Terugkeer van beroemde slinger

Oud-studenten herinneren zich het magische moment als de slinger van Foucault werd opgehangen in het statige trappenhuis. Zij vergaapten zich aan de slinger die de draaiing van de aarde liet zien. Een van die studenten was dr.ir. Jan Grashuis. Hij studeerde vanaf 1959 natuurkunde in het voormalige Laboratorium voor Technische Physica der Technische Hogeschool Delft.

Toen hij hoorde dat studentenhuisvester Duwo, die de woningen in het voormalige lab beheert, op zoek was naar een slinger van Foucault kon hij Duwo direct verder helpen. “Ik had hem op voorraad in mijn winkel”, zegt hij. “Dat uitgerekend ik als voormalig student die slinger heb geleverd, vind ik fantastisch.”

Een slinger van Foucault kost al snel duizenden euro’s. “Deze slinger kostte ‘slechts’ 297 euro”, weet Grashuis, die na zijn studie in Delft promoveerde in de natuurkunde in Nijmegen. “Hij is zoveel goedkoper, omdat het een passief ding is. In veel slingers zit een klein mechanisme, waardoor de slinger door blijft gaan. Dat is bij deze slinger niet zo. Na verloop van tijd stopt hij vanzelf.”

De slinger hangt niet constant in het trappenhuis. Uit angst voor diefstal of een dronken student die er tegenaan schopt. Er wordt nog gezocht naar een oplossing om de slinger zichtbaar en beschermd op te hangen.

Grashuis kocht de slinger een paar jaar geleden van de Spaanse kunstenaar Marc Boada. “In mijn winkel heb ik veel van zijn spullen, zoals een grafieten ring die boven vier magneten zweeft.”

Grashuis verzamelt technische spullen. Hij werkte decennia lang als wetenschapper in de medische technologie bij de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij zette in de jaren zeventig onder meer medische informatica en medische beeldverwerking op. Van over de hele wereld haalde hij technische spellen, puzzels en mooie kunstobjecten gerelateerd aan de natuurkunde. In 1995 verkocht hij een paar objecten vanuit zijn flatwoning en begon een website. “Ik had een goed salaris als wetenschapper en was niet uit op winst.”

Toch was het zijn droom om een fysieke winkel te hebben waar mensen al die wonderbaarlijke spullen konden kopen. Drie jaar geleden werd die droom werkelijkheid. Grashuis opende Arabesk in het Rotterdamse Kralingen. Een winkel met puzzels en spellen gerelateerd aan de natuur-, wiskunde en logica. “De winkel is voor mij een missie. Ik wil laten zien hoe leuk dingen zijn die je vrijwel nergens kunt krijgen.”

Wie Arabesk binnenstapt wordt omringd door kubusspellen en aangestaard door knuffels van Charles Darwin en Galileo Galilei. In de etalage staat een blikvanger. Een andere slinger, die wat weg heeft van de slinger van Foucault, maar het niet is. Onder zit een grote schaal met zand, daarin tekent een speerpuntvormig object subtiel figuren. “Er zijn twee verschillende frequenties in het ophangsysteem, waardoor de meest wonderlijke figuren in het zand verschijnen. Dat zijn de zogenaamde Lissajous figuren, vernoemd naar de beroemde Franse fysicus Jean-Antoine Lissajous (1822-1880) die met behulp van een oscilloscoop onbekende frequenties opspoorde.”

De eerste keer dat Grashuis de slinger zag, werd deze gepresenteerd door een kunstenaar. “Hij legde helemaal verkeerd uit hoe het werkte. Ik heb hem verteld hoe mooi ik de slinger vond, maar ook de fysica uitgelegd. Daarom maakte hij een slinger speciaal voor mij.”

Grashuis vindt de Levitron Omega in zijn winkel het mooiste. Met behulp van magneten en gyroscopische effecten laat hij een tol zweven. De gepensioneerde Grashuis verandert welhaast in een kleine jongen, die met energie, liefde en groot enthousiasme een natuurkundige truc toont. De eerste paar keren zweeft de tol heel even. “Je mag pas ‘o’ roepen als ik het zeg.” De poging daarna zweeft de tol langdurig. “Dit is toch fantastisch? Ik doe dit dagelijks. Deze spullen laten zien hoe magisch natuurkunde is.”

Door tien uur lang met grondmicrofoons te luisteren naar de ruisende woestijnbodem van het Midden-Oosten hebben onderzoekers uit de groep van geofysicus prof.dr.ir. Kees Wapenaar en Shell zinnige informatie over de ondergrond verkregen. Zij toonden aan dat je niet altijd explosieven, hoogfrequente microgolven of trilplaten nodig hebt voor seismisch onderzoek.

Vanwege dit soort onderzoek naar natuurlijke achtergrondruis, iets waar Wapenaar zich al jaren mee bezig houdt, ontvangt de hoogleraar dit jaar de Virgil Kauffman Gold Medal van de Society of Exploration Geophysicists, de grootste internationale vereniging voor toegepaste geofysica.

Dr. Deyan Draganov, Veni-postdoc bij de sectie van Wapenaar, ontvangt de Clarence Karcher Award, een prijs voor baanbrekend onderzoek door jonge veelbelovende geofysici tot 35 jaar.