Onderzoekscasus 9-11

In december 1983 hielden twee Amerikaanse astronomen, Gerry Neugebauer en James Houck, een persconferentie over de nieuwe waarnemingen van de Nasa-satelliet Iras. Een routineklus: Nasa vertelt op gezette tijden wat haar satellieten zoal hebben waargenomen. Maar ditmaal pakte het anders uit, toen Houck tussen neus en lippen door liet vallen dat Iras in het infrarood een object had waargenomen waarvan de herkomst niet direct duidelijk was. Het kon van alles zijn, misschien zelfs wel een extra planeet. Kort daarop kopte de kwaliteitskrant The Washington Post dat Nasa een nieuwe planeet had gevonden, zo groot als Jupiter.

Nog altijd zingt het verhaal rond. Pseudowetenschappers gingen met de waarneming aan de haal: Nasa zou het bestaan kennen van een ‘Planeet X’ die op de aarde afstormt, en een complot hebben gesmeed om de ontdekking geheim te houden. De werkelijkheid is dat het infraroodsignaal helemaal geen planeet was, maar gewoon een saai, veraf gelegen sterrenstelsel.

Iets dergelijks overkwam de TU Delft bij de Studium Generale-reeks over 9-11. Een goedbedoelde poging om het instorten van de Twin Towers te behandelen als civieltechnische onderzoekscasus, werd uitgelegd als een poging om aan te tonen dat niet terroristen, maar de CIA de flats heeft neergehaald.

Had Studium Generale (SG) dat kunnen voorzien? Ja en nee. Ja: het hielp niet erg mee dat Studium Generale aankondigde dat ‘studenten van de TU Delft gaan proberen de waarheid achter de aanslagen op het WTC en het Pentagon te achterhalen’. In de kranten zorgde dat voor vileine columns en pijnlijke koppen: ‘Was 9-11 toch een complot?’, ‘Complottheorie niet langer omstreden’, ‘Studenten zoeken de waarheid’. De TU, in verlegenheid gebracht, ging ertoe over de boodschap per persbericht te nuanceren.

Aan de andere kant kun je het SG nauwelijks kwalijk nemen dat men op een opvallende manier de schijnwerpers zoekt. Dat is immers gewoon haar plicht. En, hoewel het wrang is om te zeggen, SG is daarin glansrijk geslaagd.

Het diepere probleem is dat de TU verstrikt raakte in een begripsverwarring. De universiteit heeft een naam hoog te houden als het gaat om betrouwbaar, wetenschappelijk onderzoek. En het zomerproject rond 9-11 kwam voor het voetlicht als onderdeel van datzelfde hoogwaardige onderzoek. In werkelijkheid was er natuurlijk gewoon sprake van een korte, interessante vingeroefening in de wetenschap. Een zomerproject voor studenten.

Het incident herinnert de campus aan een belangrijke les. Natuurlijk is het belangrijk om reclame te maken en onderzoek te populariseren. Maar nooit zonder oog te houden voor de keerzijde: dat er altijd mensen zijn die maar half luisteren en de woorden van de wetenschapper gijzelen om een of andere buitenissige opvatting te staven. Het is te hopen dat de buitenwereld niet de onjuiste indruk is bijgebleven: dat de TU zou zijn toegetreden tot de geloofsgemeenschap die meent dat de CIA de Twin Towers heeft geslecht. De ervaring leert dat de echo’s van de al te sappig geformuleerde persverklaringen nog tientallen jaren kunnen rondgalmen door het klankvat van de samenleving.

In december 1983 hielden twee Amerikaanse astronomen, Gerry Neugebauer en James Houck, een persconferentie over de nieuwe waarnemingen van de Nasa-satelliet Iras. Een routineklus: Nasa vertelt op gezette tijden wat haar satellieten zoal hebben waargenomen. Maar ditmaal pakte het anders uit, toen Houck tussen neus en lippen door liet vallen dat Iras in het infrarood een object had waargenomen waarvan de herkomst niet direct duidelijk was. Het kon van alles zijn, misschien zelfs wel een extra planeet. Kort daarop kopte de kwaliteitskrant The Washington Post dat Nasa een nieuwe planeet had gevonden, zo groot als Jupiter.

Nog altijd zingt het verhaal rond. Pseudowetenschappers gingen met de waarneming aan de haal: Nasa zou het bestaan kennen van een ‘Planeet X’ die op de aarde afstormt, en een complot hebben gesmeed om de ontdekking geheim te houden. De werkelijkheid is dat het infraroodsignaal helemaal geen planeet was, maar gewoon een saai, veraf gelegen sterrenstelsel.

Iets dergelijks overkwam de TU Delft bij de Studium Generale-reeks over 9-11. Een goedbedoelde poging om het instorten van de Twin Towers te behandelen als civieltechnische onderzoekscasus, werd uitgelegd als een poging om aan te tonen dat niet terroristen, maar de CIA de flats heeft neergehaald.

Had Studium Generale (SG) dat kunnen voorzien? Ja en nee. Ja: het hielp niet erg mee dat Studium Generale aankondigde dat ‘studenten van de TU Delft gaan proberen de waarheid achter de aanslagen op het WTC en het Pentagon te achterhalen’. In de kranten zorgde dat voor vileine columns en pijnlijke koppen: ‘Was 9-11 toch een complot?’, ‘Complottheorie niet langer omstreden’, ‘Studenten zoeken de waarheid’. De TU, in verlegenheid gebracht, ging ertoe over de boodschap per persbericht te nuanceren.

Aan de andere kant kun je het SG nauwelijks kwalijk nemen dat men op een opvallende manier de schijnwerpers zoekt. Dat is immers gewoon haar plicht. En, hoewel het wrang is om te zeggen, SG is daarin glansrijk geslaagd.

Het diepere probleem is dat de TU verstrikt raakte in een begripsverwarring. De universiteit heeft een naam hoog te houden als het gaat om betrouwbaar, wetenschappelijk onderzoek. En het zomerproject rond 9-11 kwam voor het voetlicht als onderdeel van datzelfde hoogwaardige onderzoek. In werkelijkheid was er natuurlijk gewoon sprake van een korte, interessante vingeroefening in de wetenschap. Een zomerproject voor studenten.

Het incident herinnert de campus aan een belangrijke les. Natuurlijk is het belangrijk om reclame te maken en onderzoek te populariseren. Maar nooit zonder oog te houden voor de keerzijde: dat er altijd mensen zijn die maar half luisteren en de woorden van de wetenschapper gijzelen om een of andere buitenissige opvatting te staven. Het is te hopen dat de buitenwereld niet de onjuiste indruk is bijgebleven: dat de TU zou zijn toegetreden tot de geloofsgemeenschap die meent dat de CIA de Twin Towers heeft geslecht. De ervaring leert dat de echo’s van de al te sappig geformuleerde persverklaringen nog tientallen jaren kunnen rondgalmen door het klankvat van de samenleving.