Vier Spinoza- en twee Stevinwinnaars

Wetenschapsfinancier NWO heeft de winnaars vrijdag bekendgemaakt tijdens wetenschapsfestival Bessensap in Amsterdam. De laureaten van de premies krijgen 2,5 miljoen euro voor hun onderzoek.

De Spinozapremies staan bekend als de Nederlandse Nobelprijzen: het zijn de hoogste onderscheidingen in de Nederlandse wetenschap, bedoeld voor wetenschappers die baanbrekend werk verrichten.

Stevinpremie

NWO hoopt dat de nieuwe Stevinpremies dezelfde status krijgen. Bij de Spinozapremie ligt de nadruk op het wetenschappelijke werk en fundamentele vraagstukken, terwijl de Stevinpremie in de eerste plaats de maatschappelijke impact honoreert.

Bij het grote publiek is historicus en terrorismedeskundige Beatrice de Graaf (Universiteit Utrecht) vermoedelijk de bekendste naam: zij krijgt de Stevinpremie. “De Graaf weet zeer abstracte concepten te vertalen naar praktische discussies zonder daarbij de wetenschappelijke nuance uit het zicht te verliezen”, vindt NWO.

De andere Stevinpremie gaat naar viroloog Marion Koopmans (Erasmus MC Rotterdam). Zij onderzoekt hoe virussen van dieren op mensen overspringen en hoe besmettelijke ziektes als ebola en zika te beteugelen zijn: ook bij uitstek wetenschappelijk werk met een grote impact op de wereld.

Fundamenteel onderzoek

De Spinozapremies zijn op fundamenteler onderzoek gericht, maar ook hier springen de mogelijke toepassingen in het oog. Organisatiepsycholoog Carsten de Dreu (Universiteit Leiden) doet onderzoek naar conflicten, onderhandelingsprocessen, besluitvorming en creativiteit binnen kleine groepen. Een van zijn ontdekkingen: je hoeft niet dom te zijn om slechte beslissingen te nemen. Het kan ook aan de sociale structuren en groepsconflicten liggen.

Microbioloog John van der Oost (Wageningen University) is een van de grondleggers van een manier om met DNA te knutselen. Dankzij de CRISPR-Cas-techniek kunnen wetenschappers heel gericht genen verwijderen, toevoegen of veranderen. Volgens NWO is deze techniek een van de grootste revoluties in de levenswetenschappen en heeft de onderzoeksgroep van Van der Oost er een belangrijke bijdrage aan geleverd.

De laatste twee winnaars houden zich allebei bezig met het ‘cytoskelet’ dat voor de vorm, stevigheid en flexibiliteit van cellen zorgt. Celbioloog Anna Akhmanova (Universiteit Utrecht) is een pionier in het gebruik van de nieuwste celbiologische technieken, zegt NWO. Akhmanova liet zien waar het cytoskelet voor dient en welke mechanismen daarbij komen kijken.

Biofysicus Marileen Dogterom (TU Delft) kijkt ook naar het cytoskelet, maar dan naar de natuurkunde die eraan ten grondslag ligt. Dogterom wist de krachten te meten die de superkleine buisjes van het cytoskelet uitoefenen tijdens celdeling. Dogterom is ook de drijvende kracht achter het nationale consortium BaSyc (Building a Synthetic Cell), dat een kunstmatige levende cel probeert te bouwen.

Op voordracht

Een Spinozapremie kun je niet aanvragen, zoals een gewone beurs van NWO. Kandidaten worden voorgedragen door onder meer de rectoren van universiteiten, NWO- en KNAW-afdelingen en het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren. Bij de Stevinpremies mag ook het bedrijfsleven meedenken.

De premies worden in september uitgereikt. Inclusief de nieuwe laureaten kent Nederland nu 89 Spinozalaureaten en 2 Stevinlaureaten.

Simon Stevin (1548-1620) was wiskundige, natuurkundige en ingenieur. Hij is onder meer bekend vanwege zijn zeilwagen, een soort zeilboot die over het strand kon rijden. Baruch Spinoza (1632-1677) was een van de grootste filosofen uit de Verlichting. Hij pleitte voor de vrijheid van meningsuiting en van godsdienst. Ook stelde hij dat God niet de schepper van het universum is, maar het universum zelf.

HOP, Bas Belleman