​’Onafhankelijkheid in de wetenschap bestaat niet’

Hoogleraar Jacco Hoekstra beet het spits af door te schetsen hoe de financiering vanuit de overheid en NWO de afgelopen jaren daalde en publiek private partnerschappen steeds meer geleid worden door de industrie. Door dalende slagingskansen voor het binnenhalen van projecten gaat talent naar het buitenland. “Ik hoop niet dat Geert Mak binnenkort komt met het boek: Hoe de wetenschap verdween uit Nederland.”

Astronoom en universitair hoofddocent innovatiemanagement en ondernemerschap Dap Hartmann zei het onwenselijk te vinden als een opdrachtgever belang heeft bij de uitkomst van onderzoek danwel een (financiële) relatie heeft met de onderzoeker. Als voorbeeld noemde hij onder meer de financiering door ProRail van de leerstoel railbouwkunde van deeltijdhoogleraar Rolf Dollevoet. “Bij problemen op het spoor bellen media met Dollevoet met de vraag wat hij vindt van het beleid”, zei Hartmann. “Dan kun je ProRail niet afvallen. En als je positief bent, ben je niet geloofwaardig.”

Onafhankelijkheid in de wetenschap bestaat niet, vond organisch chemicus Marcel de Puit die bij het Nationaal Forensisch Instituut én de TU werkt. “Een onderzoeker is afhankelijk van de universiteit of een instituut voor faciliteiten en zijn salaris.” Hij sprak liever over onpartijdigheid. “Je moet je nooit laten leiden door wie het onderzoek financiert. Integriteit is waar het om draait. Het gevaar ligt in prestatiegerichtheid.”

Dat laatste is volgens De Puit te voorkomen door de aandacht te verschuiven naar meer fundamenteel onderzoek. De afhankelijkheid van bedrijven hoeft niet noodzakelijk te verminderen. Het punt was volgens hem dat de politiek de wetenschap aan haar lot had overgelaten. Niet dat de politiek moet bepalen wat onderzocht wordt.

De Puit wilde af van ‘de coördinatie rondom wetenschappers’. “Het NWO moet op de schop. Leg de inhoud bij de mensen zelf, biedt onderzoekers perspectief. Houd op met dat rare tenure track systeem: als je een aio wilt moet je de financiering zelf regelen, dat kost een hoop tijd. Zorg voor structurele financiering. Wees perverse prikkels voor.”

SP Tweede Kamerlid Jasper van Dijk maakte zich zorgen om ‘de universiteit als uitvoerder van belangen van bedrijven’. “De universiteit wordt niet meer gezien als onafhankelijke tempel, maar als concern met een imago en belangen”, zei hij, verwijzend naar het feit dat studentenblad Folia tijdens een open dag bij de Hogeschool van Amsterdam uit de rekken moest vanwege blote borsten op de cover.

Toch, zo bleek later tijdens de discussie, vonden de wetenschappers niet dat je nooit zou moeten samenwerken met bedrijven. “Het is een misvatting dat bij samenwerken met de industrie je onafhankelijkheid in het geding is”, zei Hartmann. “Vraag is: werk je aan een betere wereld? Natuurlijk heeft een bedrijf er voordeel bij, maar de universiteit ook. Als je in het begin maar goede afspraken maakt en het intellectueel eigendom op zijn minst fifty fifty is verdeeld.”

En als je de resultaten maar publiek mag maken, daar was iedereen het over eens.