Eerste Kamer stemt in met langstudeerboete

Twee wetten kwamen dinsdagavond aan de orde in de Eerste Kamer: de eerste ging over het verhoogde collegegeld voor langstudeerders en de tweede over selectie van studenten, extra collegegeld voor kleinschalige topopleidingen en de harde knip tussen bachelor- en masterfase.

Powerplay
De kersverse D66-senator en voormalig minister Thom de Graaf hield een pleidooi tegen de langstudeerwet, maar wist dat het vergeefs zou zijn: de wet zou volgens hem zeker worden aangenomen. De partijen volgden gisteren de gebruikelijke lijnen. Regeringspartijen en gedoogpartners PVV en SGP steunden het kabinet, terwijl de oppositie tegenstribbelde.
Zo laakten de leden van de oppositie de haast waarmee de langstudeerwet erdoorheen werd gejast. “Mijn fractie stoort zich aan het powerplay in de commissie OCW”, zei SP’er Eric Smaling, tevens hoogleraar in Twente. Dwars door alle politieke kleuren heen zou zorgvuldigheid de leden moeten verbinden, vond hij, en hij had graag nog iets langer over deze wet nagedacht.

Weggezet als trage studenten
Vrijwel alle partijen stelden vragen over de gevolgen voor deeltijdstudenten in het wetenschappelijk onderwijs: waarom zouden die net zo snel moeten studeren als voltijders? Dat het een kleine groep betreft, zoals Zijlstra benadrukt, wil toch niet zeggen dat de regering er geen rekening mee hoeft te houden, vroeg zijn partijgenoot Anne-Wil Duthler retorisch.
Daar sloten alle andere partijen zich bij aan. De regering maakt zich er op dit punt gemakkelijk van af, zei Ruard Ganzevoort van GroenLinks, tevens hoogleraar praktische theologie aan de Vrije Universiteit. Zeker in het wetenschappelijk onderwijs was het volgens hem een kwalijke zaak.
Het gaat om een kleine groep studenten die zich veel inspanning getroost om een opleiding te volgen naast werk en gezin. “Als deze groep een diploma behaalt in vijf, zes, zeven jaar, dan is dat een geweldige prestatie. Maar het kabinet zet hen weg als trage studenten.”

Niet uitsmeren
Zijlstra wilde eigenlijk geen concessie doen. Hij vreesde een vluchtroute, zei hij: aankomende langstudeerders zouden zich gaan inschrijven voor een deeltijdopleiding om het verhoogd collegegeld te ontduiken.
Hij zag werkelijk niet hoe hij dit kon voorkomen, ook al drong het CDA (“Debatten zijn bedoeld om nader tot elkaar te komen”) aan. Ook het idee van zijn eigen VVD-fractie om een deeltijdstudie zonder verhoogd collegegeld voor langstudeerders alleen mogelijk te maken voor mensen vanaf de leeftijd van dertig jaar, wuifde hij weg.
Opleidingen moeten hun deeltijdopleidingen ook niet zomaar uitsmeren over het dubbele aantal jaren van een voltijdopleiding, vond hij. Misschien konden die deeltijdopleidingen best sneller. De pijn zit volgens hem sowieso alleen in het wetenschappelijk onderwijs, want in het hbo gaan deeltijders even snel als voltijders.

Gevolgen disproportioneel
De kern van het probleem is de definitie van deeltijdstudent. “Die stelt in de wet eigenlijk niet zoveel voor”, aldus de staatssecretaris. Een deeltijdstudent krijgt geen studiefinanciering, maar veel meer dan dat staat er niet. Het voordeel is volgens hem dat de opleidingen hierdoor veel vrijheid hebben, en daarom wilde hij niet beloven dat hij aan die definitie ging sleutelen.
Het enige wat hij wel wilde beloven, was een ‘brede discussie’ over de deeltijdstudent. Voor het einde van het jaar zou hij een beschouwing naar het parlement sturen. Mocht het mogelijk zijn en zin hebben, dan kan hij het probleem alsnog aanpakken.
Daar nam senator Anne-Wil Duthler van de VVD genoegen mee. Haar collega Essers van het CDA ook, al noemde die laatste de gevolgen van de langstudeerwet met nadruk ‘disproportioneel’ voor een klein groepje deeltijders in het wetenschappelijk onderwijs.
GroenLinks wilde ‘net één stapje verder gaan’ en diende een motie in die de regering opriep ervoor te zorgen dat de maatregelen tegen de langstudeerders de deeltijdstudent niet buitensporig zou treffen. Die is unaniem aangenomen.

Voorrecht voor de elite
Voor de andere wet, Ruim baan voor talent, hadden vooral SP en GroenLinks geen goed woord over. Het beste onderwijs dreigt een voorrecht te worden voor de elite, smaalden ze.
Ook de PvdA, in het vorige kabinet medeverantwoordelijk voor deze wet, stelde hier een vraag over: hoe voorkom je dat kinderen uit armere gezinnen zich niet inschrijven voor kleinschalige topopleidingen, enkel omdat ze terugschrikken voor het hogere collegegeld?
Staatssecretaris Zijlstra zou dat niet verstandig vinden, want ze kunnen het collegegeld gewoon lenen. Instellingen mogen bovendien voor arme studenten een uitzondering maken op het hoge collegegeld voor zulke kleinschalige topopleidingen: dat gebeurt over de hele wereld bij dure instellingen. Dit antwoord volstond voor een ruime meerderheid inclusief de PvdA. 

Zonder stemming aangenomen
Verder spraken de partijen over details van minder gewicht. Zo wilde CDA-lid Essers weten hoe Zijlstra ervoor ging zorgen dat opleidingen goede informatie zullen bieden aan studenten. Als een bedrijf aandelen uitgeeft, worden er hoge eisen gesteld aan het prospectus voor investeerders, dus waarom zouden instellingen niet aan een paar regels moeten voldoen?
Mooie vergelijking, vond Zijlstra, maar hij wil niet te veel regels opleggen. Het kabinet maakt intakegesprekken mogelijk, antwoordde hij. Daarin moet de relevante informatie boven water komen. In het onderwijs- en examenreglement staat trouwens ook waar een opleiding aan moet voldoen en studenten kunnen naar de rechter stappen als een opleiding haar beloften niet nakomt.
De wet Ruim baan voor talent werd uiteindelijk zonder stemming aangenomen, al lieten enkele partijen aantekenen dat ze ertegen waren. Behalve SP en GroenLinks waren dat ook de Onafhankelijke Senaatsfractie en ouderenpartij 50Plus. 

Is het een bijzondere dag voor u?
“Een heel belangrijke dag om verschillende redenen. Het markeert voor onszelf een feestelijke gebeurtenis omdat we gaan uitbreiden. We gaan met nieuwe mensen een nieuw vakgebied opzetten. Dat is belangrijk voor de TU Delft.”

Waarom ook voor de TU?
“Omdat biologie een ingenieurswetenschap wordt. Millennia lang, zo lang als de mens bestaat, is de natuur een gegeven. We komen nu in een stadium dat we, op het meest fundamentele niveau van de moleculen, de principes van de natuur gaan begrijpen en die kunnen benutten. Dat betekent dat de mens als een soort ingenieur aan de gang gaat in de biologie. Andere technische universiteiten als Caltech of MIT hebben al departments of biology die nieuwe initiatieven ontplooien in de richting van synthetische biologie. Met dat verhaal van deze nieuwe ontwikkeling zijn Nynke Dekker (hoogleraar biofysica, red.) en ik drie jaar geleden naar het college gegaan. Ons pleidooi vond daar gehoor. Het college heeft toen geld ter beschikking gesteld, tien miljoen voor tien jaar. Daarna zijn we gaan werven, want uiteindelijk gaat het om de mensen die dit moeten gaan vormgeven.”

Wat gebeurt er op het symposium?
“’s Morgen is er een wetenschappelijk symposium met Stefan Hell, wereldexpert op het gebied van superresolutie waarmee microscopen een tien keer scherper beeld geven. Deze overgang van optische microscopie naar nanoscopie gaat werkelijk een revolutie opleveren. En ook Taekjip Ha komt, een van de meest briljante biofysici uit de Verenigde Staten. Die lezingen geven een beknopt beeld van het onderzoek dat we willen doen.”

Vorige week hoorden we van de nieuwe decaan Tim van der Hagen dat Technische Natuurwetenschappen 4,2 miljoen euro moet bezuinigen. Ondertussen groeit deze afdeling. Hoe kan dat?
“Het college heeft destijds toegezegd bionanoscience van de grond te tillen en TNW heeft daar van harte mee ingestemd. Maar daarna heeft de financiële toewijzing aan de faculteit zich sterk negatief ontwikkeld met vijftien miljoen euro minder eerste geldstroom in drie jaar tijd.”

Hoe redden jullie als bionanoscience het nog?
“In de eerste plaats door het enthousiasme van de wetenschappers. Financieel is het besluit van het college voor die een miljoen euro per jaar de basis. Daarnaast hebben we gelden uit het 3TU Centre of Excellence Bionanoapplicaties en we hebben de Kavli Foundation benaderd met het voorstel om de quantum nanofysica activiteiten uit te breiden naar de nanobiologie, en dat vonden ze een pracht idee.”