Tussen snapshot en tableau

De tentoontelling is niet alleen vanuit artistiek oogpunt interessant, zij is ook een uitgebreid sociaal document. Wat we krijgen te zien is een familie in goeden doen: grotehuizen, grote tuinen, mooie kleren. Toch spreken de gezichten daarbij vaak een andere taal. Puur menselijk, met twijfels, desinteresse, verlegenheid, aandacht, bescheidenheid en vreugde. Wie goed kijkt kan een uitgebreid en gecompliceerd sociaal stelsel ontwaren.

Twee foto’s lijken in thematiek erg op elkaar: ‘Het Gesprek’ en ‘De Zoon’. De eerste toont een vader die, zittend op de rand van zijn bed, zijn dochter een uitbrander geeft die op haar beurt timide en met licht gebogen hoofd toeluistert. De arm van de vader is naar zijn dochter gestrekt, zijn mond is vertrokken tot een grimas en zijn ogen schieten vuur. Links achter hem staat de moeder van het gezin, beide armen gestrekt, alsof ze in één gebaar wil laten zien dat ze er niets aan kan doen en dat ze haar dochter het liefst tegen zich aan zou willen drukken. Het totaal vormt een driehoeksverhouding die de perikelen van de opvoeding in één beeld weergeeft. Opvallend zijn de blote voeten van de vader: dit is zijn huis, hij bepaalt de regels.

Iets soortgelijks laat De Zoon zien. Hier weer een vader en moeder in naar wat lijkt een New Yorks appartement, met tussen hen in de zoon. De vader zien we op de rug, wederom met geheven arm, moeder staat aan de andere kant van de kamer met een arm in de zij aandachtig te luisteren wat haar man zegt. In het midden staat een jonge jongen met een donzig snorretje naar geen van beiden te kijken. Er staat geen toelichting bij maar een verhaal is snel verzonnen: zoon woont net op kamers in de grote stad, haalt zijn tentamens niet en smijt met geld, vader en moeder komen langs om orde op zaken te stellen. De houding van de ouders laat niets aan onzekerheid over: wij zijn een respectabele familie en daar heb je rekening mee te houden. Om die familieband verder te benadrukken staat achter de zoon, tegen de muur geleund, een foto van toen hij een jaar of acht was, in een lijst die groter is dan de jongen nu.

Zo fantaserend wandel je door de tentoonstelling. De foto’s zeggen alles en niets tegelijkertijd. De bijschriften zijn minimaal, gaan soms niet verder dan ‘Jill en Polly in de badkamer’ of ‘Het Kinderfeestje’ en de onderlinge relatie tussen de afgebeelde personen is lang niet altijd duidelijk (hoewel het natuurlijk altijd om familieleden gaat). De haarscherpe beelden hebben een surrealistisch karakter door hun onnatuurlijke stilheid: zoveel mensen en toch geeft niemand een kik en verroert niemand een vin. Eenmaal buiten moet je weer even wennen aan dat alles beweegt.

Theatre of Manners, een retrospectief van het werk van Tina Barney loopt tot 16 januari in het Nederlands Foto Instituut aan de Witte de Withstraat 63 in Rotterdam.

Het Nederlands Foto Instituut in Rotterdam is gevestigd in een prachtig gebouw, dichtbij het Museumpark. Hoewel het er doorgaans rustig is kun je de pech hebben middenin een middelbare schooluitje te belanden. Wacht dan rustig tot het klein grut verdwenen is, want met ‘Theatre of Manners’ heeft het NFI een tentoonstelling in huis gehaald waarvan zorgvuldig en in alle rust genoten dient te worden.

Tina Barney (New York, 1945) werkt met een 4 bij 5 inch camera, die haar in staat stelt enorme uitvergrotingen te maken die toch haarscherp zijn. Ze fotografeert al twintig jaar haar familieleden bij allerhande gelegenheden. Op het eerste gezicht lijkt het dat Barney ‘het goede leven’ van de happy few documenteert, de plaatjes getuigen inderdaad van aanzienlijke rijkdom, maar wie verder kijkt ziet dat Barney een psychologisch portret construeert van haar eigen sociale omgeving.

De tentoonstelling die het NFI aan haar wijdt, de eerste van dit formaat in Nederland, bestaat uit pakweg vijfentwintig foto’s. Ze zijn een feest voor het oog. Elke foto verdient eigenlijk een afzonderlijke zaal. Niet alleen door hun grote afmetingen, 1 bij 1,2 meter, maar ook door hun kleurenpracht en door de hardheid van de contrasten.

Tina Barney studeerde kunstgeschiedenis en nam pas later de camera ter hand. Deze achtergrond verklaart het dualistische karakter van haar foto’s. Aan de ene kant zijn het snapshots, plaatjes geschoten tijdens familiebijeenkomsten of zomaar, maar aan de andere kant lijken het zorgvuldig geënsceneerde stillevens. Zo’n zorgvuldig gearrangeerde compositie wordt in de schilderkunst een tableau genoemd en het geeft Barneys foto’s een uitgesproken barokke uitstraling.

Beide componenten, het toevallige en het vooropgezette, zijn in alle foto’s aanwezig. Soms overheerst de gebeurtenis, zoals een afstudeerfeest, soms het tableau. Een voorbeeld van het laatste is het mysterieuze ‘Poppenhuis’, waar een kleine jongen en zijn nog kleinere zusje spelen in een kamer waar in de hoek een poppenhuis staat. Buiten op het terras staat een derde kind, wat ouder dan de andere twee door het raam naar zijn spelende familieleden te kijken. Zo kijkt het ene kind naar het andere, de derde naar de eerste twee en de museumbezoeker op zijn beurt weer naar dit drietal. Het Droste-effect in optima forma.
Menselijk

De tentoontelling is niet alleen vanuit artistiek oogpunt interessant, zij is ook een uitgebreid sociaal document. Wat we krijgen te zien is een familie in goeden doen: grotehuizen, grote tuinen, mooie kleren. Toch spreken de gezichten daarbij vaak een andere taal. Puur menselijk, met twijfels, desinteresse, verlegenheid, aandacht, bescheidenheid en vreugde. Wie goed kijkt kan een uitgebreid en gecompliceerd sociaal stelsel ontwaren.

Twee foto’s lijken in thematiek erg op elkaar: ‘Het Gesprek’ en ‘De Zoon’. De eerste toont een vader die, zittend op de rand van zijn bed, zijn dochter een uitbrander geeft die op haar beurt timide en met licht gebogen hoofd toeluistert. De arm van de vader is naar zijn dochter gestrekt, zijn mond is vertrokken tot een grimas en zijn ogen schieten vuur. Links achter hem staat de moeder van het gezin, beide armen gestrekt, alsof ze in één gebaar wil laten zien dat ze er niets aan kan doen en dat ze haar dochter het liefst tegen zich aan zou willen drukken. Het totaal vormt een driehoeksverhouding die de perikelen van de opvoeding in één beeld weergeeft. Opvallend zijn de blote voeten van de vader: dit is zijn huis, hij bepaalt de regels.

Iets soortgelijks laat De Zoon zien. Hier weer een vader en moeder in naar wat lijkt een New Yorks appartement, met tussen hen in de zoon. De vader zien we op de rug, wederom met geheven arm, moeder staat aan de andere kant van de kamer met een arm in de zij aandachtig te luisteren wat haar man zegt. In het midden staat een jonge jongen met een donzig snorretje naar geen van beiden te kijken. Er staat geen toelichting bij maar een verhaal is snel verzonnen: zoon woont net op kamers in de grote stad, haalt zijn tentamens niet en smijt met geld, vader en moeder komen langs om orde op zaken te stellen. De houding van de ouders laat niets aan onzekerheid over: wij zijn een respectabele familie en daar heb je rekening mee te houden. Om die familieband verder te benadrukken staat achter de zoon, tegen de muur geleund, een foto van toen hij een jaar of acht was, in een lijst die groter is dan de jongen nu.

Zo fantaserend wandel je door de tentoonstelling. De foto’s zeggen alles en niets tegelijkertijd. De bijschriften zijn minimaal, gaan soms niet verder dan ‘Jill en Polly in de badkamer’ of ‘Het Kinderfeestje’ en de onderlinge relatie tussen de afgebeelde personen is lang niet altijd duidelijk (hoewel het natuurlijk altijd om familieleden gaat). De haarscherpe beelden hebben een surrealistisch karakter door hun onnatuurlijke stilheid: zoveel mensen en toch geeft niemand een kik en verroert niemand een vin. Eenmaal buiten moet je weer even wennen aan dat alles beweegt.

Theatre of Manners, een retrospectief van het werk van Tina Barney loopt tot 16 januari in het Nederlands Foto Instituut aan de Witte de Withstraat 63 in Rotterdam.