Drinkwatertekort: ‘Grootschalig ingrijpen is lastig’

Het RIVM meldde begin april een dreigend drinkwatertekort en een gebrek aan wateropslagcapaciteit in Nederland. Dat heeft deels te maken met een botsing van ruimtelijke belangen, zeggen hoogleraar drinkwaterkwaliteit en zuivering prof.dr.ir. Doris van Halem en drinkwatertechnoloog prof.dr.ir. Jan Peter van der Hoek desgevraagd. Waar natuur of landbouw is, kun je niet altijd drinkwater opslaan.

In september 2022 waarschuwde de vereniging van waterbedrijven voor een dreigend drinkwatertekort. Nu doet het RIVM dat. Is de overheid al begonnen aan een oplossing?
Van der Hoek: “Ze zijn in elk geval wakker geworden. Vanaf 2018 zagen we al drogere zomers door klimaatverandering, maar het tekort is door de groei van de bevolking nog nijpender geworden. Het onderwerp staat wel wat beter op de politieke agenda. De overheid kijkt onder andere naar de mogelijkheden om het woningbesluit aan te passen. In België krijgt elke nieuwbouwwoning een verplicht reservoir in de tuin voor regenwater. Misschien is dat ook een oplossing voor Nederland.”

Wat maakt het drinkwatertekort zo’n ingewikkeld probleem?
Van Halem: “In het midden van de vorige eeuw hebben we een grote sprong gemaakt in bescherming van onze volksgezondheid met zowel drinkwatervoorzieningen als de aanleg van riolering. Daar hebben we nu nog steeds veel profijt van. Maar het betekent ook dat grootschalig ingrijpen lastig is. Er spelen allerlei ruimtelijke belangen. Voor het opslaan van drinkwater is ruimte nodig, net als voor natuur en landbouw. Al kun je dat soms combineren.
Zo heeft Evides, dat het water in Delft levert, een opslaggebied in natuurgebied De Biesbosch. Dat is een watervoorraad voor enkele weken tot maanden. Zo’n groot reservoir aanleggen is niet zo makkelijk. Je moet zoeken naar de combinatie van natuur en wateropslag. Of ondergronds opslaan.”

‘Misschien kun je de Veluwe als één groot waterreservoir gebruiken’

Van der Hoek: “Je zou misschien de Veluwe als één groot waterreservoir kunnen gebruiken. Als er te veel neerslag valt, dan laat je het daar in de bodem lopen. Het probleem is wel: als je water uit een ander gebied in de bodem laat, beïnvloed je de vegetatie en ecologie. Daar moet je goed naar kijken.”

Hoe ziet de drinkwaterreserve rond Delft eruit?
Van der Hoek: “In Delft is het drinkwatertekort minder nijpend dan bijvoorbeeld in het oosten van het land. Daar zijn de waterbedrijven afhankelijk van grondwater. Dat peil mag niet te laag staan, want dan wordt de bodem te droog. Je kunt dus niet te veel water oppompen. Rondom Delft gebruikt Evides vooral oppervlaktewater, zoals uit de Maas en de Rijn. Dat is minder problematisch dan het gebruik van grondwater, want rivierwater wordt sneller aangevuld vanuit de bron.”
Van Halem: “In deze regio stijgt de drinkwatervraag enorm, want er zijn veel nieuwe woningen gepland. Dus naast het gebruik per huishouden omlaag krijgen, moet je op zoek gaan naar nieuwe bronnen. Anders loop je achter de feiten aan.”

Kan nieuwe technologie helpen om het tekort aan te pakken?
Van Halem: “Dat zou kunnen. Naast het gebruik van zout water, kijkt drinkwaterbedrijf Dunea bijvoorbeeld naar zuivering van oppervlaktewater uit het Valkenburgsemeer. Deze bron vraagt een intensievere zuivering dan duinwater, maar biedt wel extra berging en capaciteit.”
Van der Hoek: “Technologisch gezien is die zuivering vrij eenvoudig. Je kunt het water door een membraan duwen. Tachtig procent van het brakwater wordt dan drinkwater. De andere twintig procent is een afvalstroom met zout en andere vervuilingen erin. De TU onderzoekt hoe we dat afvalpercentage kunnen verminderen.

‘Sommige mensen willen hun drinkwater liever niet uit afvalwater maken’

Nu zuiveren we afvalwater en lozen we het in bijvoorbeeld een rivier. Vervolgens pompen we verderop water omhoog om er drinkwater van te maken. Kun je niet direct drinkwater maken van afvalwater?
Van der Hoek: “Dat kan technologisch gezien zeker, maar dat staat nog behoorlijk in de kinderschoenen. Ook heb je te maken met perceptie. Sommige mensen willen hun drinkwater liever niet uit afvalwater. Bovendien denken ze: ‘Ik zie zoveel water om mij heen in Nederland, waarom gebruiken we afvalwater?’ Je moet er een heel strenge kwaliteitsbewaking op zetten.”
“De regels voor het zuiveren van afvalwater worden ook strenger. Er is momenteel een nieuwe EU-richtlijn in de maak. Medicijnresten moeten in het nieuwe voorstel worden verwijderd en de normen voor fosfaat en stikstof worden strenger. Als ze zo streng worden, dan gaat het gezuiverde afvalwater al richting drinkwaterkwaliteit. Kun je dan niet door? De vraag is dan: vul ik de waterbuffers in de natuur aan of maak ik er gewoon drinkwater van?”