‘Rubicon staat goed op CV’

Jaarlijks kunnen zo’n zestig recent gepromoveerde wetenschappers met een Rubiconbeurs van NWO op pad. Daarvoor is zo’n zeven miljoen euro beschikbaar. De afgelopen tien jaar zijn er 781 uitgedeeld.

Afgelopen jaar vertrokken twee Delftse alumni met een Rubiconbeurs om als postdoc in het buitenland te gaan werken. Dr.ir Hairen Tan (faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica) ging naar Toronto om de stabiele en goedkope zonnecellen te ontwikkelen. Dr.ir. Calin Plesa (Technische Natuurwetenschappen) ging naar Californië om zich verder te bekwamen in de synthese van eiwitvarianten.

Opvallend vaak gaan de beurzen naar gepromoveerden van de Universiteit Utrecht: maar liefst 144 keer. Ter vergelijking: Delftse promovendi kregen in de afgelopen tien jaar 22 maal zo’n buitenlandbeurs. Technische universiteiten en de Wageningen universiteit blijven met gemiddeld twee Rubicons per jaar duidelijk achter bij het gemiddelde van vijf per jaar over alle universiteiten. Waar dat aan ligt weet niemand.

Nostalgie

Al zijn ze nog zo populair, het is beslist niet vanzelfsprekend dat de beurzen er nog zijn. Rond 2010, toen de economische crisis op zijn hoogtepunt was, moest het kabinet alle zeilen bijzetten om de rijksbegroting op orde te houden. Er dreigden grote bezuinigingen, ook in het wetenschappelijk onderzoek, en geen enkel instituut mocht zich veilig wanen. Het budget van NWO bleef uiteindelijk overeind, maar het ministerie schrapte allerlei kleine subsidies. Ook die voor de Rubiconbeurzen.

“We hebben toen besloten om het Rubiconprogramma toch door te zetten”, herinnert NWO-voorzitter Jos Engelen zich. “Linksom of rechtsom moesten we de middelen ervoor vinden, en dat is gelukt. De Rubiconbeurzen hebben een vaste plek gekregen.”

Misschien zat er een vleugje nostalgie achter de koppige beslissing. “In het algemeen bestuur zaten een paar leden – ik denk zelfs dat het voor ons allemaal gold – die zich herinnerden hoe belangrijk buitenlandse verblijven voor henzelf waren geweest”, vertelt Engelen. “De een had zelf een beurs gehad, een ander was door zijn universiteit in staat gesteld om naar het buitenland te gaan. Ikzelf ging als natuurkundestudent naar de deeltjesversneller in Genève en ben meteen na mijn promotie naar het buitenland gegaan. Voor ons allemaal was het een geweldige stimulans. Het klinkt een beetje dramatisch, maar in het buitenland word je op jezelf teruggeworpen en dat is heilzaam. Je verlaat je vertrouwde omgeving en moet je maar zien te redden met je eigen ideeën.”

De beurzen passen in het NWO-stelsel van talentontwikkeling. De gedachte is dat goede onderzoekers in alle stadia van hun carrière een steuntje in de rug kunnen krijgen. De Rubiconbeurzen, net na de promotie, komen als eerste.

Maar in het geval van beide Delftse Rubicon-winnaars kwam de toekenning van de beurs pas nadat ze al een plaats als postdoc hadden weten te verwerven. In hoeverre kun je dan nog zeggen dat de NWO beurs hen over de streep helpt in hun ontwikkeling?

Neem het geval van Hairen Tan die in Toronto aan de stabiliteit van goedkope (perovskiet) zonnecellen werkt. Aan het einde van zijn promotietraject (bij prof.dr. Miro Zeman) solliciteerde hij bij de groep van professor Sargent aan de Universiteit van Toronto. In mei 2015 kreeg hij daar een postdoc positie aangeboden.

Weinig invloed

Tan had in augustus 2014 een Rubicon aangevraagd en verkeerde nog in afwachting van de uitslag. Kort na zijn promotie vertrok hij in oktober vorig jaar naar Canada. Eenmaal daar aangekomen kreeg hij te horen dat hem een Rubicon was toegekend met een looptijd van maart 2016 tot maart 2018. Fijn natuurlijk, maar op het verloop van zijn loopbaan had het weinig invloed.

Bij Calin Plesa liep het niet veel anders. In januari 2015 promoveerde hij bij prof.dr. Cees Dekker op het onderzoek van DNA-strengen met nanoporiën – minuscule gaatjes in een membraan waar net een DNA molecuul doorheen past. Daarna bezocht hij vijf labs met het oog op een postdoc positie. Hij koos voor het lab van het UCLA en bedacht een onderzoeksvoorstel dat hij daar zou kunnen uitvoeren. Los Angeles leek hem een prettige plek om een paar jaar door te brengen in een vriendelijk klimaat en met goede surflocaties als bonus. In september diende hij zijn Rubiconaanvraag in en een maand later vertrok hij naar Californië. Begin 2016 hoorde hij dat zijn aanvraag was goedgekeurd met ingang van maart 2016 en de gebruikelijke looptijd van twee jaar.

Nuttig

Is daarmee de Rubicon mosterd na de maaltijd? “Er is een probleem met de timing”, zegt Plesa. “Maar dat is bij alle beurzen het geval, en de Rubicon is relatief snel. Ik had het geluk dat professor Kosuri (UCLA, red) me een paar maanden kon inhuren tussen de tijd van mijn promotie en het begin van mijn postdoc. Bij veel mensen lukt dat niet en dan wordt het een probleem als de timing niet past.”

Op de vraag wat hij aan de beurs heeft antwoordt Plesa: “Ik denk dat de Rubicon erg nuttig is voor mijn loopbaan. Als je op je CV kunt vermelden dat je een eigen beurs hebt weten te bemachtigen, is dat een krachtige aanbeveling voor de academische wereld. Op die manier denk ik dat de Rubicon helpt om gepromoveerden voor het onderzoek te behouden.”

Ook Tan wil na zijn Rubiconperiode verder in onderzoek. Dat zou in Europa kunnen zijn, maar het aantal posities is daar klein, vreest hij. Of hij keert terug naar China waar hij zijn masterstitel behaalde. “De regering is er kien op om postdocs terug te halen naar China”, weet Tan. “Instellingen bieden aantrekkelijke werkomstandig- heden en excellente onderzoeksfaciliteiten.”

NWO-voorzitter Jos Engelen ziet het vertrek van talent niet als bezwaar. “Het is een open deur. Wetenschap is nu eenmaal een internationale gelegenheid. Er gaan Nederlanders naar het buitenland, en er komen buitenlanders hierheen.”

Waar komt de naam vandaan?

 

De beurzen zijn vernoemd naar een Italiaanse rivier, de Rubicon. In 49 v.Chr. stak de Romeinse veldheer Julius Caesar met zijn leger deze rivier over en greep hij de macht in Rome. Andere talentbeurzen van NWO verwijzen ook naar Julius Caesar. De zogeheten Veni-, Vidi- en Vici-beurzen ontlenen hun naam aan een briefje dat Caesar aan de Romeinse senaat schreef na zijn overwinning in de slag bij Zela: ‘Ik kwam, ik zag, ik overwon.’

 

Zwanger

 

Lang niet iedereen kan zomaar naar het buitenland. Het wordt bijvoorbeeld lastig als je jonge kinderen hebt. Dat zou vooral vrouwelijke wetenschappers kunnen nekken, vreest NWO. Eén ding scheelt: sinds vorig jaar kunnen vrouwelijke wetenschappers in hun Rubiconperiode wel met zwangerschapsverlof. NWO zorgt ervoor dat het salaris volledig wordt doorbetaald, als het gastinstituut dit niet zelf doet.

 

Ook voor buitenlanders?

 

Voorheen konden buitenlandse wetenschappers een Rubiconbeurs aanvragen om in Nederland onderzoek te doen, in het rotsvaste vertrouwen dat de Nederlandse wetenschap daar baat bij zou hebben. Sinds 2012 trekt NWO daar minder geld voor uit: alleen voor echt Nederlandse onderwerpen (denk aan Nederlands recht) kunnen buitenlanders nog bij NWO aankloppen voor een Rubiconbeurs.