‘Als de pezen protesteren, moet de voet op de rem’

br />
‘Na de hele dag ingespannen beeldschermwerk ‘s avonds nog even een fel computerspelletje spelen om je score te verbeteren of op Internet surfen, liefst met veel dubbelklikken. Dit werkt nog beter als je goed voorover gebogen of juist onderuit gezakt in je stoel zit.’ Volgens PC-Magazine is dit dé manier om RSI te krijgen. RSI staat voor Repetitive Strain Injuries, een verzamelnaam voor aandoeningen ten gevolge van herhaalde belasting. Een bekend voorbeeld is de tenniselleboog, maar beeldschermwerkers vormen sinds de jaren tachtig een nieuwe risicogroep.

In de Verenigde Staten, waar de automatiseringsgolf begon, wordt gerapporteerd dat vijftien procent van de veertig miljoen beeldschermwerkers op de één of andere manier last heeft van RSI. Hoeveel mensen in Nederland rondlopen met RSI-klachten is niet bekend. In 1986 liet het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een onderzoek doen onder 222 beeldschermwerkers. 37 Procent daarvan bleek meer dan eens per week klachten aan spieren en gewrichten te hebben. In een grootschaliger onderzoek onder bijna dertienhonderd secretaresses bleek dat 43 procent klachten heeft in nek en schouders. Vijftien procent klaagt over last in armen en ellebogen, en negen procent in de polsen.
Bureau-fitness

Door een verkeerde houding, ergonomische onvolkomenheden en stress raken spiergroepen en pezen in schouder, nek en armen bij intensief gebruik van toetsenbord of muis snel overbelast. In ernstige gevallen en bij veronachtzaming kunnen blijvende klachten het gevolg zijn.

,,Bij beginnende stekende pijn in de onderarmen of polsen moet je onmiddellijk erger zien te voorkomen”, houdt Anton Jellema ongeveer dertig aio’s (assistenten in opleiding) in een zaaltje bij Bouwkunde voor. ,,Als de pezen protesteren, moet de voet op de rem. Dan is rust geboden. Maar voorkomen is natuurlijk beter.”

Jellema is bedrijfsfysiotherapeut en heeft een eigen adviesbureau. Daarnaast werkt hij bij de faculteit Industrieel Ontwerpen als coördinator van het ergonomiepracticum. Hij raadt zijn gehoor aan om na maximaal twee uur beeldschermwerk even te pauzeren en enkele rekoefeningen te doen, de zogenaamde bureau-fitness. Ergonomische aanpassing van de werkplek kan ook een belangrijke rol spelen. Hoogte van het werkblad, afstand tot het scherm, ondersteuning van de armen, houding: het is allemaal erg belangrijk. ,,Maar alleen dáármee moet je de klachten niet proberen te bestrijden”, meent Jellema. ,,Belangrijk is dat je de werkdruk in de hand houdt.’ Stress is namelijk een belangrijke factor bij het ontstaan van RSI-klachten. Door stress laten mensen zich verleiden om in korte tijd grote hoeveelheden informatie in te voeren. En hetwerkt dubbelop omdat stress leidt tot een verkrampte toestand van schouders en nek, waardoor de bloedcirculatie verslechterd en klachten makkelijker optreden.

Met de automatisering is het werk steeds minder inspannend geworden en in feite teruggebracht tot een aantal identieke bewegingen die in hoog tempo worden uitgevoerd. De werkdruk is steeds verder opgevoerd omdat dit door de techniek mogelijk is geworden. ,,Aan de TU kun je vooral denken aan programmeurs, secretaresses en aio’s”, zegt Jellema. ,,Die moeten vaak onder druk en in kort tijdsbestek veel invoeren.” In welke mate RSI onder TU-werknemers voorkomt is niet bekend. Van de dertig aio’s bij de lezing zijn er enkelen met klachten; één is zelfs volledig uitgeschakeld voor het arbeidsproces.
Klikker

Bij te weinig bewegen worden de spieren in nek en schouders langdurig en lichtelijk aangespannen. Daardoor neemt de doorbloeding van de spieren af, en de afvalstoffen in de spier worden niet meer goed afgevoerd. Door de pijn die ontstaat spannen de spieren zich nog iets verder aan; de negatieve spiraal is in werking gezet. Ook de doorbloeding van de armen wordt minder. Maar bij intensief type-werk of ‘muizen’ is de behoefte aan doorbloeding daar juist het grootst. Het herstel van de spieren in de hand en polsen is daar dus niet optimaal, de balans tussen rust en activiteit is verstoord.

Fred van der Anker, aio bij WTM, kreeg zo’n anderhalf jaar geleden klachten aan onderarmen en elleboog. ,,Ik ben een enorme ‘klikker’ en doe bijna al het computerwerk met de muis”, zegt hij. ,,Eerst ben ik met mijn andere hand gaan werken, maar daar kreeg ik al snel dezelfde klachten.” Van der Anker liet eerst een arbo-adviseur langskomen en ging later naar de huisarts. Uiteindelijk bestelde hij op eigen initiatief een ‘voetmuis’, twee pedalen waarmee de muis bediend wordt. De klacht is daarmee nog niet verdwenen, maar in gedwongen rust ziet hij ook geen heil: ,,Die oplossing is in de praktijk bijna niet uit te voeren. Dat doe je gewoon niet zo snel. De discipline om door te werken is daarvoor te sterk.”

Een andere aio die bij Bouwkunde werkt en niet bij naam genoemd wil worden, loopt sinds twee weken in de ziektewet als gevolg van RSI. Voor de zomer begonnen enkele vage klachten op te treden, die na de zomer ernstig toenamen. Na twee dagen intensief computeren was het mis: ,,Ik kreeg pijnscheuten in mijn rug en ernstige tintelingen in de armen. Ik kon geen krant meer vasthouden. Gewone dingen werden plotseling een probleem, zoals groenten snijden, een tafel verschuiven of een deur op slot draaien. En dat zijn ze nog steeds.”

Bij de vervangende bedrijfsarts van de TU kreeg de aio geen gehoor: ,,Die vertelde dat hij wel vaker aio’s kreeg die even kwamen klagen om drie maanden ziektewet te claimen. Ik moest maar wat rustig aan doen en over een weekje zou het wel voorbij zijn. Daar word je behoorlijk door geïntimideerd.” De ‘patiënt’ modderde volgens eigen zeggen nog twee maanden door voordat het echt niet meer ging: ,,Je vraagt je in die periode af waar je mee bezig bent; de produktie is nul komma nul en de klachten verdwijnen niet. Eerst ga je gewoon door en besluit je wat minder aan het beeldscherm te werken en wat meerleeswerk te doen, daarna alleen nog maar leeswerk. Maar daar kom je uiteindelijk niet verder mee.”

Bij de ‘eigen’ bedrijfsarts kreeg de aio tenslotte wel gehoor. ,,Ik ben nu in de ziektewet, oefen bij een bewegingstherapeut en neem rust totdat het weer gaat.” Over opschorting van het aio-schap moet nog gepraat worden met de faculteit, iets waar ‘niet soepel over gedaan wordt’.
Setje

Ondanks de bovenstaande gevallen erkent bedrijfsarts P.N. van Bockhoven van de TU het verschijnsel RSI niet. ,,Het behoort tot het setje aandoeningen, waartoe ook ME, het burn-out syndroom en het instabiele bekken behoren. Medici weten daarmee tot nu toe geen raad. Er zijn weliswaar gegronde klachten, maar er is geen substraat voor te vinden.” Van Bockhoven beweert daarmee niet dat RSI niet bestaat, maar hij meent dat er onvoldoende bewijsmateriaal voorhanden is om bepaalde welomschreven symptomen als RSI te categoriseren. Als bedrijfsarts heeft hij wel mensen met ‘RSI-klachten’ gehad, maar ,,weinig dingen hebben slechts één oorzaak. Bovendien is de aandacht die er op dit moment gegeven wordt aan RSI niet congruent met de enkele gevallen waar het om gaat.”

Over de positie van Repetitive Strain Injuries in Nederland zegt bedrijfsfysiotherapeut Jellema: ,,Tot voor kort was RSI niet officieel erkend. Maar er is recentelijk een wao-uitkering toegekend aan iemand met RSI-klachten. In de status van RSI lijkt dus verandering te komen.”

Met de automatiseringsgolf hebben ook de bijbehorende lichamelijke klachten zich sterk verspreid. Binnen de TU vormen aio’s en secretaresses een risicogroep.

‘Na de hele dag ingespannen beeldschermwerk ‘s avonds nog even een fel computerspelletje spelen om je score te verbeteren of op Internet surfen, liefst met veel dubbelklikken. Dit werkt nog beter als je goed voorover gebogen of juist onderuit gezakt in je stoel zit.’ Volgens PC-Magazine is dit dé manier om RSI te krijgen. RSI staat voor Repetitive Strain Injuries, een verzamelnaam voor aandoeningen ten gevolge van herhaalde belasting. Een bekend voorbeeld is de tenniselleboog, maar beeldschermwerkers vormen sinds de jaren tachtig een nieuwe risicogroep.

In de Verenigde Staten, waar de automatiseringsgolf begon, wordt gerapporteerd dat vijftien procent van de veertig miljoen beeldschermwerkers op de één of andere manier last heeft van RSI. Hoeveel mensen in Nederland rondlopen met RSI-klachten is niet bekend. In 1986 liet het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een onderzoek doen onder 222 beeldschermwerkers. 37 Procent daarvan bleek meer dan eens per week klachten aan spieren en gewrichten te hebben. In een grootschaliger onderzoek onder bijna dertienhonderd secretaresses bleek dat 43 procent klachten heeft in nek en schouders. Vijftien procent klaagt over last in armen en ellebogen, en negen procent in de polsen.
Bureau-fitness

Door een verkeerde houding, ergonomische onvolkomenheden en stress raken spiergroepen en pezen in schouder, nek en armen bij intensief gebruik van toetsenbord of muis snel overbelast. In ernstige gevallen en bij veronachtzaming kunnen blijvende klachten het gevolg zijn.

,,Bij beginnende stekende pijn in de onderarmen of polsen moet je onmiddellijk erger zien te voorkomen”, houdt Anton Jellema ongeveer dertig aio’s (assistenten in opleiding) in een zaaltje bij Bouwkunde voor. ,,Als de pezen protesteren, moet de voet op de rem. Dan is rust geboden. Maar voorkomen is natuurlijk beter.”

Jellema is bedrijfsfysiotherapeut en heeft een eigen adviesbureau. Daarnaast werkt hij bij de faculteit Industrieel Ontwerpen als coördinator van het ergonomiepracticum. Hij raadt zijn gehoor aan om na maximaal twee uur beeldschermwerk even te pauzeren en enkele rekoefeningen te doen, de zogenaamde bureau-fitness. Ergonomische aanpassing van de werkplek kan ook een belangrijke rol spelen. Hoogte van het werkblad, afstand tot het scherm, ondersteuning van de armen, houding: het is allemaal erg belangrijk. ,,Maar alleen dáármee moet je de klachten niet proberen te bestrijden”, meent Jellema. ,,Belangrijk is dat je de werkdruk in de hand houdt.’ Stress is namelijk een belangrijke factor bij het ontstaan van RSI-klachten. Door stress laten mensen zich verleiden om in korte tijd grote hoeveelheden informatie in te voeren. En hetwerkt dubbelop omdat stress leidt tot een verkrampte toestand van schouders en nek, waardoor de bloedcirculatie verslechterd en klachten makkelijker optreden.

Met de automatisering is het werk steeds minder inspannend geworden en in feite teruggebracht tot een aantal identieke bewegingen die in hoog tempo worden uitgevoerd. De werkdruk is steeds verder opgevoerd omdat dit door de techniek mogelijk is geworden. ,,Aan de TU kun je vooral denken aan programmeurs, secretaresses en aio’s”, zegt Jellema. ,,Die moeten vaak onder druk en in kort tijdsbestek veel invoeren.” In welke mate RSI onder TU-werknemers voorkomt is niet bekend. Van de dertig aio’s bij de lezing zijn er enkelen met klachten; één is zelfs volledig uitgeschakeld voor het arbeidsproces.
Klikker

Bij te weinig bewegen worden de spieren in nek en schouders langdurig en lichtelijk aangespannen. Daardoor neemt de doorbloeding van de spieren af, en de afvalstoffen in de spier worden niet meer goed afgevoerd. Door de pijn die ontstaat spannen de spieren zich nog iets verder aan; de negatieve spiraal is in werking gezet. Ook de doorbloeding van de armen wordt minder. Maar bij intensief type-werk of ‘muizen’ is de behoefte aan doorbloeding daar juist het grootst. Het herstel van de spieren in de hand en polsen is daar dus niet optimaal, de balans tussen rust en activiteit is verstoord.

Fred van der Anker, aio bij WTM, kreeg zo’n anderhalf jaar geleden klachten aan onderarmen en elleboog. ,,Ik ben een enorme ‘klikker’ en doe bijna al het computerwerk met de muis”, zegt hij. ,,Eerst ben ik met mijn andere hand gaan werken, maar daar kreeg ik al snel dezelfde klachten.” Van der Anker liet eerst een arbo-adviseur langskomen en ging later naar de huisarts. Uiteindelijk bestelde hij op eigen initiatief een ‘voetmuis’, twee pedalen waarmee de muis bediend wordt. De klacht is daarmee nog niet verdwenen, maar in gedwongen rust ziet hij ook geen heil: ,,Die oplossing is in de praktijk bijna niet uit te voeren. Dat doe je gewoon niet zo snel. De discipline om door te werken is daarvoor te sterk.”

Een andere aio die bij Bouwkunde werkt en niet bij naam genoemd wil worden, loopt sinds twee weken in de ziektewet als gevolg van RSI. Voor de zomer begonnen enkele vage klachten op te treden, die na de zomer ernstig toenamen. Na twee dagen intensief computeren was het mis: ,,Ik kreeg pijnscheuten in mijn rug en ernstige tintelingen in de armen. Ik kon geen krant meer vasthouden. Gewone dingen werden plotseling een probleem, zoals groenten snijden, een tafel verschuiven of een deur op slot draaien. En dat zijn ze nog steeds.”

Bij de vervangende bedrijfsarts van de TU kreeg de aio geen gehoor: ,,Die vertelde dat hij wel vaker aio’s kreeg die even kwamen klagen om drie maanden ziektewet te claimen. Ik moest maar wat rustig aan doen en over een weekje zou het wel voorbij zijn. Daar word je behoorlijk door geïntimideerd.” De ‘patiënt’ modderde volgens eigen zeggen nog twee maanden door voordat het echt niet meer ging: ,,Je vraagt je in die periode af waar je mee bezig bent; de produktie is nul komma nul en de klachten verdwijnen niet. Eerst ga je gewoon door en besluit je wat minder aan het beeldscherm te werken en wat meerleeswerk te doen, daarna alleen nog maar leeswerk. Maar daar kom je uiteindelijk niet verder mee.”

Bij de ‘eigen’ bedrijfsarts kreeg de aio tenslotte wel gehoor. ,,Ik ben nu in de ziektewet, oefen bij een bewegingstherapeut en neem rust totdat het weer gaat.” Over opschorting van het aio-schap moet nog gepraat worden met de faculteit, iets waar ‘niet soepel over gedaan wordt’.
Setje

Ondanks de bovenstaande gevallen erkent bedrijfsarts P.N. van Bockhoven van de TU het verschijnsel RSI niet. ,,Het behoort tot het setje aandoeningen, waartoe ook ME, het burn-out syndroom en het instabiele bekken behoren. Medici weten daarmee tot nu toe geen raad. Er zijn weliswaar gegronde klachten, maar er is geen substraat voor te vinden.” Van Bockhoven beweert daarmee niet dat RSI niet bestaat, maar hij meent dat er onvoldoende bewijsmateriaal voorhanden is om bepaalde welomschreven symptomen als RSI te categoriseren. Als bedrijfsarts heeft hij wel mensen met ‘RSI-klachten’ gehad, maar ,,weinig dingen hebben slechts één oorzaak. Bovendien is de aandacht die er op dit moment gegeven wordt aan RSI niet congruent met de enkele gevallen waar het om gaat.”

Over de positie van Repetitive Strain Injuries in Nederland zegt bedrijfsfysiotherapeut Jellema: ,,Tot voor kort was RSI niet officieel erkend. Maar er is recentelijk een wao-uitkering toegekend aan iemand met RSI-klachten. In de status van RSI lijkt dus verandering te komen.”