Glas vereist beheersing

James O’Callaghan (45) begon midden jaren negentig met het constructief gebruik van glas. Tot dan toe was glas vooral in gebruik als venster, maar niet als dragende constructie. Door technieken van bouwen met houten platen over te nemen en aan te passen, werd het mogelijk om met gelamineerd glas kolommen en balken te maken. Toen dat eenmaal gelukt was, lag de weg open naar steeds grotere en strakkere gebouwen en constructies van glas. Toch aarzelen nog veel bezoekers voordat ze op een glazen traptrede durven te gaan staan.

Beheersen van angst
“In wezen draait ontwerpen altijd om het beheersen van angst. Als je veel glas bijeenvoegt zonder dat je berekeningen hebt gedaan of zonder dat je het materiaal begrijpt, dan maak je iets dat veel risico draagt. Veel mensen zeggen: jullie moeten wel gek zijn om zulke glazen constructies te maken. Maar wij blijven er kalm onder omdat we een enorme hoeveelheid tijd in het ontwerp hebben gestoken. Een goed ontwerp maakt risico’s beheersbaar.”

Kapot
“In praktijk is niet het ontwerp het grootste risico, maar de bouw. Je weet nooit helemaal precies waar je in, op of omheen bouwt. En je weet ook nooit precies hoe zorgvuldig het materiaal gemaakt is en hoe ermee gewerkt wordt. Je hoeft maar een rubber dop te vergeten, of een glasplaat kan barsten. Natuurlijk ontwerpen we met marges, maar je bent er niet altijd bij wanneer iets gebouwd wordt. Negen van de tien keer dat er iets kapot gaat, is het door fouten tijdens de bouw.”

Veilig falen
“Staal buigt door, beton begint te barsten, maar aan glas zie je niets. Totdat het breekt. De basis van constructief glasontwerp is dat je ontwerpt op veilig falen. Als een constructie kapot gaat, dan moet dat geen gevaar voor mensen in of buiten het gebouw opleveren. Daar moet je op ontwerpen. Je brengt de hele tijd extra maatregelen aan om de robuustheid van de constructie te waarborgen. Die benadering is inherent aan glas en verschilt van werken met beton of staal.”

Energieprestatie
“We zijn een eind gekomen met het constructief gebruik van glas, maar nu lopen we tegen de grenzen op vanwege het energiegebruik en de klimaatproblematiek. Glazen gebouwen schieten ernstig tekort in energieprestatie. We kunnen nu geen glazen kubussen meer in de woestijn zetten zonder een betere beheersing van het licht. Ik voel daar een verantwoordelijkheid voor.”

Licht en warmte
“Kijk, we kunnen nog mooiere glasverbindingen ontwikkelen waarmee we nog elegantere en ambitieuzere glazen gebouwen kunnen maken, maar daarmee schieten we tekort. We bevinden ons nu op een knooppunt waarbij we glas niet alleen constructief moeten beheersen, maar ook energetisch en thermisch. Glas moet energie buiten het gebouw kunnen houden en energie kunnen oogsten. Glas moet adaptief worden. We moeten gevels ontwikkelen die reageren op licht en warmte, net als mensen dat doen.”

Hollen
“Daar ligt een belangrijke rol voor universiteiten. Een bureau als het onze holt van project naar project en gebruikt bestaande technieken om oplossingen te ontwerpen voor onze klanten. Voor ontwikkeling van nieuwe technieken is geen geld en tijd. De problemen uit de praktijk zullen in een onderzoekomgeving opgelost moeten worden. De TU Delft is vanuit dat oogpunt een heel interessante plek vanwege een breed spectrum aan kennisgebieden.”

James O’Callaghan volgde zijn opleiding aan het Hong Kong Institution of Engineers en is mede-oprichter van het bureau Eckersley O’Callaghan structural design (2004). De faculteit Bouwkunde nodigde hem voor dit voorjaar uit als visiting professor, een rol die eerder werd ingevuld door o.a. Cruz en Ortiz (Rijkmuseum) en door Atelier Bow-Wow uit Tokyo. Met het visiting professorship trekt Bouwkunde gerenommeerde ontwerpers en onderzoekers aan om de vernieuwing van het onderwijs en het onderzoek op de faculteit te stimuleren.

O’Callaghan hield op 21 maart een publiek college, Beyond the Limits of Glass in Architecture. Naast colleges in bachelor- en mastervakken geeft hij ontwerpbegeleiding binnen vakken gericht op constructief glas. Het verblijf aan de faculteit Bouwkunde wordt verzorgd door de Glass & Transparency Research Group. O’Callaghan is binnen deze onderzoeksgroep actief betrokken bij de lopende onderzoeksprojecten en geeft als ‘visiting critic’ waardevolle input voor de afstudeer- en promotie projecten.