dat niet erg veel werk voor een schatting? Het is het lot van de geoloog, legt Dalman uit. “Chemici en natuurkundigen kunnen experimenten doen.” Maar zo makkelijk is het leven van de geoloog niet. “Voor ons ligt alleen de uitkomst er. Het experiment heeft de afgelopen duizenden jaren plaatsgevonden.” Met modellen proberen geologen die tijd in kaart te brengen. “Dat is onze hypothese, waarover we steeds meer informatie verzamelen”, vertelt Dalman. “Tja, het is een beetje behelpen. Maar sterrenkundigen hebben hetzelfde probleem.”