Ontwerpen voor de gewone man

En dat terwijl er 28 opleidingen uit Nederland en België aan de wedstrijd met als thema ‘sport en spel’ meededen.

“Het was niet te voorspellen, maar ook niet geheel toevallig.” Dat antwoordt Erik Jepma, coördinator van het bachelorkeuzevak ‘design and cultural impact’ op de vraag of hij had verwacht dat zoveel TU-studenten in de prijzen zouden vallen bij de Hema-ontwerpwedstrijd. Bijna alle studenten die wonnen, volgden het vak van Jepma.  Winnares Astrid Bontenbal, bijvoorbeeld. Zij had nooit aan de wedstrijd meegedaan als dat niet binnen dit vak had gekund. “Zo’n ontwerp maken kost naast je studie te veel tijd”, vertelt ze. Nu kon ze niet alleen nominaal blijven studeren, maar had ze ook een docent die haar begeleidde en met haar meedacht.

De opzet van het vak maakte het de studenten daarbij mogelijk dicht op de huid van de Hema te gaan zitten. Jepma: “In Delft zijn we traditioneel gericht op ontwerpen vanuit wat technologisch mogelijk is. Andere ontwerpopleidingen richten zich vooral op aansluiten bij culturele fenomenen. Die twee mengen, blijkt een succes.” Jepma en zijn collega’s lieten de studenten van het populaire vak onderzoekjes uitvoeren en essays schrijven, voor velen iets geheel nieuws. “Ze moesten allerlei dingen die spelen in de maatschappij in een samenhangend verband opschrijven, in hun eigen visie. Het ging om leren koppelen, niet om literaire kwaliteiten.”

Wat voor de studenten wellicht ook een voordeel is geweest: Jepma heeft met zijn eigen ontwerpbureau Studio Crisp ook wel eens gewerkt voor de Hema, een winkel die op zichzelf al een soort cultuurgoed is. “Ik snap wat de Hema wil, namelijk producten ontwerpen voor de gewone man, iets wat we bij IO ook moeten doen. Dat werkt goed voor de Hema. Mensen missen de winkel als ze in het buitenland zijn.”

Eerste prijs: De Tjielp van Astrid Bontenbal
‘De naam, het ontwerp, de verpakking, de bijgevoegde instructie: alles klopt aan de speurtocht Tjielp.’ Dat schrijft de jury van de Hema-ontwerpwedstrijd in haar rapport over het winnende ontwerp van derdejaars studente industrieel ontwerpen Astrid Bontenbal. De vogeltjes die zij bedacht, kunnen met hun staarten vastgeklemd worden aan takken. Zo kunnen ze voor een speurtocht worden uitgezet in een bos of park, met in hun bek kaartjes met opdrachten. 

Bontenbal kwam op het idee door uit te gaan van de identiteit van de Hema. “De Hema heeft leuke, herkenbare producten. Daarom heb ik gezocht naar spellen die we vroeger op straat speelden, maar die je niet kunt kopen. Met speurtochten kon ik wel wat.” Bontenbal ging schetsen en kwam op een vogeltje uit, dat ze er zo vrolijk mogelijk uit wilde laten zien. “Zo zijn ze veel leuker om te vinden dan gewone pijlen”, weet de studente. Ze ontwierp het vogeltje verder op de computer en liet hem lasersnijden. “Daarna heb ik hem in een vrolijke kleur gelakt.” 

De studente denkt dat haar ontwerp ouders zal aanspreken, omdat haar kant-en-klare speurtocht gemakkelijk is voor het organiseren van een kinderfeestje. Het leven gemakkelijker maken is volgens haar echt Hema. Bij de vogeltjes zitten voorgedrukte opdrachtkaartjes, met opdrachten als ‘hinkel naar de volgende lantaarnpaal’, ‘vraag iemand die langs loopt om een mop te vertellen’ en ‘doe het geluid van drie vogels na’. Er zijn ook lege kaartjes. Bontenbal: “Ik wilde niet alles voorkauwen, maar kinderen ook stimuleren om zelf opdrachten te bedenken.”

Tweede prijs: Foto safari van Vivian Baas
Gelukkig voor Vivian Baas lette de jury van de ontwerpwedstrijd niet alleen op de vormgeving van de inzendingen. Tijdens college kreeg ze al te horen dat haar ontwerp niet genoeg opviel. Maar de inhoud blijkt goed genoeg voor een tweede prijs. “Bij het bespreken van de inzending werd de jury steeds enthousiaster”, aldus het juryrapport. “Dit ontwerp straalt van simpelheid, maar de mogelijkheden zijn ongekend.” Want de Foto safari is nu dan wel toegesneden op kinderen, hij is geschikt ‘voor vrijwel elke doelgroep’. In de doosjes die Baas bedacht zit opdrachtkaarten, waarmee groepjes kinderen de straat op kunnen om foto’s te maken. Die kunnen ze vervolgens delen op sociale netwerken of op hun eigen pagina op de Hema-site. Voor de derdejaars studente industrieel ontwerpen was het idee snel bedacht. “Mijn grote hobby is fotograferen. Hema is daar ook best actief in, net als met sociale media. En zelf ben ik ook altijd op zoek naar wat ik kan fotograferen.” Op de kaartjes staan opdrachten als ‘ga op zoek naar een groot standbeeld en maak een foto’ of ‘zorg dat je met zijn allen op de foto staat, met een weerspiegeling van jezelf, zonder gebruik van een spiegel’. De jury ziet dat helemaal zitten: “Het daagt je uit om je eigen stad of dorp te herontdekken.”

Derde prijs: De Verkeersbordbasket van Owen Thijssen
‘Dit product provoceert, is vernieuwend en echt urban’, zegt de jury over de Verkeersbordbasket van Owen Thijssen, de enige man tussen de Delftse winnaars. Het provocerende zit in de plek waar de basket, zonder tussenkomst van klemmen of schroeven moet worden opgehangen. Inderdaad, aan een verkeersbord. Onveilig, kreeg de student ook al tijdens college te horen. “Het is een guerrilla-actie, dit ontwerp, maar het was te leuk om te laten. Bovendien is de basket in mijn ogen wel veilig.” Thijssen ging op onderzoek uit in Delft, Den Haag en Amsterdam en zag genoeg verkeersborden die niet op de weg staan. “Bijvoorbeeld een bord dat een voetpad aangeeft, of een ‘spelen zonder hondenpoep’-bord.” Thijssen dacht er wel nog aan om een basket te maken die aan een lantaarnpaal bevestigd kan worden. “Maar basketbal onderscheidt zich juist van korfbal door het bord achter de basket.” Het idee voor de Verkeersbordbasket komt voort uit eigen frustratie. Thijssen basketbalde vroeger zelf, maar er was geen basket in de buurt. Zijn vader wilde er geen aan het huis vast maken, want dan kwamen er gaten in de muur. En een verrijdbare basket is volgens hem log en staat maar in de weg. Of de Verkeersbordbasket ooit in de winkel komt, durft Thijssen niet te hopen. “Dan zullen we zeker meer onderzoek moeten doen naar de veiligheid en naar de vraag of het mag van de wet.”

Eervolle vermelding: De Koekhapset van Pauline Wout
Derdejaars studente industrieel ontwerpen Pauline Wout deed eerst onderzoek op online fora voor moeders voordat ze op het idee van haar Koekhapset kwam. Wat bleek: “We leven in een gemakscultuur. Ouders vieren kinderfeestjes op de kartbaan, terwijl kinderen het veel leuker vinden om hun feestje thuis te vieren. Dat wilde ik gemakkelijker maken.” Ze bedacht een slinger met daaraan twaalf touwtjes met klemmetjes voor de koek. De achterkant van de verpakking is herbruikbaar voor een ander oud-Hollands spelletje: ezeltje prik. Dit keer niet met een ezel, maar met Takkie, de hond van Janneke, die tegenwoordig echt Hema is. De jury schreef: ‘Alles wat je nodig hebt om kinderen tijdens een kinderpartijtje te vermaken, is handzaam verpakt en snel in elkaar te zetten.’

Eervolle vermelding: De Veldmannen van Veerle van ’t Hullenaar
“De Hema is er voor iedereen, maar is toch vooral vrouw- en kindgericht. Daarom wilde ik iets voor mannen maken. En iedereen gaat wel eens voetballen in het park”, vertelt Veerle van ’t Hullenaar. Dat laatste wist ze via haar ex-vriend. Die deed voor zijn studie sociologie onderzoek naar parkvoetbal. De vierdejaars studente industrieel ontwerpen ging rondvragen hoe mannen dat doen, voetballen in het park, en wat bleek: jassen deden dienst als doelpalen. Van ’t Hullenaar bedacht daarop de Veldmannen: vier langere stokken waarvan twee goaltjes te maken zijn, een lint waarmee het speelveld kan worden afgebakend en vier korte houten mannetjes om dat lint mee vast te zetten. Het geheel is zo op te rollen dat de eigenaar het over zijn schouder mee naar huis kan dragen. De jury vond het een mooi ontwerp, maar was wel bang dat de voetballers zouden struikelen over de linten. 

Eervolle vermelding: Het Grote vouwboek van Imke Höhler
Twee jaar geleden wilde masterstudente design for interaction Imke Höhler ook al meedoen aan de Hema-ontwerpwedstrijd, maar de eis was toen dat ze ingeschreven moest staan aan een Nederlandse instelling. Inmiddels is de Duitse dat. De jury was enthousiast over haar vouwboek, dat uit te klappen is tot een levensgrote politie- of brandweerauto. “Het is een achtergrond voor een rollenspel, poppenkast, hutten bouwen en verstoppertje spelen”, schrijft de jury. Höhler vertelt dat ze ook een variant heeft met een keuken aan de ene en een woonkamer aan de andere kant. “Maar ik heb een meisje met de politie/brandweerauto laten spelen en dat vond ze geweldig.”

Eervolle vermelding: De Kegelhoezen van Laura Schokker
‘Hoe simpel kan een idee zijn en toch zó leuk en veelzijdig’, vraagt de jury zich in haar rapport af. ‘Trek een sok met een balletje over een lege petfles en je hebt kegels waarmee je allerlei spelletjes kunt spelen.’ De jury was vooral blij met dit ontwerp, omdat het rekening houdt met het hergebruiken van artikelen. Voor de enige student die geen industrieel ontwerpen studeert, maar bouwkunde, was het idee voor de Kegelhoezen snel gevonden: “Ik was ideeën aan het bedenken, zag een flesje en zag hoeveel die op een kegel leek.” Schokker brainstormde nog meer bij elkaar, maar de Kegelhoezen vond ze de leukste. Tegen een goede prijs denkt ze dat de sok met bal zeker zal verkopen. De studente gaat vanaf volgend jaar een masteropleiding bij industrieel ontwerpen volgen.

Bevestiging
Disc is een van de tien onderzoeksscholen die elk 800.000 euro krijgen. Er waren 29 subsidieaanvragen. Wetenschappelijk directeur professor Paul van den Hof is heel blij met de toekenning van de subsidie. Hij ziet het als een bevestiging van de kwaliteit van de masteropleiding systeem- en regeltechniek, die pas vier jaar oud is.

Afstemmen
“Met het geld wil Disc de masteropleiding verder afstemmen op het promotietraject”, aldus Van den Hof. Dat moet leiden tot een ‘excellent onderwijs- en onderzoeksprogramma voor de ontwikkeling van jong wetenschappelijk talent’, aldus Van den Hof. “Zo kunnen we talentvolle jongeren aantrekken voor de masteropleiding en er komt een speciaal opleidingstraject om ze voor te bereiden op het promotietraject.”

Bundelen
Disc bundelt het onderwijs en onderzoek op het gebied van de systeem- en regeltechniek van alle Nederlandse universiteiten die zich met die richting bezighouden. Het instituut is gevestigd aan de TU Delft en de TU is penvoerder. Disc is een initiatief van de drie technische universiteiten. Zij richtten het in 1995 op als interuniversitair onderzoeksinstituut en graduate school. Naast de afdelingen systeem- en regeltechniek van deze drie universiteiten zijn bij Disc ook onderzoeksgroepen aangesloten van de universiteiten Maastricht en Groningen, de Landbouwuniversiteit Wageningen, de Vrije Universiteit Amsterdam, de universiteit van Tilburg en het Centre of Mathematics and Computer Science in Amsterdam.

De winnende ontwerpen zijn automatisch genomineerd voor de Publieksprijs, waarvoor vanaf 20 juni tot en met 3 juli gestemd kan worden op www.hema.nl. Maar er zijn nog meer kanshebbers van de TU Delft: De Knutseltraktatie van Malik Tas, de Hoelafloep van Judith de Groot, de Topmok van Niels van de Water, het Takkie-stokpaard van Michael Jenkins en de Zwiep! van Tessa Souhoka.