Het is nog nooit zo veilig geweest

Nadat ze de beelden van de vliegtuigen die zich in het World Trade Centre in New York boorden, hadden gezien, stapten Amerikanen massaal in de auto om zich te verplaatsen. Voor hen even geen vliegen, veel te gevaarlijk. Dat effect hield ongeveer een jaar aan, becijferde statisticus Gerd Gigerenzer. Omdat vliegen ondanks de aanslagen gemiddeld veiliger bleef dan autorijden, liepen Amerikanen door de switch naar de auto een groter risico op een dodelijk ongeluk. De aanslagen op het WTC kostte bijna drieduizend mensen het leven. De daaropvolgende switch naar de auto nog eens 1600.

De Canadese wetenschapsjournalist Dan Gardner opent zijn boek ‘Risk; the science and politics of fear’ met dit aansprekende voorbeeld om een betoog op te zetten dat irrationaliteit van angst onder de loep neemt. Wat volgt is een weelde aan voorbeelden van hoe mensen risico’s inschatten (vaak verkeerd) en welke psychologische mechanismes daaraan ten grondslag liggen.

De crux van het probleem is dat de menselijke hersenen sinds de steentijd niet zo heel erg geëvolueerd zijn, stelt Gardner. De kern van de hersenen is snel en intuïtief, en die kern krijgt vaak de overhand boven het logisch redenerende, maar langzamere deel. In de dagelijkse ratrace van beslissingen nemen is er gewoon niet genoeg tijd om alles logisch te beredeneren. Dus is het helemaal niet zo gek dat we vaak onlogische besluiten nemen.

Wetenschappers zijn geneigd te geloven dat beperkte kennis ten grondslag ligt aan foutieve risico-inschattingen. Dat mensen banger zijn voor pedofielen die hun kind ontvoeren en vermoorden, dan voor een uitje naar het zwembad, zou komen omdat mensen niet weten dat zwembaden meer dan twee keer zoveel dode kinderen op hun geweten hebben dan pedofielen. Die veronderstelling klopt echter niet. Ook wanneer mensen goed op de hoogte zijn van de werkelijke risico’s, zijn ze banger voor gevaren die meer tot de verbeelding spreken. Als je ze bijvoorbeeld een lijstje geeft met kansen dat iets gebeurt en het aantal doden dat dit tot gevolg heeft, zijn ze redelijk in staat een volgorde van risico’s vast te stellen. Tenzij kernenergie in het lijstje voorkomt, want dat eindigt altijd bovenaan.

In de verschillende hoofdstukken pakt Gardner steeds een ander thema bij de kop. Zo is er een hoofdstuk gewijd aan groepsdenken (als een heleboel anderen iets eng vinden, zijn we eerder geneigd ons daarbij aan te sluiten) en aan de commerciële exploitatie van angst. Bewakingsbedrijven en farmaceuten hebben er belang bij menselijke angstgevoelens te manipuleren om hun omzet te vergroten. Ze sturen er daarom op aan de risico’s van misdaden en lichamelijk ongemak groter te laten inschatten dan ze zijn. Vaak genoeg is dit niet eens bewuste misleiding. Wie trots is op zijn vak, vergroot het belang ervan ongemerkt uit.

Onvermijdelijk is er veel aandacht voor terrorisme, de grote angst van deze tijd. Maar hoe groot is nou echt het risico dat je het slachtoffer wordt van een aanslag? Niet zo groot natuurlijk. Zelfs als er elke maand twee vliegtuigen in hoge torens zouden vliegen, blijft het aantal doden bij auto-ongelukken hoger, zegt Gardner. En daar heeft hij op zich gelijk in, maar hij corrigeert niet voor het aantal mensen dat vliegtuigen gebruikt versus het aantal autorijders. Deze fout maakt hij vaker. Direct het aantal doden door de populatie delen zonder rekening te houden met de frequentie waarmee mensen de betreffende activiteit verrichten.

Op zijn wiskunde valt dus wel het een en ander af te dingen, maar de hoofdlijnen van zijn betoog zijn fascinerend genoeg. Het boek eindigt met een opbeurende noot. De kans door een ziekte vroegtijdig te overlijden is aanzienlijk kleiner dan een eeuw geleden, het valt hartstikke mee met de misdaad en het overgrote deel van de spectaculaire doemscenario’s komt nooit uit. We leven in veilige tijden.

@01 infoblokje:Dan Gardner, ‘Risk; the science and politics of fear’. Virgin Books, pp. 355, 23 euro.

Nadat ze de beelden van de vliegtuigen die zich in het World Trade Centre in New York boorden, hadden gezien, stapten Amerikanen massaal in de auto om zich te verplaatsen. Voor hen even geen vliegen, veel te gevaarlijk. Dat effect hield ongeveer een jaar aan, becijferde statisticus Gerd Gigerenzer. Omdat vliegen ondanks de aanslagen gemiddeld veiliger bleef dan autorijden, liepen Amerikanen door de switch naar de auto een groter risico op een dodelijk ongeluk. De aanslagen op het WTC kostte bijna drieduizend mensen het leven. De daaropvolgende switch naar de auto nog eens 1600.

De Canadese wetenschapsjournalist Dan Gardner opent zijn boek ‘Risk; the science and politics of fear’ met dit aansprekende voorbeeld om een betoog op te zetten dat irrationaliteit van angst onder de loep neemt. Wat volgt is een weelde aan voorbeelden van hoe mensen risico’s inschatten (vaak verkeerd) en welke psychologische mechanismes daaraan ten grondslag liggen.

De crux van het probleem is dat de menselijke hersenen sinds de steentijd niet zo heel erg geëvolueerd zijn, stelt Gardner. De kern van de hersenen is snel en intuïtief, en die kern krijgt vaak de overhand boven het logisch redenerende, maar langzamere deel. In de dagelijkse ratrace van beslissingen nemen is er gewoon niet genoeg tijd om alles logisch te beredeneren. Dus is het helemaal niet zo gek dat we vaak onlogische besluiten nemen.

Wetenschappers zijn geneigd te geloven dat beperkte kennis ten grondslag ligt aan foutieve risico-inschattingen. Dat mensen banger zijn voor pedofielen die hun kind ontvoeren en vermoorden, dan voor een uitje naar het zwembad, zou komen omdat mensen niet weten dat zwembaden meer dan twee keer zoveel dode kinderen op hun geweten hebben dan pedofielen. Die veronderstelling klopt echter niet. Ook wanneer mensen goed op de hoogte zijn van de werkelijke risico’s, zijn ze banger voor gevaren die meer tot de verbeelding spreken. Als je ze bijvoorbeeld een lijstje geeft met kansen dat iets gebeurt en het aantal doden dat dit tot gevolg heeft, zijn ze redelijk in staat een volgorde van risico’s vast te stellen. Tenzij kernenergie in het lijstje voorkomt, want dat eindigt altijd bovenaan.

In de verschillende hoofdstukken pakt Gardner steeds een ander thema bij de kop. Zo is er een hoofdstuk gewijd aan groepsdenken (als een heleboel anderen iets eng vinden, zijn we eerder geneigd ons daarbij aan te sluiten) en aan de commerciële exploitatie van angst. Bewakingsbedrijven en farmaceuten hebben er belang bij menselijke angstgevoelens te manipuleren om hun omzet te vergroten. Ze sturen er daarom op aan de risico’s van misdaden en lichamelijk ongemak groter te laten inschatten dan ze zijn. Vaak genoeg is dit niet eens bewuste misleiding. Wie trots is op zijn vak, vergroot het belang ervan ongemerkt uit.

Onvermijdelijk is er veel aandacht voor terrorisme, de grote angst van deze tijd. Maar hoe groot is nou echt het risico dat je het slachtoffer wordt van een aanslag? Niet zo groot natuurlijk. Zelfs als er elke maand twee vliegtuigen in hoge torens zouden vliegen, blijft het aantal doden bij auto-ongelukken hoger, zegt Gardner. En daar heeft hij op zich gelijk in, maar hij corrigeert niet voor het aantal mensen dat vliegtuigen gebruikt versus het aantal autorijders. Deze fout maakt hij vaker. Direct het aantal doden door de populatie delen zonder rekening te houden met de frequentie waarmee mensen de betreffende activiteit verrichten.

Op zijn wiskunde valt dus wel het een en ander af te dingen, maar de hoofdlijnen van zijn betoog zijn fascinerend genoeg. Het boek eindigt met een opbeurende noot. De kans door een ziekte vroegtijdig te overlijden is aanzienlijk kleiner dan een eeuw geleden, het valt hartstikke mee met de misdaad en het overgrote deel van de spectaculaire doemscenario’s komt nooit uit. We leven in veilige tijden.

@01 infoblokje:Dan Gardner, ‘Risk; the science and politics of fear’. Virgin Books, pp. 355, 23 euro.