‘Minder kopen helpt’

WIE IS JOHN EHRENFELD?
Dr. John Ehrenfeld is een van de meest invloedrijke denkers over duurzaam ontwerpen. De Amerikaan studeerde Chemische Technologie aan het prestigieuze MIT, waar hij ook promoveerde. Daar gaf hij daarna tot zijn pensionering in 2000 les. Hij was bij MIT onder meer directeur van het interdisciplinaire programma Technology, Business and Environment. Dat John Ehrenfeld de pensioensgerechtigde leeftijd bereikte, betekende niet dat hij op zijn lauweren ging rusten. Direct na zijn pensionering vertrok hij als gasthoogleraar naar de TU Delft. Daar deed hij naar eigen zeggen uitstekende ideeën op voor zijn magnum opus ‘Sustainability by Design’. Dat boek verscheen eind vorig jaar bij Yale University Press en pleit voor duurzaam ontwerpen. Volgens Ehrenfeld moeten ontwerpers mensen bewust maken van hun verantwoordelijkheid voor de natuur.
Momenteel is Ehrenfeld als senior onderzoeker verbonden aan de Yale School of Forestry and Environmental Studies. Daarnaast is hij directeur van ‘The International Society for Industrial Ecology’. In het kader van het veertigjarig bestaan van de faculteit Industrieel Ontwerpen verzorgde Ehrenfeld 8 april een lezing aan de TU Delft.

Waarom stelt u in uw boek dat de snelle verspreiding van moderne technologie en het consumentisme culturele en biologische vernietigingswapens zijn?
“We zien dagelijks de tekenen van toename van niet-duurzaamheid. Denk aan de opwarming van de aarde, het uitsterven van diersoorten. Maar ook met de mens gaat het slecht. Er is obesitas en depressiviteit. Het aantal mensen met deze aandoeningen neemt toe en wat belangrijker is, ze krijgen er steeds jonger last van. Ik geloof dat dit voor een groot gedeelte komt door consumentisme. Minder kopen helpt.”

Waarom zal consuminderen grote problemen verhelpen?
“We moeten niet langer gericht zijn op het willen hebben van dingen, maar op het zijn. Dat klinkt misschien vaag, maar daar bedoel ik mee dat mensen zich nu gescheiden voelen van de natuur. Dat is het zogenaamde Cartesiaanse wereldbeeld. Ik geloof dat wij juist onderdeel uitmaken van de natuur. Dat is een volstrekt andere insteek. Als je onderdeel uitmaakt van de natuur, dan heb je een verantwoordelijkheid om goed voor de natuur te zorgen. Tegenwoordig kopen veel mensen maar raak, ze willen het zoveelste porseleinen beeldje of een hippe stofzuiger hebben. Dat slaat nergens op en het is niet duurzaam. Als je onderdeel van de natuur uitmaakt, besef je hoe belangrijk duurzaamheid is. Voor jezelf en voor de omgeving. Het gaat er niet om dat je iets wilt hebben, omdat het mooi is of populair, maar omdat je het nodig hebt.”

Welke rol spelen industrieel ontwerpers hierin?
“Zij zijn ongelooflijk belangrijk. Ontwerpers moeten duurzame, bruikbare apparaten bedenken, niet een vier of acht gigabyte ipod. Ontwerpers moeten nadenken over wat bruikbaar is. Of het ontwerp echt een verschil maakt, is de verantwoordelijkheid van een ontwerper. Een ipod doet dat natuurlijk niet. Juist ontwerpers moeten ophouden met  het zoveelste spectaculaire apparaat te ontwerpen, dat mensen alleen maar willen om er mee te pronken. Ontwerpers veranderen met hun producten de wereld, dus hun insteek is van groot belang.”

Op uw website bent u zeer lovend over een toilet met twee doorspoelknoppen. Waarom is dat wel een voorbeeld van een goed ontwerp?
“Dat toilet is een geniale uitvinding. Met de ene knop spoel je veel water weg en met de andere knop weinig. Het is niet alleen een vernieuwing, maar het maakt mensen bewust van hun verantwoordelijkheid om voor de natuur te zorgen. Ik denk dat iedereen die het toilet doortrekt zich verantwoordelijk voelt. Daarnaast stuurt het toilet gedrag. Je hoopt dat mensen die in aanraking komen met het toilet, ook in andere situaties aan het milieu denken. Het toilet laat zien dat ontwerp en gedachten over duurzaamheid prima hand in hand kunnen gaan. Je zou het ontwerp trouwens nog kunnen verbeteren door gebruikt water van een wasbak op te vangen en dat gebruiken om het toilet mee door te spoelen.”

U kwam met het toilet in aanraking tijdens uw verblijf in Nederland als gastdocent aan de TU Delft in 2000-2001. U schrijft in ‘Sustainability by Design’ dat het verblijf in Delft u vergaand heeft beïnvloed.
“Zonder TU Delft was mijn boek er waarschijnlijk niet geweest. Ik ging naar Delft na mijn pensionering bij MIT. Ik dacht al heel wat jaren na over duurzaam ontwerpen. In Delft zag ik
daar praktische voorbeelden van, zoals het toilet.
Als ik dit soort voorbeelden niet was tegengekomen,
had mijn boek alleen maar vol gestaan met complexe
filosofische ideeën. Ik weet niet of ik het dan wel geschreven had.”

Welke praktische voorbeelden bent u in Nederland nog meer tegengekomen?“In Nederland heb je overal verkeersdrempels. Dat is ook een goed voorbeeld van een ontwerp dat mensen bewust maakt van hun gedrag en verantwoordelijkheid. Wie niets weet van drempels en er onbewust overheen rijdt, krijgt door de klap direct de impuls om langzamer te rijden. De drempel stuurt dus ook gedrag en het maakt mensen bewust van hun eigen veiligheid en die van anderen. Een ander voorbeeld van een gedragsturend ontwerp zijn de enorme sleutelhangers die ze in Europese hotels aan de kamersleutel hangen. Bij het verlaten van een hotel heb je de neiging om uit gewoonte de sleutel in je zak te stoppen, maar dat willen de hotels niet. Zij willen de sleutels bij de receptie bewaren. Omdat de sleutelhanger zo onhandig groot en zwaar is, voel je dat je hem toch niet mee kunt nemen en beter bij de receptie achter kunt laten.”

Wat viel u op tijdens uw verblijf aan de TU Delft?“
Ik was net gepensioneerd bij MIT, toen ik naar Delft ging. Ik schaar MIT en de TU Delft onder de topuniversiteiten. In het begin vond ik de rol van de promovendi in Delft nogal vreemd. Het duurde een tijdje voordat ik dit kon waarderen. Op MIT wil men kennis zo veel mogelijk doorgeven aan promovendi. Veel gepromoveerden worden wetenschapper en geven les. De TU heeft veel meer een praktische insteek. Gepromoveerden werken hier bij de overheid of in het bedrijfsleven. Daardoor hebben zij een hele andere rol in de samenleving dan in de Verenigde Staten. Ik moest daar in het begin aan wennen, maar ben het zeer gaan waarderen en uiteindelijk een fan geworden van dit systeem. Het creëert een ander soort professional. Ik ben na mijn verblijf in Delft altijd met de universiteit verbonden gebleven en in acht jaar al dertig keer teruggekomen om lezingen te geven en zitting te nemen in commissies.”

Is er volgens u genoeg aandacht voor duurzaamheid in Delft?
“Nee, maar volgens mij is dat nergens het geval. Ik heb dit keer de faculteiten Industrieel Ontwerpen en Techniek, Bestuur en Management bezocht. Ik ben wel onder de indruk van hoeveel zij aan duurzaamheid doen. Docenten en studenten zijn oprecht geïnteresseerd in het onderwerp en weten er ook veel vanaf. Dat is van fundamenteel belang. Want uiteindelijk zijn we van hen afhankelijk.”

In uw boek en op uw blogs ageert u tegen sociale netwerksites als Hyves en Facebook. Waarom?
“Omgang met andere mensen is een van de belangrijkste existentiële zorgen die wij hebben. Facebook gaat over vrienden. Maar zegt het daadwerkelijk iets als je vrienden hebt op Facebook? Daar ben ik zeer sceptisch over. Het zijn vrienden die buiten de context staan, je hebt geen echt contact met ze. Wij zitten tijdens dit interview tegenover elkaar en zien de gezichtsexpressies van de ander. Op internet zie je die niet. Als ik tijdens dit interview een stilte laat vallen, dan zie jij aan mij dat ik nadenk over een van de vragen. Dat contact heb je niet op een sociale netwerksite. Dus kun je daar nooit eenzelfde contact met vrienden krijgen als face to face. Een paar maanden geleden was er een opmerkelijke promotiestunt van Burger King. Het Amerikaanse hamburgerbedrijf gaf jonge mensen een coupon voor een gratis Whopper als zij tien vrienden van Facebook af haalden. Maar liefst tweehonderdduizend vrienden werden verwijderd. Geef die data aan een econoom en hij weet wat de prijs van vriendschap is. Dat heeft toch niets meer te maken met wat een vriend betekent? Mijn kleinkinderen zitten ook op Facebook en zij leren wat vrienden zijn via een sociale netwerksite. Dat baart mij zorgen.”

Hoe ziet u de toekomst? Opent de financiële crisis deuren voor duurzaam ontwerpen?
“Dat doet hij zeker, maar de vraag is of we daar gebruik van maken. Obama maakt van de mogelijkheid gebruik om te kiezen voor meer alternatieve energie. Maar tegelijkertijd hoor ik dat veel mensen weer terug willen naar hoe het was voor de crisis. Ik geloof niet dat we met kleine maatregelen, zoals ecologische efficiency, ver komen. Dat zijn pleisters op een veel te grote wonde. Mensen moeten zich bewust worden van hun rol in de natuur. Alleen dat besef kan volgens mij een omslag naar echte duurzaamheid bewerkstelligen.”

Naam: Peter Zaal (27)
Nationaliteit: Nederlandse
Promotor: Prof.dr.ir. Bob Mulder (Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek)
Onderwerp: Onderzoek naar de betrouwbaarheid van vliegsimulatoren
Tussenstand: Nog anderhalf jaar te gaan