Een expositie over illusies leek in het licht van nieuwe media die straks hun intrede doen in het vat te zitten. Toch heeft het Haagse Museon voor ‘Illusions; de hersenen op verkeerd spoor’ nog voluit getapt uit de oude trucendoos.
Naast computergestuurde high tech dus ook de klassieke vormen van gezichtsbedrog.
We staan er eigenlijk nooit bij stil dat ook het medium film berust op illusie. Dat we ‘levensechte’ beweging kunnen waarnemen is namelijk te danken aan de onvolkomenheid van onze ogen. Wanneer je foto’s in een bepaalde frequentie op elkaar laat volgen – bij film is dat 24 beelden per seconde – dan zijn we niet in staat om de afzonderlijke plaatjes te onderscheiden, maar wordt de suggestie gewekt dat ze naadloos in elkaar overvloeien.
Uiteraard geldt hetzelfde voor het medium televisie. In de toekomst zal de illusie van werkelijkheid verder worden verdiept door VR-apparaten. Het bedriegen van onze ogen wordt dan niet alleen ondersteund door geluid, maar ook door geuren en smaken. Bovendien zullen de tastzintuigen en het evenwichtsorgaan worden ingezet.
De expositie in het Museon besteedt aan Virtual Reality geen aandacht. Wel zijn er opstellingen die illustreren waar dat medium gebruik van zal maken om de hersenen te manipuleren. Zo staat er een lift waar je met gesloten ogen op moet staan. Als je hem met een voetpedaal in beweging zet terwijl je je hand laat rusten op een knop die niet mee omhoog gaat, voelt het alsof je veel verder stijgt dan werkelijk het geval is.
Hoe gemakkelijk de tastzin kan worden bedrogen blijkt uit een opstelling van drie metalen staven. De linker is warm, de rechter koud en de middelste heeft een temperatuur die er tussenin ligt. Als je met beide handen even de buitenste staven vasthoudt en vervolgens de middelste omklemt, dan voelt die voor de ene hand warmer aan dan voor de andere. De receptoren in onze handen passen zich aan de verschillende temperaturen aan en ‘schakelen’ kennelijk niet snel genoeg weer terug.
Gezichtsbedrog
De meest opstellingen hebben evenwel te maken met gezichtsbedrog. Dat kan op verschillende manieren worden geëffectueerd. De meest voor de hand liggende wijze is natuurlijk door gebruik te maken van het feit dat we slechts stereoscopisch kunnen zien met behulp van beide ogen. Een bekend voorbeeld is een kastje waarin zich drie speelkaarten bevinden van verschillende grootte en op ongelijke afstand. Kijken we met één oog door een gat in het kastje dan is het bijkans onmogelijk om ze naast elkaar te leggen.
Op een soortgelijk perspectivisch effect rust ook een soort draaiende paraplu die in de lucht hangt. Kijken we er met het ene oog naar, dan lijkt de punt naar boven gericht. Kijken wemet het andere oog dan wentelt de vlakverdeling een slag en wijst de punt ineens naar beneden. En zo zijn er meer van dit soort opstellingen, waarvan we het foefje kennen, maar dat toch altijd weer een lichte verbazing sorteert.
Dat doet ook een een draaiende spiraal gemaakt door de illusionist Jerry Andrus. Als je daar een poosje naar hebt gekeken, begint het beeld naar alle kanten te verwringen waardoor je letterlijk tureluurs wordt. Richt je de ogen vervolgens op iets anders dan vertoont ook dat een kolkende beweging. Deze zogeheten ‘waterval-illusie’ schijnt te maken te hebben met in beweging gespecialiseerde hersencellen die zich aanpassen aan de waarneming.
Hersenschors
Op de tentoonstelling zijn tal van andere installaties te zien die niet allemaal betrekking hebben op het eigenlijk onderwerp. Je kunt je EEG laten registreren door achter een beeldscherm plaats te nemen en een metalen band met elektroden op je hoofd te zetten. Op navenante wijze kun je proberen een draaiende wereldbol op het beeldscherm van richting te doen veranderen door je te ontspannen.
Er wordt ook ingegaan op de homunculus, de Latijnse naam voor ‘een klein mensje’. In dit geval slaat het op de buitenproportionele vorm die ons lichaam aanneemt wanneer je uitgaat van de hoeveelheid ruimte die ieder lichaamsdeel in de hersenen vertegenwoordigt. De vingers, de lip en de tong zijn dan buitengewoon groot, omdat ze een veel groter deel van de hersenschors nodig hebben voor hun activiteiten dan bijvoorbeeld de rug of de benen.
Zoals eveneens een uitvergroot model van de hersenen illustreert, is de tentoonstelling vooral toegesneden op kinderen en scholieren, die zich kostelijk blijken te vermaken met al die interactieve opstellingen. Al moet de verslaggever meteen toegeven dat de snufjes en foefjes ook hem niet onaangedaan lieten. Een expositie voor het hele gezin dus – al doen mensen die het gedrentel en gekwetter van een schoolplein moeilijk verdragen er verstandig aan de woensdagmiddagen en weekenden te mijden.
(M.v.d.L.)
De tentoonstelling ‘Illusions – De hersenen op verkeerd spoor’ loopt t/m 31 augustus in het Museon.
Een expositie over illusies leek in het licht van nieuwe media die straks hun intrede doen in het vat te zitten. Toch heeft het Haagse Museon voor ‘Illusions; de hersenen op verkeerd spoor’ nog voluit getapt uit de oude trucendoos. Naast computergestuurde high tech dus ook de klassieke vormen van gezichtsbedrog.
We staan er eigenlijk nooit bij stil dat ook het medium film berust op illusie. Dat we ‘levensechte’ beweging kunnen waarnemen is namelijk te danken aan de onvolkomenheid van onze ogen. Wanneer je foto’s in een bepaalde frequentie op elkaar laat volgen – bij film is dat 24 beelden per seconde – dan zijn we niet in staat om de afzonderlijke plaatjes te onderscheiden, maar wordt de suggestie gewekt dat ze naadloos in elkaar overvloeien.
Uiteraard geldt hetzelfde voor het medium televisie. In de toekomst zal de illusie van werkelijkheid verder worden verdiept door VR-apparaten. Het bedriegen van onze ogen wordt dan niet alleen ondersteund door geluid, maar ook door geuren en smaken. Bovendien zullen de tastzintuigen en het evenwichtsorgaan worden ingezet.
De expositie in het Museon besteedt aan Virtual Reality geen aandacht. Wel zijn er opstellingen die illustreren waar dat medium gebruik van zal maken om de hersenen te manipuleren. Zo staat er een lift waar je met gesloten ogen op moet staan. Als je hem met een voetpedaal in beweging zet terwijl je je hand laat rusten op een knop die niet mee omhoog gaat, voelt het alsof je veel verder stijgt dan werkelijk het geval is.
Hoe gemakkelijk de tastzin kan worden bedrogen blijkt uit een opstelling van drie metalen staven. De linker is warm, de rechter koud en de middelste heeft een temperatuur die er tussenin ligt. Als je met beide handen even de buitenste staven vasthoudt en vervolgens de middelste omklemt, dan voelt die voor de ene hand warmer aan dan voor de andere. De receptoren in onze handen passen zich aan de verschillende temperaturen aan en ‘schakelen’ kennelijk niet snel genoeg weer terug.
Gezichtsbedrog
De meest opstellingen hebben evenwel te maken met gezichtsbedrog. Dat kan op verschillende manieren worden geëffectueerd. De meest voor de hand liggende wijze is natuurlijk door gebruik te maken van het feit dat we slechts stereoscopisch kunnen zien met behulp van beide ogen. Een bekend voorbeeld is een kastje waarin zich drie speelkaarten bevinden van verschillende grootte en op ongelijke afstand. Kijken we met één oog door een gat in het kastje dan is het bijkans onmogelijk om ze naast elkaar te leggen.
Op een soortgelijk perspectivisch effect rust ook een soort draaiende paraplu die in de lucht hangt. Kijken we er met het ene oog naar, dan lijkt de punt naar boven gericht. Kijken wemet het andere oog dan wentelt de vlakverdeling een slag en wijst de punt ineens naar beneden. En zo zijn er meer van dit soort opstellingen, waarvan we het foefje kennen, maar dat toch altijd weer een lichte verbazing sorteert.
Dat doet ook een een draaiende spiraal gemaakt door de illusionist Jerry Andrus. Als je daar een poosje naar hebt gekeken, begint het beeld naar alle kanten te verwringen waardoor je letterlijk tureluurs wordt. Richt je de ogen vervolgens op iets anders dan vertoont ook dat een kolkende beweging. Deze zogeheten ‘waterval-illusie’ schijnt te maken te hebben met in beweging gespecialiseerde hersencellen die zich aanpassen aan de waarneming.
Hersenschors
Op de tentoonstelling zijn tal van andere installaties te zien die niet allemaal betrekking hebben op het eigenlijk onderwerp. Je kunt je EEG laten registreren door achter een beeldscherm plaats te nemen en een metalen band met elektroden op je hoofd te zetten. Op navenante wijze kun je proberen een draaiende wereldbol op het beeldscherm van richting te doen veranderen door je te ontspannen.
Er wordt ook ingegaan op de homunculus, de Latijnse naam voor ‘een klein mensje’. In dit geval slaat het op de buitenproportionele vorm die ons lichaam aanneemt wanneer je uitgaat van de hoeveelheid ruimte die ieder lichaamsdeel in de hersenen vertegenwoordigt. De vingers, de lip en de tong zijn dan buitengewoon groot, omdat ze een veel groter deel van de hersenschors nodig hebben voor hun activiteiten dan bijvoorbeeld de rug of de benen.
Zoals eveneens een uitvergroot model van de hersenen illustreert, is de tentoonstelling vooral toegesneden op kinderen en scholieren, die zich kostelijk blijken te vermaken met al die interactieve opstellingen. Al moet de verslaggever meteen toegeven dat de snufjes en foefjes ook hem niet onaangedaan lieten. Een expositie voor het hele gezin dus – al doen mensen die het gedrentel en gekwetter van een schoolplein moeilijk verdragen er verstandig aan de woensdagmiddagen en weekenden te mijden.
(M.v.d.L.)
De tentoonstelling ‘Illusions – De hersenen op verkeerd spoor’ loopt t/m 31 augustus in het Museon.
Comments are closed.