Koester je toekomst

Waarom ze dat vinden? Omdat een overleden filosoof, een overleden geschiedkundige en een overleden schrijver een leuk aforisme over de waarde van geschiedenis hebben geformuleerd.
Dit soort halfzachte betogen lees je vaker. Eerst zeuren dat de modernisering is doorgeschoten en vervolgens oreren dat we op basis van de lessen van de geschiedenis de toekomst in bedwang moeten houden. De vooruitgang is slecht en vroeger was alles beter. Dat oudere mensen dit soort opvattingen koesteren, ben ik gewend en kan ik wel begrijpen. Dat echter studenten zo denken, is zorgwekkend.
Onze universiteit voert terecht het credo ‘Challenge the future’. Wat moet men anders? ‘Challenge the history’? Wetenschappers in het algemeen en ingenieurs in het bijzonder stellen zich tot doel om met meer en betere kennis de wereld met kleine stapjes (en af en toe een grote stap) te verbeteren. Deze ambitie komt voort uit onvrede met het heden en nieuwsgierigheid naar het toekomstige onbekende. Een wetenschapper die zich bezighoudt met stoffige onderwerpen en vergane kennis voert een achterhoedegevecht. Ook al is de drang naar en de noodzaak van het vernieuwen van kennis voor wetenschappers een harde strijd die uiteindelijk verloren wordt. Het is voor weinig wetenschappers weggelegd ‘De wet van’ voor de achternaam te zetten. Ons dynamisch tijdsgewricht maakt kennis steeds sneller outdated. Zo heeft economie-professor Heertje een paar jaar geleden zijn wetenschappelijk werk ‘afgeschreven’. De tijd had zijn wetenschappelijk werk ingehaald en vrijwel nutteloos gemaakt. Wat mij betreft een zeer moedige stellingname. Het is het tragische lot van de wetenschapper deze strijd te strijden en bij de eindstreep kansloos ten onder te gaan. Dit bewijst dat alleen intrinsiek gemotiveerde wetenschappers (en studenten) uiteindelijk gelukkig worden omdat ze het onderzoeksproces zelf waarderen. 
Het is juist de weerbarstigheid van onze tijd (en van de tijd die voor ons ligt) die ervoor zorgt dat we niet kunnen leren van de geschiedenis. Leren vereist namelijk dat er overeenkomsten zijn tussen het ‘oefenterrein’ en de ‘wedstrijdbaan’. Vandaag oefenen met wiskundeopgaven voor een technische bedrijfskundetentamen van morgen heeft geen zin. En nieuwe ziektes genees je niet met oude medicijnen. Leren van de geschiedenis heeft als veronderstelling dat de geschiedenis zich in ongewijzigde vorm doorzet in de toekomst. Elke ‘nieuwe’ toekomstige situatie is dan niet meer dan een slap aftreksel van dat wat de geschiedenis ons al heeft laten zien. “Er is niets nieuws onder de zon”, heeft Hegel gezegd (om ook een overleden filosoof te citeren).
Maar juist de vaak aangehaalde onvoorspelbaarheid van de toekomst toont aan dat die toekomst niet een domweg doortrekken is van een historisch patroon. Rendementen uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst. Dat de toekomst ons telkens verrast hoeft dan niet ongemakkelijk te zijn, maar is ook een uiting van onze vrijheid. Een historisch gedetermineerd toekomstbeeld is geen aantrekkelijk vooruitzicht. Geniet van de vrijheidsgraden en vlucht niet weg in het verleden. Het is juist in en voor die onbestemde toekomst dat de wetenschapper (en de student) zijn werk doet en die hem telkens noopt tot het ontwikkelen van nieuwe inzichten. 
Laten de studenten Wigt en Rutgers blij zijn met verandering. Vroeger was het gesproken woord gelijk aan het geschreven woord. Maar goed dat er tegenwoordig zo’n modernistisch diplomaatje is. Hopelijk is de waarde daarvan voor hen even tijdloos als het Bouwkunde-gebouw dat destijds met het oog op de toekomst is neergezet en daardoor nu historische waarde heeft. Kun je van veel moderne  retro bouwstijlen niet zeggen.   

Patrick van der Duin is universitair docent innovatiemanagement en toekomstonderzoek bij TBM, columnist van de Delta en auteur van het boek ‘Tegen de geschiedenis. Pleidooi voor een toekomstgerichte samenleving’.  

Universiteiten kregen tot vorig jaar vijftig procent beter betaald voor bètastudenten dan voor alfa- of gammastudenten. Terecht als je het mij vraagt, want Nederland leidt jaarlijks duizenden psychologen op tot gediplomeerd werkloze, terwijl er een groot tekort is aan kwantitatief ingestelde academici. Enfin, let u maar niet op mijn bèta-arrogantie, let u maar op minister Plasterk. Het heeft zijne excellentie behaagd om de bètabonus terug te draaien van vijftig naar vijfentwintig procent en dat scheelt een slok op een borrel, vooral voor de technische universiteiten. De TU moet het doen met vele miljoenen minder en de broekriem zal worden aangehaald.
Nu kan het natuurlijk geen kwaad om zo af en toe wat overtollig gewicht kwijt te raken. Het college van bestuur moet deze budgetvernauwing opvatten als een efficiëntiekorting. Leuk dat ze daar zelf ook eens mee te maken krijgt. Vorig jaar liet datzelfde college ons allen de broekriem aanhalen, toen het verwisselde van cateraar en in zee ging met Sodexo. Hogere prijzen voor dezelfde kwaliteit, langere rijen in de kantine en bestek, ho maar. Ik heb al menige lunch overgeslagen. Volgens Sodexo stelen studenten als de raven en kunnen ze daar niets tegen doen. Verbazingwekkend, want Sodexo is ‘s werelds grootste cateraar van penitentiaire inrichtingen. Je zou toch enige expertise verwachten.
Nu onze eerste geldstroom vermindert, moeten we op zoek naar extra tweede en derde geldstroom. Ik denk dat het college daarom Ap Dijksterhuis, een gelouterd sociaal psycholoog en ruimschoots geïnjecteerd met diverse geldstromen, heeft uitgenodigd voor de opening van het academisch jaar. Volgens professor Dijksterhuis moet je een moeilijke beslissing zo gedachteloos mogelijk nemen. Nu denk ik bij ‘moeilijke beslissing’ aan, pak ‘m beet, een inval in Zuid-Ossetië, maar dat ligt aan mij. Volgens Dijksterhuis is het kiezen van de juiste wandversiering een moeilijke beslissing. Of het kopen van een huis. Dit laatste schijnen mensen intuïtief te doen en dat schijnt goed te zijn. Hmm… Het lijkt me de hoogste tijd dat iemand deze brave borst bijpraat over de kredietcrisis.